|
|
Katinka Kersting Deze maand: een special over kerstboeken
14 december 2001
'Met 52 uitklapvensters' staat er op de voorkant van Kerstfeest met Beer. Een verdacht soort aanprijzing. Bij een boek moet het naar mijn idee in eerste instantie gaan om de kwaliteit van de tekst of de illustraties. En als die in orde zijn, mogen er best nog wat toeters en bellen aan zitten. Maar als die toeters en bellen op de eerste plaats komen, vind ik het minder geslaagd. Een boek is tenslotte een boek en geen advents-kalender.
Voor een objectieve beoordeling van het boek besloot ik dit vooroordeel terzijde te schuiven. Maar ook toen vond ik er helaas niet veel aan. De illustraties sluiten aan op de bijbehorende tv-serie: gefotografeerde poppen in een getekend decor. De poppen zijn uitgevoerd in knallende kleuren en loepscherp in hard licht gefotografeerd. Dit contrasteert lelijk met de achtergrond, waarvan de kleuren juist weer weeïg zijn.
Vensters zoeken...
Het boek is gebaseerd op het tv-programma 'Bruine Beer in het blauwe huis' en vertelt hoe Beer en zijn vrienden kerstfeest vieren. Halverwege duikt er een eenzame jachthond op, die aan het einde van het verhaal een baasje vindt. Erg veel lijn zit er niet in.
Het enige wat het boek spannend maakt, zijn die 52 uitklapvenstertjes. De luikjes zitten werkelijk overal verborgen; het is beslist een uitdaging om ze allemaal op te sporen.
Heel vaak gebeurt er helemaal niets
Maar wat er áchter die luikjes zit, valt weer tegen. Het meest geavanceerde is zo'n beetje het luikje op de koelkast, dat wanneer je het wegklapt, de inhoud ervan laat zien. Maar dergelijke uitklapvensters zijn in de minderheid. Heel vaak gebeurt er helemaal niets. Als je het venstertje openklapt, zie je vaak precies hetzelfde als toen het nog dicht was. Er staat dan alleen een stukje tekst op de achterkant van het luikje. Maar kinderen die nog niet kunnen lezen, zegt dat natuurlijk helemaal niets.
Het kerstverhaal is al in talloze varianten verteld. Hier gaat het om het zeepaardje Pony, die op een nacht een ster ziet die helderder is dan alle sterren die hij ooit heeft gezien. Hij hoort dat dat komt omdat er een nieuwe koning is geboren die vrede brengt voor iedereen. "Dus ook voor ons, hier in de zee", denk Pony. En hij besluit het kind de beste wensen van alle zeebewoners te brengen. Als geschenk neemt hij een parel mee. Het kind schenkt hem op zijn beurt een glimlach, die het zeepaardje nooit zal vergeten.
Vloeiende zinnen goede opbouw
Het is een vrij eenvoudig verhaal. Zoiets komt alleen goed over als het klopt; als de zinnen vloeiend lopen en de opbouw goed is. Dat is hier beslist het geval. Er zit ook een herhalend element in, wat goed aanslaat bij peuters en kleuters. Gelukkig is dit niet te star doorgevoerd, want dat slaat een verhaal dood. Zo wordt de pasgeboren koning van vrede bijna op elke pagina genoemd, maar telkens op een iets andere manier.
Een zekere mate van herhaling zit hem ook in het feit dat het zeepaardje steeds geholpen wordt. Eerst maakt de parelmossel een parel voor hem. Dan laat hij zich door de lantaarnvis omhoog brengen. De walvis brengt hem naar de dolfijnen, die hem tot vlak bij het land brengen. Daar stapt het zeepaard op de rug van de duif. En zo komt hij uiteindelijk bij het kerstkind.
Heel mooi en sfeervol
De illustraties zijn heel mooi en sfeervol. De onderwaterwereld is prachtig neergezet in groenblauwe tinten; het nachtelijke landschap in zilverig grijs. Heel bijzonder zijn ook de talloze vreemd gevormde (maar wel realistische) zeedieren. Vaak komen roggen, murenen en hamerhaaien angstaanjagend over. Maar hier zijn ze alleen maar mooi en geheimzinnig. En dat sluit weer heel goed aan bij het wonder van de kerstnacht.
Dit boek houdt zich meer aan de bekende versie van het kerstverhaal dan 'Een parel voor het kerstkind' (zie boven). De os en de ezel wonen samen in de stal in Bethlehem. De os is erg gemeen tegen de ezel, die daardoor erg verdrietig is. Tot hij op nacht een stralende ster boven de stal ziet.
Het verdriet van de ezel verdwijnt als sneeuw voor de zon, Jozef en Maria komen binnen, het kind wordt geboren, de os wordt plotseling ook goedaardig en het is zowaar gezellig in de stal. Vervolgens maakt de ezel nog het bezoek van de drie koningen mee en volgt hij Jozef en Maria op de vlucht naar Egypte. Om uiteindelijk weer bij de os in Bethlehem terug te keren. Voortaan zijn die twee goed bevriend.
kerstverhaal in vogelvlucht
Het kerstverhaal wordt hier wel erg in vogelvlucht verteld, zonder er één specifiek element uit te lichten. Daardoor is het verhaal wat oppervlakkig. Het is een soort samenvatting van de gebeurtenissen. Iets wat nog eens versterkt wordt doordat het verhaal verteld wordt alsof alle ingrediënten al bekend zijn. Jozef en Maria zijn bijvoorbeeld nog helemaal niet geïntroduceerd, als je te lezen krijgt: "Toen de timmerman Jozef en zijn vrouw Maria de stal binnenstapten, balkte de ezel luid: IA! IA! IA!'
De illustraties zijn stemmig, realistisch en gedetailleerd.
Mooie jonge mensen
Het bijzonderste van het boek vond ik de aardsheid waarmee Jozef en Maria zijn neergezet. Ze worden niet afgebeeld als heiligen, maar als twee mooie jonge mensen, die duidelijk veel van elkaar houden.
Op één van de illustraties liggen ze innig omarmd op het stro in de stal te slapen. Dergelijke plaatjes geven je een warm gevoel.
In dit boek wordt het kerstverhaal beschreven vanuit het perspectief van een ezeltje. In eerste instantie behoort hij toe aan een rijke man die hem niet goed verzorgt. Hij staat daardoor bekend als een lui, vuil ezeltje. Tót Jozef hem koopt voor zijn vrouw Maria.
Het ezeltje blijkt dol op Maria en gedraagt zich dan als het edelste, slimste en betrouwbaarste dier dat je maar kunt bedenken. Hij draagt Maria de lange barre weg van Nazareth naar Bethlehem en weet Jozef en Maria daarbij voor tal van gevaren te behoeden. Na de geboorte van Jezus gaat hij met de heilige familie mee op hun vlucht naar Egypte, om tenslotte ook samen met hen weer terug te keren naar Nazareth.
Schoonheid, liefde en harmonie
Het boek – waarvan dit overigens al de zesde druk is – bezorgde mij een wat dubbel gevoel. We zijn inmiddels gewend aan kinderboeken die een beetje rebels zijn en mensen neerzetten met hun gebreken. Dit boek is echter mierzoet. Maria is alleen maar zachtaardig, begripvol, edel en lieflijk. En Jozef door-en-door zorgzaam en opofferingsgezind. Je krijgt er bijna de kriebels van.
Aan de andere kant is het verhaal juist speciaal omdat het níet grappig, ad-rem of kritisch is. In dit boek draait het om schoonheid, liefde en harmonie. En de slechte mensen die erin voorkomen, zoals de bloeddorstige rovers en de hebzuchtige koopman, worden goed zodra ze Maria hebben ontmoet.
Dieren en wonderen
In dit boek spelen dieren een belangrijke rol. Behalve de ezel zijn er de vogels uit Nazareth, de kamelen in de woestijn en de schapen en geiten in de stal. Hun aanwezigheid geeft het boek de sprankeling die het nodig heeft. In de gedachten van de ezel en de conversaties tussen dieren komen grappige vergelijkingen naar voren en originele invalshoeken.
Het boek draait echter vooral om wonderen. Het wonder van de vogels die Maria overal volgen, het wonder van de engelen die de ezel bij gevaar de weg wijzen, het wonder van de geboorte van het kind, het wonder van zijn ogen die stralen als sterren en het wonder van een kind dat ook verlosser, herder en koning is.
Er worden geen pogingen gedaan om dit allemaal uit te leggen. Het blijft wonderlijk. En dat is het mooie.
Ploef is een eigenwijs zwart hondje. In dit boek (er is al een eerder boek over hem verschenen) komen zijn avonturen in de kersttijd aan bod. Eerst vraagt hij zich af waarom zijn baasje Sien niet naar school gaat. Daarna maakt hij kennis met het nieuwe buurhondje Bo.
Vervolgens gaat hij mee met Sien en haar moeder om kerst-inkopen te doen, wat nogal dramatisch eindigt omdat de bewaker van de supermarkt een rotzak is. En tot slot beleeft Ploef een angstig, maar ook spannend avontuur als hij in de kerstnacht op zoek gaat naar zijn buurhondje Bo.
Slordig
Het probleem van het verhaal is dat het vrij slordig in elkaar zit. Vaak worden de gebeurtenissen vanuit de hondenwereld beschreven en begrijpt Ploef niet echt wat er in de mensenwereld gebeurt. Maar dit wordt lang niet overal consequent doorgevoerd.
Verder lopen er naar mijn smaak een beetje te veel genres door elkaar, die bovendien niet goed uitgewerkt worden. Ten eerste zijn er de gedachten van een hond. Daarnaast heb je de grote en kleine belevenissen uit het gewone mensenleven. Vervolgens komt er – totaal out of the blue – een kerstman opdraven, compleet met arrenslee.
En dan komen er ook nog een moderne Jozef en Maria in voor: twee vluchtelingen die zich schuil houden in een koude stal.
Geen echt probleem
Dat realistische vluchtelingen-element wordt echter weer ondermijnd doordat de moderne Jozef en Maria gevonden en gered worden na een sprookjes-achtige tocht in de slee van de Kerstman. Hierdoor krijg je het gevoel dat ze toch niet echt van deze wereld zijn en dat het maatschappelijke probleem van de vluchtelingen geen echt probleem is.
Kortom: het is mij niet duidelijk waar de schrijfster met dit verhaal nu eigenlijk heen wilde.
Wat is advent? Wat vieren we met kerst? Waarom zetten we een kerstboom in huis? Op al dat soort vragen geeft dit boek een antwoord. Het beperkt zich overigens niet tot de kersttijd, maar behandelt alle feesten en gebruiken van het kerkelijk jaar.
Brede doelgroep
Bij de behandeling van al die kerkelijke feesten wordt uitgegaan van de Belgische situatie en het katholieke geloof. Desondanks is dit (Vlaamse) boek voor een veel bredere doelgroep de moeite waard.
Om te beginnen verschillen de Belgische en Nederlandse tradities eigenlijk niet zo gek veel van elkaar. Op punten waar dat wel zo is – zoals Sinterklaas – wordt vaak ook iets verteld over de Nederlandse gewoontes. En verder zijn de meeste feesten niet exclusief katholiek, maar gewoon een integraal onderdeel van onze cultuur.
Voor iedereen interessant
Het is voor iedereen interessant om te weten wat de basis is van onze tradities. Ook voor kinderen die niet kerkelijk worden opgevoed.
Een tijdje geleden las ik dat heel veel jongeren niet weten wat de betekenis van Kerst of Pasen is. Jammer. Want enige notie van dit soort feesten lijkt mij een noodzakelijk onderdeel van de algemene ontwikkeling, of je nu in het verhaal gelooft of niet. Maar kennelijk is dat niet zo vanzelfsprekend.
Voor alle duidelijkheid: het boek geeft niet alleen de feitelijke oorsprong van de feestdagen en tradities weer, het bouwt wel degelijk op een (katholiek) Christelijk gedachtegoed.
Niet drammerig of eenzijdig
Opvallend bij dat Christelijke uitgangspunt is echter dat dat niet drammerig of eenzijdig gepresenteerd wordt.
Ook oude Heidense gebruiken en de Ramadan komen ter sprake, evenals de symbool-waarde van kleuren en seizoenen, de daden van heiligen, psychologische verklaringen voor zaken als de Maria-verering, en nog veel meer.
Al met al kom je ontzettend veel te weten.