|
|
Jacqueline Eckhardt Hieronder vindt u besprekingen van de nieuwste kinderboeken. Elke maand spant onze kinderboeken-recensente zich in om de mooiste nieuwelingen eruit te pikken.
Deze maand: een special over de bijzondere auteur Wim Hofman.
8 september 2006
Wim Hofman (Oostkapelle, 1941) is schrijver en beeldend kunstenaar. Een creatief genie met een heel eigen universum. In zijn wereld kunnen tafels lopen, stoelen zwemmen en koffiepotten praten.
Niet alleen mensen maar ook dingen krijgen in zijn boeken unieke karakters. En niet altijd even fijnzinnig. Want Hofman heeft een nogal zwartgallige kijk op de wereld. Maar wel met verrassende taalkunstjes, idiote grapjes en relativerende wijsheden.
Wim Hofman, die al zijn boeken zelf illustreert, kreeg bijna alle prijzen die er te winnen zijn. En toch is hij bij het grote publiek nog niet algemeen bekend. Hoog tijd dus om daar in 2006, uitgeroepen tot het Wim Hofman-jaar (ter gelegenheid van zijn 65e verjaardag), verandering in te brengen!
De Stoorworm
tekst en ill.: Wim Hofman
uitg.: Em. Querido, 1980 (1e dr.); 1998 (4e dr.)
ISBN: 90-214-3275-7
104 pagina's
thema's: overstroming, vluchten, avontuur, Zeeland, zee
prijs: EUR 6,80
.
De Stoorworm is misschien wel Hofmans lichtvoetigste boek. Bedoeld voor de jongste lezers (vanaf 6 jaar), maar ook prima geschikt als voorleesboek. Hoofdpersonen zijn Ietsje Wit en Piekevet, twee kinderen die midden in een bitterkoude nacht wakker schrikken van gebonk op de deur. Als ze gaan kijken, blijkt hun huis aan alle kanten omringd door water. Het eiland is overstroomd en hoewel de kinderen eerst gelaten wachten op hulp, nemen ze al gauw het heft in eigen hand.
Met hulp van een langs drijvende pratende tafel, een zwemmende stoel en een mopperende koffiepot weten Ietsje Wit en Piekevet een stuk droog land te bereiken. Maar veilig zijn ze niet. De gemene Kiloman en zijn volgzame vrouw Zurkeltje willen ook graag een tafel, een stoel en een koffiepot. Ze nemen Ietsje Wit en Piekevet gevangen. Niet voor lang, want de kinderen ontsnappen en worden opgepikt door een oorlogsschip dat op jacht is naar de gigantische, dijkvretende Stoorworm. Het beest dat de dijken heeft opgegeten, waardoor de zee het eiland overstroomde, moet snel worden gevangen.
Het knapste aan dit boek is dat Wim Hofman bijna naadloos twee werelden combineert. Enerzijds ontvouwt hij een ongewoon fantasieverhaal, anderzijds schetst hij de kinderlijke beleving perfect waarheidsgetrouw. Als Ietsje Wit en Piekevet de overstroming ontdekken, maken ze aanvankelijk een vreugdedansje: zoiets bijzonders hebben ze nog nooit meegemaakt! En als de kinderen gemeen worden behandeld tijdens hun gevangenschap, wijst Ietsje Wit de Kiloman zonder schroom op een vogelpoepje dat op zijn schouder is gevallen.
Ook andere figuren weten midden in de fantasievertelling ineens messcherp te relativeren. Als een vliegtuig zandzakken, kauwgom, verband, blikjes krentenbrood en kleurpotloden dropt, laat de kapitein van het oorlogsschip zich zuchtend ontvallen: "Nog meer rommel."
Wim Hofman maakte als 12-jarige jongen in 1953 de Watersnoodramp in Zeeland van dichtbij mee. Die angstige nacht, toen bij een geweldige storm de dijken doorbraken, hebben voor altijd diepe indruk op hem gemaakt. Zeeland en de zee komen dan ook in bijna al zijn boeken (en andere kunstwerken) terug. Ook in romantisch opzicht, Hofman bezit een vrije geest. Het strand is voor hem dé plek waar jongens ongestoord kunnen jutten, krabben vangen, schelpen zoeken en vissen bakken op een zelfgemaakt strandvuur. De zee is voor Hofman niet alleen bedreigend, maar ook de ultieme plek voor een droomvlucht: op een zelfgebouwd vlot de wijde wereld in, op weg naar een betere toekomst.
Van Aap tot Zip
tekst en ill.: Wim Hofman
uitg.: Em. Querido, 2006
ISBN: 90-451-0239-0
254 pagina's
verzameling eerder verschenen zelfleesboekjes, gedichten, ministrips en tekeningen
prijs: EUR 14,95
Speciaal ter gelegenheid van het Wim Hofman-jaar bracht uitgeverij Querido dit jaar een verzameling materiaal uit dat eigenlijk niet meer verkrijgbaar was. In het robuuste 'Van Aap tot Zip' zijn de leukste voorleesverhalen, zelfleesverhalen, beeldverhalen, versjes, gedichten en tekeningen samengebracht. De zorgvuldig gekozen bundeling maakt de veelzijdigheid van kunstenaar Wim Hofman in één oogopslag duidelijk.
Zijn eerder verschenen zelfleesboekjes – zoals 'Aap en Beer op reis', 'Uk en Bur', 'Grote Pien en Kleine Pien' en 'Zip' – zijn nog steeds om op te vreten. Hoewel beperkt door strikte woord- en lettergreepregels, weet Hofman toch zijn eigenwijze filosofietjes door te drukken. Waarom doen bomen in de herfst alles uit, terwijl mensen juist van alles aantrekken?
De ministripjes die Hofman maakte van sprookjes als Klein Duimpje, Roodkapje en Hans en Grietje zijn stuk voor stuk briljant. Verteld in precies 16 zinnen: op rijm, vol humor én spanning, en natuurlijk met een gelukkige afloop.
De vertaalde gedichtjes van de Franse surrealistische auteur Jacques Prévert zijn misschien niet voor alle kinderen even toegankelijk. Wim Hofmans eigen poëzie is makkelijker. Zoals 'Zoek de beer in het bos' en het wondermooie 'Zijn of azijn.' Ook een hersenkraker, maar zó raak geïllustreerd dat er altijd wel iets van blijft hangen.
Liever geen poëzie? Dan bevat 'Van Aap tot Zip' altijd nog het voorleesverhaal 'Welwel, de zeer grote tovenaar'. Het is afkomstig uit de gelijknamige verhalenbundel waar Hofman in 1969 mee debuteerde.
'Van Aap tot Zip' is vooral een globale kennismaking met Hofmans gedachtegoed en ideeënwereld. Maar het verdient navolging in de vorm van een of meer andere Hofman-werken.
Wim
tekst en ill.: Wim Hofman
uitg.: Em. Querido, 1976 (1e dr.); 2006 (6e dr.)
ISBN: 90-451-0242-0
132 pagina's
Zilveren Griffel 1977
Nienke van Hichtumprijs 1977
thema's: zee, ouderlijke ruzies, eenzaamheid, weglopen
prijs: EUR 9,95
In het boek 'Wim' kun je niet meer om de pessimistische levensvisie van Wim Hofman heen. Centraal staat Wim, een tienerjongen, die het thuis niet gezellig heeft.
De titel is geen verwijzing naar Hofman zelf. "Ik wilde gewoon de naam Wim een beetje promoten, want die was aan het wegzakken tussen alle Dennissen, Olafs en Martijnen", heeft Hofman daarover zelf gezegd.
Het boek is evenmin autobiografisch, al zat Hofman ten tijde van het schrijven ervan wel in "een soort postnatale depressie". Hij en zijn vrouw Toke hadden zelf net twee kleine kinderen, ze zagen om zich heen allerlei mensen scheiden, en Hofman kon zich goed voorstellen dat dat voor kinderen "ontzettend treurig" moest zijn.
De Wim in het verhaal heeft vakantie, maar hij wordt daar niet blij van. Zijn vader en moeder hebben het druk met zichzelf. Ze gaan iedere avond uit, maar niet met elkaar. Wim, volkomen aan zijn lot overgelaten, zoekt zijn vertier op het strand, waar hij garnalen en kwallen vangt, eindeloos wormen bestudeert, en zich verbaast om de roodverbrande badgasten. Aan het einde van de dag wacht hem thuis een lege koelkast, een onopgeruimd huis en een grote broer die hem pest. Het gevoel van verveling en verlorenheid wordt steeds groter en op een dag besluit Wim weg te lopen. Hij lift mee met een vrachtwagen de wijde wereld in.
'Wim' is een directe aanklacht tegen ouders die hun verantwoordelijkheid jegens hun kinderen ontlopen. Een pleidooi vóór kinderen dus, die in de sombere visie van Wim Hofman een onmogelijke positie bezetten in onze samenleving. Ze zijn volkomen afhankelijk van de capaciteiten van volwassenen die hen naar willekeur goed of slecht kunnen behandelen.
Het boek werd bij de verschijning, dertig jaar geleden, weinig enthousiast ontvangen. De kinderboekenwereld kon zo'n keiharde aanval op de hoeksteen van de samenleving moeilijk verwerken. Maar inmiddels heeft het boek, met de toekenning van de Zilveren Griffel (1977) en de Nienke van Hichtumprijs (1977) de erkenning gekregen die het verdient. Want ondanks de zware thematiek is het boek verre van zwaarmoedig. De hoofdpersoon is weliswaar slachtoffer van de situatie, maar hij gedraagt zich er niet naar. Hij registreert de nare omstandigheden, maar blijft er niet in hangen. Sterker nog: hij heeft de kracht én de moed om er iets tegen te doen.
Dát is de kracht van de auteur Wim Hofman: hij is eerlijk over zijn sombere kijk op de wereld en de plek van kinderen daarin. Maar tegelijk laat hij zijn speelse en creatieve brein overheersen, waarmee er voor zijn hoofdpersonen altijd hoop gloort aan de horizon. Dat is prettig om te lezen.
Het vlot
tekst en ill.: Wim Hofman
uitg.: Em. Querido, 1998 (1e dr.); 2006 (4e dr.)
ISBN: 90-451-0240-4
222 pagina's
Gouden Griffel 1989
thema's: Vlissingen, zee, naoorlogse wederopbouw, armoede, vluchten
prijs: EUR 10,95
'Het Vlot' is wél autobiografisch, in tegenstelling tot het hierboven besproken 'Wim'. Het boek beschrijft de periode tussen het 5e en 12e levensjaar van Hofman, toen hij in het naoorlogse Vlissingen een armoedig en losbandig leventje leidde. Zeeland en de zee staan centraal, net als school en het onderwijs, waar Hofman nooit veel mee heeft opgehad. Hij voelde zich beknot en onbegrepen in de schoolbanken. Veel liever struinde hij uren langs het strand, net zoals Huckleberry Finn, Hofmans grote voorbeeld en lievelingsboek.
In 'Het Vlot' speelt Vlissingen een grote rol. De stad bleef na het beëindigen van de Tweede Wereldoorlog zwaar verwoest achter. Mensen moesten bij elkaar in huis wonen, vaak met een heel gezin op één kamertje. De grote mensen zijn druk in de weer met de wederopbouw van de stad en de economie. Tijd en aandacht voor kleine jongens ontbreken, dus die moeten zichzelf zien te vermaken.
En wat doe je dan, als je aan zee woont en je hebt veel fantasie? Dan bouw je een vlot en vaar je, net als Huckleberry Finn, over zee het grote geluk tegemoet. Dat valt natuurlijk niet mee. Tegen het einde van het boek verdwijnt het jongetje gillend halsoverkop onder water.
"Een eeuwigheid verbleef ik daar. [...] Ik weet niet meer precies wat ik dacht. In mijn hoofd zat een soepje van schrik, kwaadheid, spijt, lol, een beetje van alles tegelijk."
Typisch Hofmaniaans om een dreigende situatie zo luchtig te beschrijven. Niet voor niets kreeg 'Het Vlot' in 1989 een Gouden Griffel.
Zwart als inkt
tekst en ill.: Wim Hofman
uitg.: Em. Querido, 1997 (1e dr.); 1998 (2e dr.)
ISBN: 90-214-6654-6
180 pagina's
Gouden Griffel 1998
Woutertje Pieterse prijs 1998
thema's: sprookje, moederliefde, zure spijt, jaloezie
prijs: EUR 15,90
.
Voor mij persoonlijk is 'Zwart als inkt' veruit het mooiste boek van Wim Hofman. Omdat het ongelooflijk origineel is, goed doordacht, afschrikwekkend gruwelijk, oprecht ontroerend, grappig, én voorzien van bescheiden, maar spitsvondige illustraties (in rood, wit en zwart).
Oppervlakkig gezien wordt het lieftallige sprookje van Sneeuwwitje op een wrede manier door Hofman misvormd. Hij gebruikt wel meer sprookjes om zijn mening over de machteloze positie van kinderen over het voetlicht te brengen. Klein Duimpje is bijvoorbeeld een van zijn favoriete antihelden. Kleiner dan een duim bestaat niet; geen zieliger beeld dan op zo'n manier door je ouders in de steek gelaten te worden. In Hofmans versie gaat Klein Duimpje aan het eind van het verhaal dan ook niet met zakken vol parels naar huis, maar blijft hij heerlijk warm slapen in de zeven mijlslaarzen en gaat hij nooit meer terug naar huis (waar immers toch geen liefde te vinden is...)
'Zwart als inkt' is ongeveer net zo tragisch. Sneeuwwitje wordt niet door haar stiefmoeder, maar door haar eigen moeder naar het leven gestaan. Maar liefst drie moordpogingen onderneemt de wrede koningin: ze bindt Sneeuwwitje een wurglint om, ze kamt haar haren met een gifkam en ten slotte geeft ze haar de bekende vergiftigde appel.
Zoals te verwachten geeft Wim Hofman, anders dan de gebroeders Grimm, alle sprookjesfiguren een uniek karakter en daarmee hun daden een motief. De moeder van Sneeuwwitje wordt door haar oorlogvoerende man verwaarloosd en hoopt met het baren van een zoon op zijn terugkomst. Maar ze krijgt een dochter en geeft Sneeuwwitje er de schuld van dat haar man niet meer naar huis komt. Sneeuwwitje wordt door de jager die haar moet doden, achtergelaten in het bos en komt, zoals bekend, bij de dwergen terecht.
Maar ze heeft het daar niet zo naar haar zin als de broers Grimm ons lieten geloven. De dwergen hebben alleen oog voor de diamant-mijn waar ze eens schatrijk van hopen te worden. Sneeuwwitje gebruiken ze als dienstmeid, kok en schoonmaakster. Ze verveelt zich, is eenzaam, en begint hartverscheurende briefjes te schrijven aan haar moeder, maar ook aan de dingen om haar heen en zelfs aan zichzelf:
"Lieve Sneeuwwitje,
Bedankt voor je brief!
Schrijf je nog terug?"
Als niemand reageert, en de dwergen haar blijven commanderen, neemt ze, in de overtuiging ongewenst te zijn, ten slotte bij volle bewustzijn een hap van de vergiftigde appel. Maar Hofman heeft nog een slotoptreden voor haar in petto. Sneeuwwitje is namelijk het doel in het lamlendige leven van de verwende prins die haar in haar glazen kistje vindt.
Best serieuze kost, deze versie van Sneeuwwitje. Volgens sommigen een hulpvaardig pleidooi voor alle kinderen die nu in de steek gelaten, verwaarloosd of misbruikt worden. Volgens anderen goed geschreven, maar ongeschikt als kinderboek. Ik ben het daar niet mee eens. 'Zwart als inkt' is pijnlijk eerlijk, maar té grappig, té fantasievol en té luchtig geschreven om traumatisch te kunnen zijn voor de tere kinderziel. Die kan daar best tegen, én ervan genieten. Een belevenis, dit boek!
www.stoorworm.nl
Dé website over Wim Hofman. Met voorbeelden van zijn werk, en een overzicht van activiteiten en evenementen in het Wim Hofmanjaar. Stichting de Stoorworm is opgericht fans van Hofman.
www.muzeeum.nl
De site van het Zeeuws maritiem museum dat in het Wim Hofmanjaar doorlopende tentoonstellingen over hem organiseert.
www.vlissingen.nl
De site van de stad Vlissingen geeft veel informatie over zijn gevierde inwoner. Tik 'Hofman' in de zoekmachine (linksonder).
www.queridokind.nl
Informatie van de uitgever.
Op dit moment (september 2006) zijn de volgende titels nog leverbaar:
Wat we hadden en wat niet (alle leeftijden)
ISBN 90-214-6711-9, EUR 12,95
Gedichten en andere poëtische teksten uit eigen herinnering.
.
Na de storm (alle leeftijden)
ISBN 90-214-6749-6, EUR 15,95
Gedichten met herinneringen aan Hofmans jeugd in Zeeland.
We schilderen een vogel (10+)
ISBN 90-214-7847-1, EUR 12,95
Beroemde gedichten van Jacques Prévert, vertaald en geïllustreerd door Wim Hofman.
Zomer in je kop (8+)
ISBN 90451-0032-0, EUR 12,50
Verhalen voor de vakantie, van o.a. Wim Hofman, Bibi Dumon Tak, en Bart Moeyaert.
.
Jacqueline Eckhardt
p/a
[email protected]
Jacqueline Eckhardt (39) is tekstschrijver en ballet-docente. Ze is getrouwd met sport-journalist Dennis Jansen. Samen met hun vier kinderen – Senne (6), Pieter (5), Annebel (3) en Willem (0) – leiden zij een hectisch leven in het oer-degelijke Westlandse tuindersdorp Kwintsheul. Na het verdwijnen van het plaatselijke postkantoor, de groenteman en de slager, maken zij zich nu hard voor het behoud van de bibliotheek, met een grote collectie kinderboeken. Vanaf april 2003 schrijft Jacqueline de kinderboek-recensies voor Ouders Online.