Ouders Online
Archief
April filosofie-maand – Filosoferen met kinderen – Deel 3

20 april 2002

Deze maand besteedt Ouders Online uitgebreid aandacht aan filosoferen met kinderen. Alle facetten komen daarbij aan de orde, van de 'echte' filosofie tot 'gewoon' praten en praten óver bijzondere boeken.


3 - Andere kinderfilosofen

door Justine Pardoen

Niet alleen Berrie Heesen schrijft filosofieboeken voor kinderen; er zijn er meer die dat doen. Hieronder vindt u een representatief overzicht van datgene wat er beschikbaar is.

De boeken van Thecla Rondhuis (10+)
Naast Berrie Heesen heeft ook Thecla Rondhuis naam gemaakt met artikelen over filosoferen met kinderen. Haar stukken verschenen met regelmaat in het tijdschrift 'Filosofie Magazine'. In 1994 verscheen van haar hand Filosoferen met kinderen (Lemniscaat, ISBN 90 6069 940 8, EUR 14,95).

Thecla Rondhuis beschrijft in het boek een aantal gesprekken die ze voerde op een basisschool in Haarlem. Daar heeft ze elke week een uurtje gefilosofeerd met kinderen uit de hoogste twee klassen. Haar boek is een verslag van gesprekken die werkelijk gevoerd zijn, en moet zo een bron van inspiratie zijn voor anderen.

Thecla Rondhuis - Jong en wijs

In 2001 verscheen het vervolg: Jong en wijs – filosoferen met kinderen bij Piramide (ISBN 90 245 4058 5, EUR 9,95). Ook hierin staan verslagen van gesprekken die Rondhuis gevoerd heeft met kinderen (groep 7 en 8 en brugklas in Nederland en Vlaanderen). Het zijn vijftig gesprekken, onderverdeeld in de thema's 'Wat is echt?', 'Ik', 'Vage grenzen', 'Eer en eerlijkheid', 'Woorden, weten, noemen', 'Mens, dier, machine', 'De diepvriesmens', 'De kleine prins' en 'Mysterie, toeval, dood'.
 

De boeken van Nanda van Bodegraven (6+ en 3+)

Nanda van Bodegraven - Spelenderwijs filosoferen met kinderen

Voor leerkrachten die meteen aan de slag willen met een kant-en-klaar recept dat stap voor stap beschrijft wat je moet doen, is er het werkboek van Nanda van Bodegraven: Spelenderwijs filosoferen met kinderen (6+): Elsevier, ISBN 90 3522 246 6, EUR 23,80. Ook telefonisch te bestellen via 070 - 441 55 55 (plus bezorgkosten).

Dit boek is verschenen in 2000. Het is meer geschikt voor gebruik met groepen dan voor ouders thuis met een enkel kind. Het is voortgekomen uit de praktijk van het filosoferen in het buurtwerk en in de naschoolse opvang. Dat blijkt ook uit de indeling van de lessen: niet alleen het gesprek krijgt aandacht, er is ook tijd om te knutselen of te tekenen, en toneel te spelen.

Van Bodegraven neemt als uitgangspunt een aantal thema's die traditioneel met de filosofische praktijk verbonden zijn: macht, geluk, de zin van het leven, dromen, goed en slecht, communicatie, zintuigen, buitenaards leven, tijd, taal, toekomst, het ontstaan van de wereld, geloven en zeker weten, eerlijk en oneerlijk, regels en de ideale maatschappij.

Elke les beschrijft de leerdoelen, de filosofische achtergrond, en de verschillende lesonderdelen per stap toegelicht. Aan het eind ervan staan een aantal kinderuitspraken uit de eigen praktijk van de les.

Nanda van Bodegraven - Kriebels in je hersens

Samen met Tamar Kopmels heeft Nanda van Bodegraven ook een boek voor heel jonge kinderen geschreven. Het is nog maar kort geleden uitgegeven (2002) en heet Kriebels in je hersens (3+): SWP, ISBN 90 6665 543 1, EUR 16,50. De werkwijze van Van Bodegraven die we in het eerste boek zagen, waarbij de creatieve uitingen van kinderen net zo belangrijk zijn als het gesprek, zien we ook hier.

Kriebels in je hersenen is geschreven voor begeleiders van peuters en kleuters die nog niet of nauwelijks naar school gaan (3+). Op het kinderdagverblijf, de peuterspeelzaal dus al. De werkwijze voor deze kinderen is dat taal niet gezien wordt als de belangrijkste manier is om je uit te drukken. Er is meer waarmee een kind zich kan uiten. Voorlezen van een verhaaltje wordt aangevuld met het laten maken van een tekening, een knutselopdracht of een toneelstukje.

De werkwijze van Kriebels in je hersens is dan ook geïnspireerd door de pedagogische benadering van 'Reggio Emilia': een kind heeft honderd talen. (Meer informatie hierover vindt u in De honderd talen van kinderen: de Reggio Emilia-benadering bij de educatie van jonge kinderen, Carolyn Edwarts, Lella Gandini en George Forman (red.), SWP, ISBN 90 6665 206 3.)

In Kriebels in je hersens staat bij elk 'project' vermeld of het geschikt is voor een groep, een individueel kind of beide. Door de zeer strak gestructureerde beschrijving van elk project, is het geschikt voor begeleiders die filosofisch niet of nauwelijks onderlegd zijn. De auteurs hebben dan ook het woord 'filosoferen' zorgvuldig vermeden.

"Bij filosoferen zet je denkbeelden op zijn kop en stel je de werkelijkheid ter discussie. Voor peuters en kleuters ligt de beleving van de werkelijkheid echter nog helemaal open. Ze zitten middenin het proces van betekenis geven aan de dingen om zich heen. In dit boek krijg je handreikingen om dat proces te stimuleren en te verdiepen. Daarmee leg je een basis voor een manier van denken, die op latere leeftijd in het filosoferen met kinderen doorgezet kan worden."

Ekkehard Martens: voor ouders en professionals die de verdieping zoeken

Martens - Spelen met denken

Bijna het andere uiterste van 'Kriebels in je hersens' is het theoretische boek van Ekkehard Martens: Spelen met denken – Over filosoferen met kinderen. Lemniscaat, ISBN 90 5637 256 4, EUR 17,95.

Martens is meer een wetenschapper dan een kinderfilosoof. Met zijn boek probeert deze (Duitse) schrijver een algemene oriëntatie te geven in de theorie en de praktijk van filosoferen met kinderen. Daarmee is het boek niet zozeer geschikt voor ouders of leerkrachten die een begin willen maken met het voeren van filosofische gesprekken, maar meer een boek voor mensen die al een tijdje bezig zijn en de verdieping zoeken.

Iedereen die gegrepen is door filosofie in het algemeen, en die wil weten hoe de huidige praktijk van filosoferen met kinderen zich verhoudt tot wat er eeuwenlang verstaan is onder 'filosofie', zal dit boek moeten lezen. Voor leerkrachten, pabo-studenten en ouders. Dit boek is tevens een goede inleiding in de filosofie.

Justine Pardoen
[email protected]


Justine Pardoen is hoofdredacteur van Ouders Online.