|
|
21 mei 2004
Wanneer is een kind extra ontvankelijk voor taal of muziek? Kun je intelligentie ontwikkelen? Waarom is het ene kind bang voor onbekenden, terwijl het andere kind er juist dol op is? Wat is aangeboren en wat wordt bepaald door de omgeving? Allemaal vragen waar "Breintjes van kleintjes" een antwoord op probeert te geven. Een interessant boek.
Breintjes van kleintjes
Ontwikkeling van gedrag en vaardigheden van baby's, peuters en kleuters
door: Norbert Herschkowitz en Elinore Chapman Herschkowitz
uitg.: Uitgeverij Nieuwezijds
ISBN 90 5712 152 2
EUR 23,95
door Heleen Niele
In "Breintjes van kleintjes" staat de ontwikkeling van de hersenen van baby's, peuters en kleuters centraal. Verschillen in de hersenen zijn vaak de oorzaak van verschillen tussen kinderen. Dit inzicht wordt gecombineerd met een psychologische benadering. Hierdoor krijg je als ouders ook praktische handvatten aangereikt.
De auteurs zijn een Zwitserse kinderarts/neuroloog en zijn Amerikaanse vrouw. Wat dit boek tot prettig leesmateriaal maakt, is dat ze uitgaan van het gezonde verstand en niet dogmatisch zijn. Sommige dingen zijn inderdaad aangeboren, maar dat is geen reden om fatalistisch te worden. Inzicht in de geaardheid van een kind kan je als ouder juist helpen een kind goed te begeleiden.
Het boek vergt nogal wat interesse in de technisch-biologische kant van hersenen. Een complexe materie die helder wordt uitgelegd. Maar ik, als minder aandachtige lezer, struikelde toch regelmatig over termen als synaps, pariëtale cortex en dendriet.
Wie die interesse wél heeft, of wie daar kundig omheen leest, treft een keur van weetjes, inzichten en tips die werkelijk bijdragen tot een beter begrip van de psychologische ontwikkeling van kinderen.
Biologisch tijdschema
Sommige dingen gebeuren bij alle gezonde kinderen in ongeveer hetzelfde tijdsbestek. Dit zijn de biologisch bepaalde processen. We hoeven kinderen niet te leren om te horen of te zien. En ze leren zichzelf zitten, staan en lopen. Ook taal pikken ze vanzelf op. De omgeving biedt genoeg prikkels om al deze processen in gang te zetten.
Een voorbeeld van zo'n proces is de eenkennigheid rond de leeftijd van 9 maanden. Als een vreemde dichterbij komt, gaat een kind huilen. Dit gebeurt bij alle kinderen, of ze nu op de Noordpool wonen of in Amsterdam. Met cultuur of opvoeding heeft dit gedrag niets te maken. Het is het gevolg van het rijpen van de hersencellen.
Belangrijk is dat een kind geen van deze biologisch bepaalde processen misloopt, omdat inhalen heel moeilijk is. Als een kind bijvoorbeeld in de eerste 2 jaar geen normale visuele ontwikkeling heeft doorgemaakt, zal het later problemen krijgen met perspectief zien. Daarom moeten visuele afwijkingen zo vroeg mogelijk worden gecorrigeerd.
Cultureel bepaalde vaardigheden
Andere processen zijn veel meer bepaald door de cultuur waarin een kind opgroeit. Japanse baby's van 4 maanden horen gewoon het verschil tussen de L en de R. Tegen de tijd dat ze 12 maanden zijn, kunnen ze dat echter niet meer. In het Japans komen namelijk geen R'en voor en baby's horen die dus ook nooit.
Het is fijn om te weten dat het aanleren van cultureel bepaalde vaardigheden niet afhankelijk is van een cruciale fase. Als sommige vaardigheden, bijvoorbeeld lezen, niet op een bepaalde leeftijd zijn aangeleerd, kan het brein er later alsnog de noodzakelijke koppelingen voor maken.
Temperament en karakter
De auteurs splitsen de persoonlijkheid op in twee componenten: temperament en karakter. Temperament heeft te maken met emoties, en komt voort uit de manier waarop het zenuwstelsel reageert. Een mens heeft vanaf het prille begin een bepaald temperament en zal dat ook zijn hele leven houden.
Karakter wordt daarentegen beïnvloed door de sociale en culturele omgeving, eigen ervaringen, doelstellingen en waarden. Karakter-vorming spreidt zich uit over een langere periode.
Ter illustratie van het begrip temperament worden de kinderen Anna en Linde opgevoerd. Toen Linde 4 maanden was, werd ze in een kamer aan een kindertafel gezet. Vervolgens liet de onderzoeker een vervormde vrouwelijke stem uit de luidspreker komen. Linde bewoog haar hoofd een klein beetje maar bleef verder rustig zitten. Toen ditzelfde experiment met Anna werd uitgevoerd, kromde Anna haar rug, zwaaide ze met haar ledematen en begon ze te huilen.
De 'Lindes' (40% van de onderzochte baby's) gaven op meerdere experimenten gematigde reacties en werden geclassificeerd als 'laag reactief'. De 'Anna's' (20% van de onderzochte baby's) werden 'hoog reactief' genoemd. Kinderen als Linde zijn socialer ingesteld en lachen vaker dan kinderen als Anna.
Het zenuwstelsel van Anna is gevoeliger en reageert sterker op verstoringen. De verschillen tussen deze twee uitersten hebben dus een biologische basis.
Naarmate Anna ouder wordt, neemt de invloed van het 'denkende' gedeelte van haar hersenen toe. Ze kan uit steeds meer ervaring putten waardoor ze 'over haar eigen schaduw heen kan springen'. Er zijn – volgens het boek – heel wat mensen met een hoog reactief temperament die dusdanig over hun verlegenheid heen groeien dat ze als volwassenen juist beroemd worden met het spreken voor publiek.
Eén basisprincipe
Wat betreft de opvoedingsadviezen die het echtpaar Herschkowitz geeft, blijkt er één basisprincipe te zijn. "Behandel je kind eerder als een collega dan als een raspaard dat ooit een kampioen kan worden", is het devies. En: geef je kind taken, dan voelt het zich nuttig. Dat zou veel waardevoller zijn dan het gevoel dat je oproept door vaak te zeggen hoeveel je van hem houdt. Als het kind zich een nuttig en gewenst lid van het gezin voelt, komt het met de rest doorgaans ook wel goed.
Dit is een advies waar ik mij van harte bij aan kan sluiten. Het ligt zo voor de hand en toch is het prettig dat je erop gewezen wordt.
Ik ben de taken van mijn kinderen van 4 en 7 gaan opvoeren. Niet omdat ik zelf geen flessen meer naar de glasbak kan brengen, of omdat ik te lui ben om de planten water te geven, maar omdat de kinderen er zo'n plezier aan beleven. "Kan ik nog wat voor je doen mam", straalt mijn dochter dan van belangrijkheid.
Kadootjes of kusjes kunnen hier nooit tegenop. En dat is zo fijn aan dit boek. Veel dingen wist je al, al wist je niet precies hoe en waarom. Dit boek vertelt je van de hoed en de rand en zet je weer op de goede weg.
Heleen Niele
p/a [email protected]
Heleen Niele (40) is journalist en moeder van Floor (7 jaar) en Jonas (5 jaar).