|
|
19 maart 2004
Het nieuwe boek van Elaine Aron over hoog-sensitieve kinderen (HSK's) is een aanwinst voor alle ouders die te maken hebben met een gevoelig kind. Maar ook voor leerkrachten zou het verplichte kost moeten zijn. Al was het alleen maar om te begrijpen dat niet elk kind dat een beetje anders is, meteen ook een stoornis heeft.
Bespreking van:
Het hoog sensitieve kind
door: Elaine N. Aron
uitg.: Archipel
ISBN 90 6305 118 2
prijs: EUR 17,95
door Justine Pardoen
Raakt je kind in paniek van de snerpende klopboor van de buurman? Is hij permanent ontroostbaar in de auto, vanwege het geluid, het getril, en de sterke geur? Schiet hij in de stress bij de kapper, vanwege het knippende geluid van de schaar bij zijn oor? Grote kans dat het een HSP (hoog-sensitief persoon) is, of beter: een HSK (hoog-sensitief kind). Dat zijn mensen, in dit geval kinderen, met een sterk ontwikkeld zenuwstelsel.
Het slechte nieuws: die gevoeligheid zit in het kind, je kunt er niets aan doen. Gewoon accepteren dus. Het goede nieuws: er is niets mis met deze kinderen, het is een normale manier van zijn. Je moet er alleen op een speciale manier mee omgaan.
Dit alles leerde ik een paar jaar gelden al, uit het eerste boek van Elaine Aron, over hoog-sensitieve personen. (Zie: Hoe help je een watje het leven te leven?.
Ik dacht dat ik het wel wist...
Na dat eerste boek, over hoog-sensitieve personen in het algemeen, dacht ik dat ik het al helemaal begrepen had. Opnieuw zo'n boek, maar dan speciaal over hoog-gevoelige kinderen, leek mij in eerste instantie dan ook totaal overbodig.
Maar ik heb me vergist. Dit nieuwe boek heeft me toch weer veel nieuws gebracht. Zoals handige tips hoe je als ouder kunt praten met leraren en andere begeleiders van je kind.
Natuurlijk is er overlap met het eerste boek over hoog-sensitieve personen, maar dat is absoluut niet bezwaarlijk. Het leest in ieder geval lekker weg. Sterker nog, het is eigenlijk wel prettig om sommige dingen nog eens te lezen. Als je zelf ook hoog-gevoelig bent, werkt dat heel bemoedigend, en als je het zelf niet bent, is het heel verhelderend.
Anderzijds kun je dit nieuwe boek ook lezen zónder het eerste gelezen te hebben.
Hoog-dit en hoog-dat, dus beter dan de rest?
Het gedrag van HSK's wordt vaak negatief benoemd: angstig, snel overstuur, driftig, timide, chaotisch. Het zijn van die typische watjes: ze gaan geen uitdagingen aan, ze spelen op safe en ze klagen snel over allerlei kleine en grote ongemakken en pijntjes.
Veel mensen denken dat HSK's somber zijn, dat ze zich slecht kunnen concentreren, dat ze sociaal-emotioneel achterop lopen in hun ontwikkeling, of dat ze geen interesse hebben in andere mensen. In werkelijkheid is dat bijna nooit zo, maar bij overprikkeling ziet het er wel zo uit. We moeten dus waken voor negatieve interpretaties van het gedrag van HSK's.
Om die negatieve interpretaties het hoofd te bieden, gebruikt Aron de termen 'sensitive' en 'highly sensitive', wat in het Engels waarschijnlijk neutrale termen zijn, maar in het Nederlands helaas niet. In het Nederlands schiet het opeens weer door naar de andere kant. Bij ons heeft 'sensitief' of 'gevoelig' iets van grote verfijning, en 'hoog-sensitief' is bijkans nog erger. Ik krijg er hetzelfde ongemakkelijke gevoel bij als bij 'hoogbegaafd'. Met het predikaat 'hoog' wordt iemand bijna beter dan de rest. En daar gaat het juist niet om.
Hoog-gevoeligheid is normaal
Aron schat dat 1 op de 5 mensen hoog-sensitief is. Dat is natuurlijk veel te veel om 'abnormaal' te zijn. En dat is het dan ook niet. Hoog-gevoeligheid is normaal.
Om uit te leggen dat hoog-gevoeligheid normaal is, legt Aron een relatie met de evolutie-biologie. Het feit dat zowel wezens mét als wezens zónder een extra ontwikkeld zenuwstelsel in een groep vertegenwoordigd zijn, geeft de groep een grotere overlevingskans. De een kan niet zonder de ander.
Bij vrijwel alle diersoorten tref je een verschil aan tussen sensitievere exemplaren en minder sensitieve. Hoe sensitiever, hoe voorzichtiger ze zijn. Het verschil zie je zelfs bij fruitvliegjes. De sensitievere dieren merken subtiele verschillen eerder op, gaan minder snel tot handelen over en blijven wat meer 'op honk'. Bij herten is er een type dat meteen naar het open veld rent om te grazen en een type dat eerst lang aan de rand blijft staan om zeker te zijn dat er geen roofdieren in de buurt zijn. De eerste soort gaat dood als er inderdaad roofdieren zitten. De tweede soort gaat dood als ze te lang wachten met eten. Dat de kudde uit beide soorten bestaat, garandeert hun voortbestaan.
Anders gezegd: hoog-sensitieve mensen zijn gebaat bij de omgang met minder sensitieve mensen en andersom.
HSK's en stoornissen als ADD en Asperger
In veel gevallen krijgen HSK's te horen dat ze een stoornis hebben: veel hoog-sensitieve kinderen krijgen volgens Aron (zelf psychologe) ten onrechte de diagnose ADD (aandachtstekort-stoornis, als in ADHD, maar dan zonder de hyperactiviteit). Het ziet er soms hetzelfde uit: in beide gevallen gaat het om kinderen die snel afgeleid zijn.
Bij de meeste HSK's is echter de bloedtoevoer naar de rechterhersenhelft groter en bij ADD juist naar de linkerhersenhelft. Hoog-gevoeligheid is een kwestie van temperament, ADD is een stoornis.
Ook wordt hoog-sensitiviteit wel verward met een milde vorm van autisme: het syndroom van Asperger. Asperger-kinderen zijn inderdaad vaak ook zeer gevoelig voor zintuiglijke indrukken. Toch zijn er ook grote verschillen. Het belangrijkste verschil is dat kinderen met Asperger juist veel minder gevoelig zijn voor sociale prikkels, terwijl HSK's vaak erg moe worden door hun grote gevoeligheid daarvoor.
De boodschap is duidelijk: pas op dat je je kind te snel van een stoornis verdenkt.
Opvoeding
Als één of meer gezinsleden hoog sensitief zijn, kan dat problemen opleveren in de dagelijkse omgang. Iedereen moet rekening leren houden met elkaars verschil in temperament, of het nu gaat om broertjes en zusjes onderling, of om de relatie tussen een of beide ouders en hun kinderen. Ook zijn er verschillen in conflicthantering tussen partners als er eentje HSP is en de andere niet.
Aron geeft in haar boek veel voorbeelden uit de dagelijkse opvoedingspraktijk. Dat doet ze in heldere bewoordingen, met veel praktische tips. Steeds draait het daarbij om het verwerven, het vergroten en het behouden van de eigenwaarde van iedereen, maar vooral van de HSK's, omdat juist deze kinderen nogal kwetsbaar zijn wat dat betreft. HSK's zijn meedogenloze zelf-critici en als zij niet gestimuleerd worden om hun goede kwaliteiten onder ogen te zien, lopen ze het risico om in hun verdere leven niet uit de verf te komen.
Vier sleutels
Aan de hand van vier 'sleutels in de opvoeding', laat Aron zien wat de valkuilen zijn en hoe je een HSK kunt opvoeden tot een kind dat zichzelf kan redden. Het gaat daarbij om:
Het laatste, praten over sensitiviteit, gaat over de manier waarop je erover kunt praten met je kind, maar ook met je partner en – uiteindelijk – met school.
Verschillende leeftijdsfasen
In deel 2 van het boek (Van baby tot volwassene) neemt Aron de verschillende fasen van het kinderleven door. Ze beschrijft de kenmerken van een hoog-sensitieve baby (opmerkelijke oplettendheid), de problemen (slaapproblemen, huilen), de valkuilen en de oplossingen. Hetzelfde doet ze voor kinderen tussen 1 en 5 jaar, kinderen tussen 5 en 12 jaar en pubers.
Steeds maakt ze een onderscheid tussen de situatie thuis enerzijds en 'buiten de deur' anderzijds, met een sterke nadruk op de school-situatie. De besprekingen zijn zeer uitgebreid en diepgaand, met veel voorbeelden en concrete tips om problemen te voorkomen of op te lossen.
Tips voor leerkrachten
HSK's hebben waarschijnlijk een andere leerstijl. Een rechtvaardige beoordeling van het kind houdt daarom rekening met de verschillende temperamenten van kinderen.
Het is voor een leerkracht niet gemakkelijk om te beoordelen of afwijkend (leer)gedrag van een kind te wijten is aan een stoornis of niet, maar het is in ieder geval goed als kinderen de kans krijgen om 'anders' te mogen zijn, zonder meteen een hulpverlenings-etiket opgeplakt te krijgen.
Het boek eindigt met 20 tips voor leerkrachten. Het mooiste zou natuurlijk zijn als alle leerkrachten het boek zélf zouden lezen, maar die 20 tips kun je als ouder natuurlijk ook even kopiëren en doorgeven aan de meester of de juf. Ze zijn te lezen als een samenvatting van het boek.
Vragen-test voor ouders
Aan het begin van het boek staat een zelftest voor ouders. Ik eindig ermee, omdat het goed is om u nu af te vragen of uw kind 'gewoon' hoog-sensitief is, danwel leergestoord, gedragsgestoord of anderszins afwijkend. Geef antwoord op onderstaande 23 vragen. Turf hoe vaak je 'ja' zegt.
Mijn kind:
Wie 13 keer of meer 'ja' heeft geantwoord, helpt zichzelf een grote stap vooruit door het boek van Elaine Aron te gaan lezen. Je kind heeft er recht op.
Justine Pardoen
[email protected]