9 oktober 2009 door Justine Pardoen
Afgelopen week overlegde de Tweede Kamer over de gezinsnota van minister Rouvoet. Intussen wordt het gezin steeds vaker gezien als een risico, volgens Justine Pardoen.
Wat ouders nodig hebben en wat goed is voor hun kinderen, wordt vooral door anderen bepaald. Ouders krijgen van alle kanten te horen hóe ze moeten opvoeden, en waar kinderen aan moeten voldoen als ze afgeleverd worden aan de samenleving. En voor ouders die niet deugen, staat er een professional klaar om het over te nemen. Het liefst komen ze zelfs achter de voordeur.
Het gezin is niet meer een gegeven, maar een risico. Opvoedingsondersteuning is verworden tot een 'preventieve interventie' ter voorkoming van kindermishandeling. Hordes getrainde 'interventieverpleegkundigen' leggen huisbezoeken af bij risicogezinnen. Achter elke voordeur woont een potentiële Savannah.
Normaal kindergedrag wordt tegenwoordig op allerlei manieren geproblematiseerd. Gewoon jongetjesgedrag wordt abnormaal druk gevonden door jonge juffen met grote schoolklassen. En gewone hangjongeren vinden we ook al niet meer normaal. We hebben last van kinderen in openbare ruimtes; ze maken lawaai en geven ons het bewijs dat hun ouders niet meer kunnen opvoeden.
Je ziet het toch ook bij de opvoed-tv? Ouders kunnen het toch niet meer zelf? Ook het succes van de website Ouders Online wordt steevast gezien als bewijs van de toenemende onzekerheid van ouders. Niet alleen door professionals in de opvoeding, maar ook door journalisten en politici: net als buren, schoonouders en docenten denken zij te zien dat ouders incompetent en onzeker zijn.
Maar sinds wanneer getuigt het van onzekerheid als je een vraag stelt aan iemand, of als je je eigen mening wilt scherpen aan die van een ander? Noemen we Kamerleden die het land ingaan om naar burgers te luisteren, onzeker? Zijn professionals, van managers tot psychiaters, die gebruik maken van peer-coaching, incompetent en onzeker?
Het beeld van de incompetente, onzekere en hulpbehoevende ouder past vooral bij de eigen behoefte van professionals in hulpverleningsland: zij willen ouders hoe dan ook voorzien van hulp, ook al hebben die ouders zelf hun eigen hulpvraag nog niet ontdekt.
Het doet denken aan de ouderwetse vorm van ontwikkelingshulp: de periode na de kraaltjes en de spiegeltjes, waarin een hulpindustrie werd opgezet die vooral in het belang van de hulpverleners zelf in stand gehouden werd, en waarbij de ontwikkelingslanden niet sterker werden, maar zwakker.
Het beeld van de incompetente, onzekere en hulpbehoevende ouder past ook in de huidige maatschappelijke trend om te morrelen aan individuele vrijheden in ruil voor meer veiligheid: we willen toch minder kindermishandeling en minder criminaliteit? Nou dan, waarom wachten we nog met ingrijpen?
De druk op de jeugdhulpverlening is nu echter zo groot geworden, dat ze ten onder gaat aan het eigen succes. "Eenvoudige vragen horen niet in een zwaar zorgcircuit", zei minister Rouvoet vorige week. Hoe waar! Sterker nog: alle vragen die horen bij het gewone leven en die voortkomen uit de dagelijkse sores van gezinnen met kinderen, horen helemaal niet in een zorgcircuit.
Ik prijs de minister voor zijn poging het uitdijen van de jeugdhulpverleningsindustrie te stoppen door te onderzoeken of het niet beter is als ouders zelf meer regie krijgen. Het is dezelfde verandering in het denken die plaatsgevonden heeft bij ontwikkelingssamenwerking.
Het begint bij het besef dat het geïnvesteerde geld niet meer terecht komt bij degenen voor wie het bedoeld is en dat de hulpverleningsindustrie een bolwerk is geworden met weinig samenwerking en veel concurrentie, dat er baat bij heeft zichzelf in stand te houden. Minister Rouvoet zal het niet gemakkelijk krijgen, maar hij moet wel doorzetten.
Steeds minder zijn we gaan vertrouwen op ouders en kinderen zelf, met het gevolg dat we ouders hebben ondermijnd in hun eigen kracht. Kinderen die eenmaal in het zorgcircuit belanden, lopen tegenwoordig meer dan ooit risico op langdurige uithuisplaatsing, waarbij ze niet zelden terecht komen op plekken die meer kwaad doen dan goed.
Dat zorgcircuit is voor veel ouders een vreselijke ervaring; ze raken de regie volledig kwijt. Zodra ouders zelf of onderling dingen willen regelen, botsen ze tegen het systeem op, tegen instanties als Bureau Jeugdzorg en de Raad voor de Kinderbescherming, die ouders die ruimte helemaal niet willen geven. In uitzonderlijke gevallen lukt het ouders de regie terug te krijgen na een gang naar de rechter die ineens een alternatief kan bedenken, maar het kind heeft dan al kostbare tijd verloren.
Laat opvoedingsondersteuning ook echt zijn wat het woord zegt: steun bij iets wat ze zelf doen. Beter nog: het faciliteren van iets wat ouders zelf heel goed kunnen, maar waar ze soms tijdelijk en soms meer structureel hulp bij kunnen gebruiken.
Niet alleen Marco Borsato heeft behoefte aan een gesprek met een psycholoog omdat hij zijn kinderen zo goed mogelijk wil begeleiden bij een moeilijk levensmoment zoals een faillissement. Alle normale ouders die straks door de crisis hun baan verliezen, hebben dat ook.
Alle normale gezinnen krijgen te maken met zaken als ziekte, dood, werkloosheid en echtscheiding. Zorg dat ouders straks bij het Centrum voor Jeugd en Gezin terecht kunnen op een spreekuur met een psycholoog of pedagoog, zonder dat er eerst door anderen een probleem gedefinieerd is en zonder dat ze als 'risicogezin' worden aangemerkt.
Nu werkt dat niet zo, want zonder erkend probleem krijg je geen hulp. Vind je het gek dat ouders op zoek gaan naar een diagnose van het kind om zorg te legitimeren: zonder diagnose ís er namelijk geen zorg. Geen hulp op school ("ja hoor eens, we hebben naast die van u nog wel 28 andere bijzondere kindjes in de groep!"), geen ondersteuning in het gezin. Er is in ons land geen goede structuur voor ondersteuning van gezinnen met normale levensproblemen of normale opvoedproblemen waarbij de eigen kracht van ouders ingezet wordt.
Kortom: onze bijzondere kinderen hebben recht op normale aandacht, waarbij niet alles wat maar een beetje afwijkt, wordt gecriminaliseerd of gemedicaliseerd. Gezinnen moeten aanspraak kunnen maken op specialistische hulp als ze dat nodig hebben. Maar als het kan, moeten ze gewoon met rust gelaten worden.
Durf te luisteren naar wat ouders zelf willen en faciliteer dat. Gééf ouders dus die plek waar ze een normale opvoedvraag kunnen stellen aan een medemens, naar keuze een professional of een andere ouder, zonder dat dat meteen wordt opgevat als een hulpvraag.
