Jury-rapport

door Henk Boeke

We waren aangenaam verrast door de enorme hoeveelheid inzendingen, die stuk voor stuk van veel enthousiasme en liefde getuigden. Maar wat waren nou verantwoorde tips en trucs voor de taalstimulering? We vroegen het aan dr. Jan de Jong, medewerker psycholinguïstiek en taalpathologie aan de Universiteit van Amsterdam.

De Jong: "Veruit de beste tip was natuurlijk om heel veel kinderen te krijgen." In nr.56 - 'Veel kinderen' beschrijft moeder Karin het als volgt:

Wij stimuleren de taalontwikkeling door veel kinderen te nemen in korte tijd. Er wordt dan altijd zoveel gepraat in huis dat de kleintjes wel snel beginnen met praten en dingen oppikken.

En de oudere kinderen die kunnen lezen, willen de kleintjes heel de tijd voorlezen. Ze houden namelijk allemaal van herhaling, groot en klein. Zou je als ouder allang afhaken als je voor de tiende keer hetzelfde verhaal moet voorlezen, kinderen vinden het heerlijk. Zoon van 7 oefent daarbij gelijk zijn begrijpend lezen en de intonatie van een verhaal, en de kleintjes worden vermaakt.

Volwassen taal in plaats van babytaal
De toon is gezet: de Jong is van het kamp dat niet zo gelooft in ouderlijke taalstimulans. Maar hoe zit het dan met al die volksstammen die claimen dat hun kinderen beter zijn gaan praten doordat ze 'volwassen taal' in plaats van babytaal tegen hun kind spraken? Dus niet "ta-ta-ta, priet-priet" of "daar loopt een woefwoef", maar gewoon zeggen waar het op staat? Het aantal inzendingen met die strekking was overweldigend.

De Jong: "In feite is het vooral een kwestie van geloof. Van religie bijna. Want wetenschappelijke steun kun je er gewoon niet voor vinden. Er is wél heel veel onderzoek gedaan naar het gebruik van baby-taal door ouders (oetsie-oetsie-koetsie, etc.) omdat men wilde weten hoe het toch mogelijk is dat kinderen daar nog fatsoenlijk door leren praten. Maar onderzoek naar het effect van volwassen taalgebruik tegen kleine kinderen is gewoon nog nooit onderzocht. Dat is geen wetenschappelijk issue."

"Zelf denk ik dat het helemaal geen bal uitmaakt. Het werkt allebei, zolang je maar voldoende aandacht hebt voor je kind. Dat is echt het allerbelangrijkst. Je ziet dat bijvoorbeeld bij nr.22 - 'Kinderen serieus nemen':"

Met aandacht en geduld proberen we deze 'kleine vreemdeling' te helpen om zich in onze wereld te thuis te voelen. Door te luisteren naar wat een kind wil zeggen en door te helpen de juiste uitdrukkingsvorm te zoeken voor gevoelens, gedachten en wensen. Vanaf de eerste 'woordjes' nemen we onze kinderen serieus als ze iets proberen te zeggen en voeren gesprekjes met ze. We reageren niet op jengelen, zeuren e.d. maar vragen in zo'n geval aan onze zoon om te vragen wat hij wil. (Waarna hij overigens niet altijd zijn zin krijgt). Dit werkt goed bij onze zoon (nu 2,9 jaar).

Boerenverstand
"Ook heel goed was nr.28 - 'Lekker kletskousen'. Die ouders kwebbelen er lekker op los met hun kinderen, en gaan uit van hun boerenverstand:"

Eigenlijk sta ik er nu echt even bij stil hoe we het stimuleren. Gewoon ons boerenverstand gebruiken en liefde voor je kind. Daarnaast oprecht geïnteresseerd zijn in de ontwikkeling van je kind,en er de tijd voor hebben; klaar is het!

Een wonder
"Anderzijds zijn er natuurlijk wel degelijk situaties waarin je wat extra's moet doen. Soms gaat het niet vanzelf goed. Maar zelfs dán hoef je nog niet altijd met speciale taalstimuleringsprogramma's aan de slag. Kijk maar naar nr.59 - 'Een wonder!' Deze ouders kregen een autistisch kind dat pas laat ging praten:"

We zijn gelovig en hebben God hierom gebeden en het wonder geschiedde dat ze begon met praten. Daarvoor enkele woordjes per dag en na het gebed breidde dit zich snel uit.

"Zo kan het dus ook. Gewoon bidden dat het goed komt. Al wil ik daarmee natuurlijks niets afdoen aan de inzet en de liefde waarmee sommige ouders aan de slag zijn gegaan met al dan niet zelfbedachte stimuleringsprogramma's omdat hun kinderen een taalprobleem hadden. Verschillende inzenders vertelden bijvoorbeeld over de intensieve en liefdevolle begeleiding met allerlei hulpmiddelen."

Tussenpersoon
"Een mooi hulpmiddel, dat ik ook in mijn eigen onderzoek gebruik, is bijvoorbeeld de knuffel uit nr.52 - 'Altijd praten over alles'. Deze ouders gebruiken de knuffel als een soort tussenpersoon:"

Mijn zoontje is wat introverter en toen hij peuter was, sprak ik met hem via zijn knuffels, of voorwerpen, of de wind of de fiets. De knuffel vroeg dan bijvoorbeeld (met een speciaal stemmetje): "Hoe was het op school?" En dan gaf hij antwoord. Of mijn zoontje vroeg aan de wind: "Wind, waarom waai je zo hard?" Dan sprak de wind tot hem: "Ik kan niet anders vandaag, ik heb een waaidag!" Zoontje: "Wat is dat, een waaidag?", etc.

"Op de universiteit doen we ook zoiets, met de narcoleptic puppet. Dat is een pop die alsmaar zogenaamd in slaap valt, waardoor hij niet gezien heeft wat er gebeurde. De kinderen die we onderzoeken, moeten dan aan hem vertellen wat hij gemist heeft. Je kunt het ook doen met een schildpad, die telkens nét zijn kop heeft ingetrokken in zijn pantser, en daarom niet gezien heeft wat er gebeurde. Waarna de kinderen hem weer moeten bijpraten. Dat werkt geweldig!"

Niet corrigeren
Tot slot vroegen we de Jong of er nog tips bij zaten die zinloos of apert onjuist zijn. Dat bleek niet of nauwelijks het geval. De meeste inzenders hadden bijvoorbeeld heel goed door dat het geen zin heeft om een kind te corrigeren. Het leert er niets van, en wordt vaak erg boos. In nr.40 - 'Niet verbeteren maar versterken' werd bijvoorbeeld prima uitgelegd dat je een taalfout beter kunt herhalen, maar dan in de juiste vorm:

Als ze dingen niet helemaal goed formuleert, bijvoorbeeld 'ik heb lekker geslaapt', dan verbeteren we haar niet, maar bevestigen we wat ze zegt, zodat ze merkt dat ze wordt begrepen (dat is prettig voor een kind!) en waarbij ze en passant ook de correcte vorm meepikt. 'Oh, heb je zo lekker geslapen? Wat goed zeg!'

Leeslesjes
De Jong had slechts één klacht: "Wat me opviel, was dat er zo veel inzendingen waren die helemaal niet over taal-stimulering gingen, maar over leren lezen. Dat is toch echt iets anders hoor. Die leeslesjes zou ik dus liever geen prijs toekennen, hoe leuk ze soms ook waren."

De 15 inzendingen die wél in aanmerking kwamen voor 'Mijn Eerste Van Dale' vindt u hieronder. We danken alle inzenders voor hun enorme inzet en hun inspirerende ideeën.

Henk Boeke
redactie Ouders Online

De winnaars

15. Taalstimulering: ja, doen!
Joke de Bakker, Lelystad

Deze inzending toont aan hoe belangrijk een goed werkend gehoor is. "We konden proberen te ontwikkelen wat we wilden maar hij hoorde het toch niet."

18. Ervaringsgericht
Muis Pot, Bruchterveld

Deze moeder maakt van het leren van taal een totaal-ervaring, waarbij alle zintuigen geprikkeld worden.

22. Kinderen serieus nemen
Sandra van Steenvelt, Zoetermeer

Een mooie inzending waarin liefde, geduld en aandacht centraal staan.

26. Houd ze wakker in de auto met 'foute' liedjes
Merel Zwart, Capelle a/d IJssel

Foute liedjes, daar zijn we altijd vóór! De prijs voor deze inzending heeft echter vooral betrekking op de moedige stellingname dat taalarmoede bij allochtone kinderen meer een sociaal probleem dan een meertaligheidsprobleem is.

27. Voorlezen en woordspelletjes doen
Monique Schouls, Zonnemaire

Een klassieker die niet mag ontbreken: voorlezen en woordspelletjes doen. Altijd goed.

28. Lekker kletskousen
Tineke Pastoor, Niebert

In deze inzending wordt terecht het gebruik van je boerenverstand bepleit.

29. Tegenstellingen en rijmen
Lilian van Eijndhoven, Capelle aan den IJssel

Deze moeder reageerde alert op een taalspelletje dat door haar dochter zelf werd voorgesteld. Zó meegaan met de ontwikkeling van je kind verdient een prijs.

40. Niet verbeteren maar versterken
Yvonne de Groot, Zaandam

Dit is één van de inzendingen waarin heel duidelijk het principe van 'correct herhalen' gedemonstreerd wordt.

45. Ons Koreaantje en het Nederlands
Bianca Kreuk, Hazerswoude

Een hart onder de riem voor alle ouders met geadopteerde kinderen. Als hun gehoor maar goed is, pikken ze alles op. Ook wat je liever niet zou willen...

52. Altijd praten over alles
Inga Warning van Geelen, Purmerend

Deze inzender kwam op de prima gedachte om 'interveniërende personages' (tussenpersonen) te introduceren: de knuffel, de wind en de fiets.

56. Veel kinderen
Karin Vermeulen, Best

De favoriet van Jan de Jong: heel veel kinderen krijgen, zodat je steeds minder krampachtig met de taalontwikkeling omgaat. Laat de oudsten maar tien keer hetzelfde verhaal voorlezen aan de jongsten, dat vinden ze leuk en het scheelt je als ouders een hoop werk.

59. Een wonder!
Paula Kemperman, Alkmaar

Bidden helpt ook.

62. Op rijm
Fam. Blanken, Utr. Heuvelrug

Rijmen is een beproefd middel om de taalvaardigheid te stimuleren. Deze inzending voegde de daad bij het woord, door zélf op rijm gepresenteerd te worden.

92. Isa's Fotoboek
Saskia Pontier-Koek, Monster

Meerdere ouders blijken hun eigen prentenboek te maken. Leuk! In dit geval gaat het om een zelfgemaakt fotoboek voor een kind met een taal-spraakstoornis.

104. Luciferdoosje
Marieke Laauwen, Groningen

Een schitterende tip voor wat oudere kinderen (basisschoolleeftijd): redevoeringen van 1 minuut laten houden over simpele onderwerpen, zoals een luciferdoosje. Ze leren praten als Brugmans en krijgen er veel zelfvertrouwen door. Stap 2 is om ze een stelling te laten verdedigen waar ze het zelf niet mee eens zijn. Zo leer je ze debatteren en argumenteren.

De prijzen - 15 exemplaren van "Mijn eerste Van Dale"

Heeft u niet meegedaan of niet gewonnen, dan kunt u dit prachtboek natuurlijk ook zélf aanschaffen:

Mijn eerste Van Dale
door: Liesbeth Schlichting, Betty Sluyzer en Marja Verburg
ill.: Paula Gerritsen
uitg.: Van Dale Lexicografie bv
ISBN 90.6648.089.0
EUR 18,95

Mijn eerste Van Dale is een voorleeswoordenboek. Dat woord staat niet in de Grote Van Dale, maar dat maakt niet uit. Het is meteen duidelijk wat het is: een woordenboek om uit voor te lezen. In dit geval aan peuters (vanaf 2 jaar) tot kinderen van een jaar of 5, afhankelijk van hun ontwikkeling.

1000 Woorden
Het boek bevat 1000 beschreven woorden. De schrijvers (waaronder een kinderboekenschrijfster, maar ook taalkundigen en een orthopedagoge) hebben die woorden zorgvuldig uitgezocht: het zijn de belangrijkste woorden die kinderen moeten kennen op het moment dat ze naar groep 1 (de kleuterschool) gaan.

De gekozen woorden hebben ook te maken met onderwerpen die passen binnen het leventje van peuters, waarbij gedacht is aan kinderen in Nederland én in België. Alle peuters moeten zich erin kunnen herkennen, zo was de gedachte. Ongeacht hun afkomst of huidskleur, en jongens evenveel als meisjes.

Teksten en plaatjes
De redactie van Ouders Online heeft genoten van het boek. Zowel van de teksten als van de tekeningen.

De teksten zijn kort, meestal vier rijmende regeltjes onder een plaatje. Op elke pagina staan zes woorden (ze staan in alfabetische volgorde), met een bijbehorende tekst en een plaatje. Op elke pagina staan dus zes plaatjes, waarvan er steeds eentje vier keer zo groot is als de andere. Dat is alleen voor de afwisseling.

Versjes
De teksten, waarin iets meer gezegd wordt over het woord, zijn eigenlijk versjes. Ze zijn op rijm en hebben een herkenbaar ritme. Het ritme is overigens niet bij elk woord hetzelfde, dus ook daarin zit afwisseling.

Het rijm is een gemakkelijk rijm. En dat moet ook: de meeste kinderen van 2 hebben het principe van het rijmen namelijk nog niet onder de knie. Ze kunnen het niet zelf. Maar ze hebben er wel veel steun aan voor het onthouden van (nieuwe) woorden.

Zo leren ze dus wel wat rijm is, door de lol ervan te ervaren; taal is niet alleen betekenis, maar ook een mooie klank. Als je dit boek regelmatig voorleest, maak je heel bewust mee hoe je kind leert wat rijmen is. Op een dag doet je kind het ineens zelf en het is daar dan heel erg trots op. En terecht!

Uitnodigend
De plaatjes en de versjes nodigen ertoe uit om meer te vertellen of om je kind een vraag te stellen. Voorlezen leidt op deze manier heel gemakkelijk tot een gesprek.

Lang niet altijd heeft een kind zin in een gesprek. Gewoon doorgaan met lezen en kijken kan echter ook. De tekeningen zijn er leuk genoeg voor: simpel maar toch warm.

Smaakvol en stijlvol
De tekeningen vertonen een verwantschap met de stijl van tekenen van The Tjong Khing, waar sinds eind jaren '70 menig peuter mee is opgegroeid. Hij tekende onder andere de zwart-wittekeningen in het boek Wiele wiele stap (1977) van Miep Diekman, waar peuters van nu ook nog lang niet op uitgekeken zijn. The Tjong Khing kreeg er in 1978 de Gouden Penseel voor.

De tekeningen van Paula Gerritsen zijn in kleur. Wij vinden dat winst. De kleuren zijn smaakvol en hebben de stijlvolle uitstraling die past bij het beeld dat Van Dale wil hebben als het woordenboek van het Nederlands.

Mooi bezit
Al met al is "Mijn eerste Van Dale" een mooi bezit, waar een kind dat hieruit voorgelezen is, later met veel goede herinneringen aan zal terugdenken.

Voor ouders staan er tips in de inleiding. Professionals kunnen tips downloaden op de site van Van Dale. Meer informatie: Mijn eerste van Dale.

Justine Pardoen
hoofdredacteur Ouders Online