11 maart 2005 door Annelou de Vries
Onze zoon van 5½ zit sinds een jaar op zwemles. Tot voor 3 weken terug was dat in een klasje met de nadruk op het speels watervrij maken van de kinderen (min of meer volgens het OO-artikel Watervrees, wat doe je daaraan? van 11 februari jl). Daarnaast werd er een begin gemaakt met het leren drijven. Het eerste half jaar met, en sinds september zonder de ouders in het water.
Onze zoon is motorisch niet sterk, weet dat van zichzelf, durft weinig en heeft niet veel zelfvertrouwen. Met veel geduld en aanmoediging maakte hij het afgelopen jaar langzaam doch gestaag vorderingen. Op het moment dat hij (3 weken geleden) naar een nieuw zwemklasje werd 'bevorderd', durfde hij met gepaste trots onder een lijn door te 'duiken', onder water bukkend dingen van de bodem te rapen, en met behulp van een foam-buis op zijn buik en rug te drijven en te zwemmen. Voor hem waren dit enorme prestaties.
Nu zit hij in een klein klasje, in hetzelfde bad, met dezelfde diepte, en de (nieuwe) juf is ook in het water. Hij is nu twee keer geweest en om het kort samen te vatten: het is drie kwartier lang paniek en verdriet. Deze slaan al toe op het moment dat hij ziet wat er van hem gevraagd (en wat de andere kinderen wel durven). Zelfs van proberen is dan geen sprake meer.
De juf 'forceert' hem af en toe, door hem bijvoorbeeld drijvend op zijn rug te dwingen, iets wat overigens makkelijk gaat met onze magere spriet van 16 kilo. Dit is als ouder hartverscheurend om te zien: onze zoon probeert haar eerst huilend en nee-schuddend van zich af te houden, en klampt zich – eenmaal in haar greep – volkomen in paniek al huilende aan haar vast. Voor de goede orde: juf doet dit niet op een boze manier, en doet af en toe ook echt moeite om hem te prijzen.
Het gevolg is echter wel: een bang kind, dat drie kwartier lang in- en in-verdrietig achter het groepje aanhobbelt en de vaardigheden die hij al machtig was, nauwelijks meer laat zien. Zelfs bij het vijf minuten spelen aan het eind, kwam er nog een paniekhuilbui omdat hij besefte dat hij er nog steeds niet uit mocht...
Onze vraag: wat is wijsheid? Is het een kwestie van afwachten/wennen en slaan wij te vroeg alarm? Is het een beproefde methode om angstige kinderen het drijven (bijvoorbeeld) op deze manier onder 'lichte dwang' te laten voelen?
Als ouder met dergelijke jeugdherinneringen is dit niet leuk om aan te zien, en bovendien voelt het alsof alle winst die we in een jaar met veel moeite en geduld gemaakt hebben, in twee lessen teniet wordt gedaan. Eenmaal uit het bad was het verdriet overigens wel over, maar leuk is zwemles zo niet meer, natuurlijk.
Vóór hij naar dit klasje ging, huilde onze zoon overigens nooit in een zwemles, en als hij voorheen iets niet durfde, accepteerde hij dat van zichzelf en probeerde hij om op zijn manier toch een beetje mee te doen. Ik ben bang dat deze ervaring op allerlei manieren funest gaat worden voor zijn zelfvertrouwen. Of is de zelfoverwinning als het ineens wél zou lukken juist extra groot, en valt de nu geleden 'emotionele schade' daarbij in het niet?
Ter aanvulling: ik was als kind ook heel bang aangelegd en ben erg gevoelig voor een aanpak als die van de zwemjuf, die ik als heel naar en bedreigend ervaar. (En dubbel omdat het hier mijn eigen kind betreft, waarschijnlijk).
Ik heb me ontzettend in moeten houden om mijn kind niet uit deze les te 'redden', me vasthoudende aan de gedachte dat de zwemjuf hopelijk uit ervaring handelde... Ook was ik bang dat ik de angst van mijn zoon hiermee zou bevestigen. Zo van "zie je wel, het is ook eng, want mama komt mij redden". Dit alles kleurt mijn beleving natuurlijk behoorlijk.
Vandaar ook mijn vraag om een wat objectievere mening over de aanpak bij het leren zwemmen voor bangelijke kinderen: wennen en doorzetten of capituleren en uitstellen?
Ik ben me bewust van de onnozelheid van mijn vraag, maar we zitten er echt mee in onze maag.
U vertelt heel invoelbaar hoe u worstelt met de angst van uw zoontje, met uw eigen bange herinneringen van vroeger, en hoe u nu als moeder hiermee om moet gaan. Ik vind het knap hoe u deze dingen uit elkaar probeert te houden, en niet direct vanuit uw emotie reageert maar als verstandige opvoeder.
Als kinderpsychiater ben ik niet deskundig op het gebied van leren zwemmen, maar ik kan wel wat zeggen over de angst van uw zoontje, de aanleg daarvoor, en hoe je ermee om kunt gaan.
Sommige mensen zijn vrijwel nergens bang voor, terwijl anderen juist over heel veel zaken onzeker zijn. Aanleg speelt hierbij een belangrijke rol. Omdat u vertelt dat uw zoontje ook in andere situaties dan het zwembad onzeker kan zijn, en u dit van uzelf van vroeger ook herinnert, is het heel goed mogelijk dat uw zoontje zijn temperament van u geërfd heeft. Het is de kunst om hem te leren hoe hij om moet gaan met zijn geaardheid.
Er bestaan duidelijk meer en minder geremde families. Te weinig geremdheid kan heel hinderlijk zijn, omdat je dan allerlei gevaren niet ziet. Kinderen die geen gevaren zien, moet geleerd worden om af en toe stil te staan bij de gevolgen van hun vaak impulsieve gedrag.
En andersom: kinderen die juist té geremd zijn, moet geleerd worden om toch dingen te doen die ze eng vinden, omdat dan blijkt dat ze het wel kunnen. Succeservaringen zijn nodig om zelfvertrouwen op te bouwen. De eigenlijk niet-reële angst dooft hierdoor uit.
Als angstige kinderen de dingen waar ze bang voor zijn gaan vermijden, of niet meer hoeven te doen, dan ontstaat er wat we noemen 'vermijdingsangst'.
Vermijdingsangst kan ertoe leiden dat steeds meer dingen waar tegenop gezien wordt, niet meer gebeuren. De angst kan dan steeds groter worden, omdat het kind niet leert van de ervaring dat niet dat erge gaat gebeuren. En dát kan er dan weer toe leiden dat een in aanleg geremd kind een echt angstig kind wordt, dat heel veel succes-ervaringen mist.
Als ouder kun je een geremd kind dus beter leren tóch die dingen te doen waar hij eigenlijk tegenop ziet.
Natuurlijk is het zo dat als je kind bangig aangelegd is, je als opvoeder eerder geneigd bent om het te beschermen. Uw zoontje lijkt er bijvoorbeeld om te smeken om gered te worden, als hij zich in het water zo krampachtig aan de zwemjuf vastgrijpt. Wat moet je daarmee?
De juf probeert uw zoontje toch de ervaring te laten krijgen dat hij het wel kan, door hem inderdaad zachtjes te dwingen. Met harde hand en veel dwang zou misschien wel onverstandig zijn, maar zoals u het beschrijft klinkt het eigenlijk wel aardig. De juf weet ten slotte ook dat hij het kan, want alle vaardigheden uit het vorige lesgroepje is hij al machtig!
Het zou kunnen zijn dat dit bij uw zoon niet de meest handige aanpak is. U vertelde immers dat hij tot nu toe op zijn eigen manier de dingen ook ging uitproberen. Toch denk ik dat het goed is dat u de juf haar gang heeft laten gaan. Want alhoewel uw zoontje nu al twee keer uit paniek weinig gedaan heeft, kan het nog steeds een succes-ervaring worden! En dan heeft hij geleerd dat het nuttig is om je angst te overwinnen.
Mocht het echter zo zijn dat uw zoontje zo angstig blijft, dan zou ik toch iets veranderen aan de zwemles. Ik zou dit met de juf bespreken. U weet kennelijk uit uw eigen jeugdervaring nog wat voor soort aanpak bij u het beste heeft gewerkt om uw angsten de baas te worden en daar kunt u gebruik van maken.
Hoewel iedereen zijn eigen stijl heeft, kunt u de juf proberen uit te leggen hoe zij uw zoon minder angstig kan laten zijn. Misschien dat uw zoontje er bijvoorbeeld meer aan heeft als hij wat minder lang bij de les is. Of mogelijk is het goed voor hem om eerst een poosje te kijken, en dan alleen maar het laatste deel van de les mee te doen.
U kunt voor uzelf een termijn stellen van bijvoorbeeld nog twee maanden, hetzij met doorgaan op de oude voet, hetzij met de aangepaste aanpak die ik net suggereerde.
Zit er dan nog steeds helemaal geen vooruitgang in, dan kunt u vragen of er niet een ander groepje is. Met de ene juf kan het nu eenmaal beter klikken dan met de andere.
Lukt het dan allemaal nog steeds niet, dan kan het wel een idee zijn om de les even te stoppen.
Probeer dit op een beetje nuchtere en niet te dramatische manier aan uw zoon uit te leggen. De boodschap kan zijn dat het niet erg is om af en toe iets te doen wat nog niet lukt; je kunt het gewoon later nog eens proberen, als je wat groter en sterker bent.
Veel succes ermee!
