Ouders Online
Archief
Opvoeding: kinderen en Internet

Hoe voed je je kinderen op tot verantwoordelijke Internet-gebruikers?

september 1999

Op 14 en 21 juli 1999 verschenen er van onze hand twee artikelen over veilig surfen in de Ouders Online-rubriek van het dagblad Trouw. Omdat we daar niet zo veel ruimte hebben, en omdat het redactiebeleid van Trouw voorschrijft dat het allemaal niet zo technisch mag zijn, publiceren we hieronder een uitgebreidere en wat praktijk-gerichtere versie van het verhaal.

Inhoud van deze pagina
- Technische oplossingen
- Opvoedkundige oplossingen
- Tien tips voor veilig Internet-gebruik
- Meer informatie

  Technische oplossingen terug

Kinderen kunnen niet alleen gelaten worden bij hun surftochten over het World Wide Web. Om ze te begeleiden kunnen ouders gebruik maken van verschillende technische oplossingen. Die zijn vaak heel inventief, maar ontoereikend en meestal volstrekt nutteloos, zo blijkt.

De goedkoopste manier om je kinderen 'software-matig' te behoeden voor een overdosis aan seks of geweld, is het activeren van de beveiling die standaard ingebouwd is in Internet Explorer, de browser van Microsoft. Deze mogelijkheid zit echter zo verstopt, dat je wel heel gemotiveerd moet zijn om hem te vinden.

Het gaat als volgt. In versie 4 volg je de route Beeld | Internet-opties | Inhoud. In versie 5 begin je bij Extra in plaats van Beeld. De doorbijter die tot hier gevorderd is, activeert nu de drukknop Inschakelen bij de afdeling Internet-restricties, en dan begint het echte werk.

Schuifregelaars
Je stelt met schuifregelaars in wat je kinderen mogen zien: voor elk van de categorieën Seks, Geweld, Naakt en Taal bepaal je de heftigheid waaraan je je kroost wilt blootstellen. Vind je 'moord en doodslag' nog net kunnen, maar 'bloedige moorden' niet, dan stel je het schuifje dienovereenkomstig in. Zo kies je ook tussen 'onthullende kleding' of 'provocerend bloot': alles kan geregeld worden. De mate van verfijning is natuurlijk volkomen lachwekkend.


Afbeelding 1 - Microsoft Internet Explorer.
'Bloedige moorden' wegfilteren met een schuifregelaar.

Verborgen agenda
Hoe werkt dit onzinnige systeem? Dr. Donald Roberts, een oude professor van de Stanford University ("die al bijna twintig jaar de effecten van de media bestudeert", aldus Microsoft), heeft een waarderingssysteem voor media-uitingen bedacht. Dit waarderingssysteem is overgenomen door de Recreational Software Advisory Council (RSAC), waar Microsoft zaken mee doet.

De RSAC is een onafhankelijke non-profit organisatie die gesponsord wordt door de industrie, variërend van Microsoft en IBM tot CompuServe en Disney. Het officiële doel is om ouders te voorzien van een objectief inhoudsadviessysteem, maar de verborgen agenda is het geven van een signaal aan de verschillende overheden dat het Web in staat is tot zelfregulering.

Hoe doe je dat?
Het idee is dat de makers van een site zelf de nodige RSAC-codes aanbrengen, die de waardering van professor Roberts weerpiegelen. De redactie van Ouders Online, toch niet geheel onkundig op het gebied van online publiceren, was niet in staat om te achterhalen hoe die codes precies luiden. We zouden onszelf graag een RSAC-waarde toekennen, maar we konden er niet achter komen hoe dat moet. Je vraagt je dan ook af hoe Jan Jansen en Piet Pietersen dat hebben gedaan, die hun vieze of gewelddadige homepages gisteren op het net publiceerden.

Netscape
Kortom: de interne beveiliging van de Microsoft-browser is nutteloos. Nog erger is het gesteld met Navigator, de browser van Netscape, die zich ook geconformeerd zegt te hebben aan de RSAC. Vanaf versie 4.5 is er een optie 'Netwatch' in het Help-menu, die ongeveer hetzelfde zou moeten doen als de Internet-restricties van Microsoft Internet Explorer. Een muisklik op het genoemde item levert slechts een poging tot contact met de Netscape-site, waarna er verder niets meer gebeurt.

Dan maar dokken
Een gratis maaltijd bestaat blijkbaar niet, dus dan maar dokken. Er is een groot aantal elektronische oppasprogramma's te koop, waarmee bezorgde ouders hun PC kunnen beveiligen. Van Watchdog tot Cybersitter en van Net Nanny tot Surfwatch. Ouders Online testte Cyber Patrol, dat alom het beste programma wordt geacht en als enige een Nederlandse versie heeft (TLC Domus, ƒ 69,95).


Afbeelding 2 - Cyber Patrol.
Filter-software

Filterprogramma's zoals Cyber Patrol zijn grotendeels gebaseerd op een database van onwenselijke Internet-adressen, de zogenaamde CyberNOT-lijst. Zo wordt onder andere de toegang tot pornografische, godslasterlijke en militant/extremistische sites en nieuwsgroepen geblokkeerd. Daarnaast is er een CyberYES-lijst, die juist bedoeld is om verantwoorde kindersites onder de aandacht te brengen.

Aardig is ook de snuffel-functie van Cyber Patrol, die voortdurend controleert of er geen privacy-gevoelige gegevens worden ingetikt. Zo kunnen er geen namen, adressen, telefoonnummers, bankrekeningnummers of creditcard-nummers worden ingevoerd, die u van tevoren heeft gedefinieerd. Wilt u dergelijke gegevens toch nog zelf kunnen invoeren, bijvoorbeeld in uw tekstverwerker, dan kunt u deze beveiliging tijdelijk uitschakelen.

Niet voor de kabel
De eerste poging om het pakket te installeren liep meteen al spaak. Wat blijkt? Als je een vaste Internet-verbinding via de kabel hebt, zoals wij, werkt het niet. De helpdesk van Domus bevestigde dat Cyber Patrol alleen bruikbaar is met een telefoon-modem (analoog of ISDN). Jammer dat dat niet op de doos wordt vermeld.

Maar ook toen we het pakket op een reguliere thuis-PC installeerden, werden we niet vrolijk. In eerste instantie, als de database nog niet up-to-date is gemaakt, zijn praktisch alle Nederlandse seks-sites probleemloos benaderbaar. Daarna, als de nieuwste versie van de database via Internet is opgehaald (na aanschaf kun je een jaar lang gratis updates downloaden), kom je van de regen in de drup. Dan is er opeens geen enkele site meer benaderbaar, inclusief de sites die speciaal bedoeld zijn voor kinderen, zoals www.okidoki.nl en kids.planet.nl. We hebben vast iets fout gedaan (Cyber Patrol zal toch niet voor niets zo geroemd worden) maar wegens tijdgebrek hebben we onze pogingen maar even gestaakt.

Stel dat het allemaal zou werken, dan nog biedt een dergelijke oplossing slechts schijnveiligheid. Het is dweilen met de kraan open: het aantal nieuwe pagina's op het web stijgt sneller dan God kan bijhouden. Laat staan de makers van Cyber Patrol. Alleen de extra functies van het programma, zoals de snuffel-functie bij het tikken en de mogelijkheid om tijdslimieten aan het Internet-gebruik te stellen, lijken ons nuttig.

Kinder-zoekmachines, kinderknoppen en kinder-browsers
Voor de volledigheid noemen we hier nog: de kinder-zoekmachines (zoals AskJeeves for Kids), de kinderknoppen op de gewone zoekmachines (zoals de SafetyNet-knop bij Lycos) en de kinder-browsers (zoals Yahooligans). Prachtig allemaal, maar volgens ons net zo nutteloos als de eerder genoemde filter-programma's. Kinderen kunnen immers gewoon naar een andere zoekmachine dan een speciale kinder-zoekmachine of een zoekmachine met kinderknoppen gaan, en de kinder-browsers hebben hetzelfde manco als de eerder besproken filter-programma's (nooit echt up-to-date in de snel veranderende Internet-wereld). Bovendien is het allemaal Engelstalige stuff, waardoor de bruikbaarheid voor Nederlandse kinderen sowieso gering is.

Samen surfen
Er zit dus weinig anders op dan gewoon zelf naast je kind te gaan zitten, en samen te surfen. Zoals je ze leert om te gaan met televisie en druk verkeer, zo moet dat ook met het Internet: onder begeleiding en stapje voor stapje. Hoe dat aangepakt zou kunnen worden leest u hieronder.

  Opvoedkundige oplossingen terug

Kinderen opvoeden tot verantwoordelijke Internet-gebruikers gaat verder dan hun hand vasthouden bij het surfen. Dat heeft onder andere te maken met het feit dat het Internet meer is dan een digitale televisie met wat meer kanalen dan je gewend bent; het is een leefgemeenschap, net als het echte leven.

Wat zijn dan de gevaren waaraan een kind bloot staat in de virtuele wereld van het net? Natuurlijk: de digitale kinderlokker, de nachtmerrie van elke ouder. Op Internet wordt het 'hawking' genoemd: pedofielen die als roofvogels boven kinder-sites hangen, contact leggen met kinderen die hun e-mail adres prijsgeven, en hen uitnodigen voor een ontmoeting in de echte wereld.

Om kinderen bewust te maken van de risico's, werden in maart van dit jaar 150.000 'Surfsafe'-ansichten verspreid over 700 scholen. Met teksten als: "Je adres en telefoonnummer, maar ook foto's van jezelf laat je niet zomaar overal slingeren. Dus ook niet op Internet, want je weet maar nooit wat anderen ermee doen". De campagne is een inititatief van het Meldpunt Kinderporno op Internet en de Nederlandse afdeling van ECPAT, een internationale organisatie tegen kinderprostitutie.

Geen kwaad woord over die campagne, maar hawking komt in Nederland weinig voor. Het Meldpunt Kinderporno op Internet kent slechts vier gevallen.

Flames
Een reëler gevaar dan de digitale kinderlokker is de mentale dreun die een kind kan krijgen bij het lezen van een 'flame' (scheldbericht of agressieve tekst). "Hé eikel, heb je wel eens nagedacht met die blubberige massa van jou die ze hersens noemen?". Om dat soort formuleringen gaat het dan.

Flames vind je vooral in openbare discussies op forums, mailinglists en chat-kanalen. Zelfs volwassen nieuwelingen op het net kunnen er nog flink van schrikken, en voor kinderen geldt dat nog sterker. Ouders moeten hun kinderen leren dat flames een vervelend maar wel normaal onderdeel van de communicatie op het net vormen, dat je ze niet letterlijk moet nemen en dat je er in ieder geval niet op moet reageren. Schouders ophalen en 'deleten' maar.

Tijdsduur
Een ander gevaar waar ouders beducht voor moeten zijn, is de tijd die een kind op het net doorbrengt en de intensiteit waarmee dat gebeurt. Er wordt wel eens gezegd dat het Internet zo'n risico voor vereenzaming oplevert. Het tegendeel lijkt echter het geval te zijn: juist door het gemak waarmee je online 'vrienden' maakt en het gemak waarmee je communiceert met gelijkgestemden, is het zo verslavend. Voor je het weet zit je kind uren per dag achter de PC, wat niet gezond is.

De symptomen zijn gemakkelijk te herkennen: een torenhoge telefoonrekening (tenzij je een vaste kabelverbinding hebt), afnemende aandacht voor vrienden in het echte leven en teruglopende schoolprestaties doordat er minder tijd aan huiswerk wordt besteed. Duidelijke afspraken over de hoeveelheid tijd die achter de PC wordt doorgebracht zijn dus noodzakelijk. Bij hardleerse kinderen kan een oppasprogramma als Cyber Patrol worden ingezet, dat de verbinding na een vooraf ingestelde tijd onverbiddelijk verbreekt.

Virussen
Dan zijn er de gevaren die niet zozeer betrekking hebben op het kind zelf, als wel op de zo moeizaam geïnstalleerde en afgeregelde PC. Een gewiste harde schijf is geen drama, maar wel heel vervelend. Net zo vervelend als een gebroken ruit ("Niet voetballen in de voortuin!") of een vernielde video-recorder ("Geen boterhammen in die gleuf!"). Bij Internet-gebruik schuilt het gevaar wat dat betreft in de virussen en aanverwante plaagprogramma's.

Leer je kind dus om nooit onbekende 'attachments' (e-mail bijlagen) te openen of te activeren en geen programma's te downloaden van persoonlijke homepages. Oftewel: ook online mag je geen snoepjes aannemen van vreemden.

Expliciet verbieden
Het opvoeden van kinderen tot verantwoordelijke Internet-gebruikers lijkt al met al heel sterk op alles wat in de gewone opvoeding ook gebeurt. Dus als het goed is, zijn de meeste instructies voor veilig Internetten overbodig.

En toch heeft het zin je kind expliciet te verbieden om een creditcard-nummer door te geven via Internet, om afspraakjes te maken met vreemden of om passwords door te geven. In de virtuele wereld zie je nog minder wie je voor je hebt. In de praktijk blijkt dat je in de virtuele wereld minder goed van vertrouwen moet zijn. Niets is wat het schijnt, maar ook dat went op den duur.

  Tien tips voor veilig Internet-gebruik terug

1. Samen surfen
Surf regelmatig samen met je kind. Ouders en kinderen kunnen veel van elkaar leren. Ga samen op zoek naar leuke plekjes voor kinderen.

2. Duidelijke afspraken maken
Maak duidelijke afspraken over het Internet-gebruik, zoals de tijd die online wordt doorgebracht.

3. Goed zicht houden
Plaats, voor zover mogelijk, de Internet-PC op een plaats waar je als ouders zicht hebt op wat de kinderen doen.

4. Privacy bewaren
Instrueer de kinderen om geen persoonlijke gegevens van henzelf of de familie door te geven aan onbekenden (adres, telefoonnummer, bankreningnummer, etc.). Ze mogen dit pas doen na toestemming van de ouders.

5. Flames leren hanteren
Vertel de kinderen over het bestaan van flames (scheldberichten). Leg uit dat flames niet letterlijk genomen moeten worden en dat je er niet op moet reageren.

6. History bekijken
Bij jonge kinderen is het nuttig om af en toe de 'history' van de browser te bekijken, om te zien waar ze geweest zijn. Bij oudere kinderen heeft dat weinig zin, omdat ze hun history gewoon zullen wissen.

7. Afblijven van onbekende software
Download geen programma's van onbekende sites en open geen onduidelijke attachments (e-mail bijlagen).

8. Virus-scanner gebruiken
Zorg dat er een goede virus-scanner op de PC staat en ververs regelmatig de bijbehorende database van bekende virussen. Vraag je kinderen te melden wanneer de PC 'raar' doet.

9. Filter-software negeren
Verwacht niet al te veel heil van filter-software voor het blokkeren van ongewenste sites.

10. Bewust maken
Maak duidelijk dat de virtuele wereld een schijnwereld is. Wat gepresenteerd wordt als echt kan een verzinsel zijn. Wie zich voordoet als vrouw kan een man zijn. Wie zich voordoet als kind kan een een volwassene zijn.

  Meer informatie terug

Vanaf 6 februari 2004 is alle aanvullende informatie die u nodig heeft, van opvoedtips tot een stoomcursus "techniek voor ouders" te vinden op Mijn kind online. Deze website is een co-productie van Ouders Online en Planet Internet. U vindt er niet alleen de meest recente informatie, maar ook een vraagbaak om vragen te stellen aan deskundigen.

Justine Pardoen en Henk Boeke
[email protected]


Justine Pardoen en Henk Boeke zijn redacteuren van Ouders Online.