De maakbare man

Pieter van Scherpenberg

We dachten dat het bijna niet meer bestond: geloof in de maakbaarheid van de wereld en de mens daarin. Paarse tijden in Nederland, een Britse Labourpartij die eenmaal aan de macht veel maatregelen van het Thatcherisme in stand houdt, je zou zeggen dat het pragmatisme heeft gezegevierd in onze streken. Tot er een boek verschijnt vol idealisme; een plan voor een nieuwe man, een nieuw vaderschap om precies te zijn.

Schrijfster van 'Het Vaderinstinct' Adrienne Burgess, onderzoeker aan het Institute for Public Policy Research in Londen, heeft een visie. Die zit duidelijker in de oorspronkelijke titel: 'Fatherhood Reclaimed — The Making of the Modern Father', het origineel dat eerder dit jaar verscheen. Het is een pleidooi voor een grotere betrokkenheid van de vader bij zijn kinderen, maar gaat veel verder en dieper dan de eerder in Ouders Online verguisde SIRE-campagne ("Wie is toch die man die 's zondags het vlees snijdt?" -- zie Leeszaal, Opinie-archief).

Openbaar versus privé
Over vaderschap wordt nog vaak besmuikt gedaan, is het betoog in het eerste hoofdstuk van het boek. Het verschil tussen openbaar en privé-gedrag van vaders is frappant: als in een onderzoeksituatie de camera draait, zijn moeders actief en vaders passief in de interactie met kinderen. Maar als de onderzoeker 'even weg moet' en voorgeeft de camera uit te zetten, blijft het gedrag van de moeders constant, maar vertonen de vaders ineens meer initiatief tot interactie met hun kinderen. En als je mannen vraagt naar de functie van vaders, dan noemen ze traditionele waarden als: "het gezin onderhouden", "beschermen" en "raadgeven". Maar als je wilt weten hoe vaders de persoonlijke waarde van het vaderschap zien, zijn de kernwoorden ineens "intimiteit", "tederheid" en "vertrouwen". Die kloof moet overbrugd worden, vindt Burgess.

Haar illustratieve overzicht van tweehonderd jaar gezinsleven van vaders (1790-1990, hoofdstuk 2) toont dat het eigenlijk nooit anders is geweest. Wij denken nu dat vaders in vroeger eeuwen alleen maar strenger waren dan de tegenwoordige, maar ook dat was weer hun publieke rol. Uit ego-documenten blijkt dat zij doorgaans hun kinderen koesterden en "boven goud en juwelen stelden". Veel voor het boek ge�nterviewde twintigste-eeuwse mannen noemen de dag dat hun eerste kind geboren werd met verlegen stem "de mooiste dag van mijn leven". "Waarom wordt de zorg voor kinderen dan nog steeds als exclusief domein voor vrouwen gezien?" vraag Burgess zich af.

Kleine verschillen
Het idee dat de man biologisch geprogrammeerd is tot een relatief kleine rol in de verzorging schijnt de oorzaak van dat misverstand te zijn. Een gedachte die zowel bij moeders als vaders leeft. Daardoor aarzelen vrouwen hun mannen te betrekken bij de opvoeding en zullen mannen zichzelf niet gauw naar voren schuiven. De basis daarvoor zou liggen in het verschil tussen kinderen kunnen baren en ze 'slechts' verwekken. Burgess voert aan dat de ervaringen van man en vrouw tijdens een zwangerschap tegenwoordig niet zoveel meer van elkaar verschillen. Als een man dat wil, dan kan hij al na een paar weken na de bevruchting zijn kind op een monitor zien en de verdere zwangerschap van nabij volgen. Het resterende verschil hoeft niet het verdere ouderschap te bepalen.

Opvoeden niet vreselijk
Vrouwen krijgen er flink van langs: zij hebben de afgelopen dertig jaar verkondigd dat opvoeden vreselijk werk is, constateert Burgess: "In werkelijkheid is het helemaal niet vervelend [...]. De tactiek om mannen een deel van de verzorging over te laten nemen door hen een schuldgevoel aan te praten is ten dele geslaagd. [...] zelfs mannen die nauw betrokken willen zijn bij hun kinderen, doen alsof hun betrokkenheid louter een vorm van rechtvaardigheid [tegenover de altijd betrokken vrouw] is."

De waarde die de omgeving en de samenleving als geheel aan interactie tussen vader en kind toekent, is minstens even belangrijk als wat zich concreet tussen hen afspeelt. Veel vaders denken dat hun aanwezigheid thuis niet noodzakelijk is voor de verzorging en ontwikkeling van het kind. Een beeld dat vooral feministen graag in stand houden: wat moeten al die alleenstaande moeders als wordt toegegeven dat een vader in huis van even groot belang is als een moeder?

Toekomstvisie
In het laatste hoofdstuk (De scheiding en erna: hernieuwd vaderschap) komt Burgess toe aan haar ideale toekomstbeeld. Allereerst zou het priv�-leven van vaders zichtbaarder gemaakt moeten worden. "Beide ouders moeten beseffen dat er veel kansen verkeken worden wanneer kinderen [�] gezegd wordt 'papa met rust te laten.' [�] Zelfs door ogenschijnlijk onbelangrijk routinematig gedrag (zoals vaders achter het stuur, moeders achterin met de kinderen) vervreemden vaders van hun gezin, omdat ze hierdoor altijd net op het randje van betrokkenheid balanceren."

Huwelijk en ouderschap moeten los van elkaar gezien worden: de relatie tussen kind en ouder moet onafhankelijk worden van de relatie tussen de ouders onderling. Bij elke geboorteaangifte zou elke ouder daarom apart een formele belofte van levenslange betrokkenheid aan het kind moeten kunnen afleggen. Meer mannen in traditionele vrouwenberoepen is ook een oplossing die Burgess suggereert. En: gelijke kostwinnersverplichtingen voor beide ouders. Vrouwen die na een scheiding het contact tussen hun kind en de vader belemmeren, moeten worden bestraft met een boete of hechtenis, zo draaft de schrijfster door.

Behoorlijk betrokken?
Het Vaderinstinct is een aanstekelijk boek: het zet je aan het denken over je eigen rol in de opvoeding en die van je partner. Vaak was mijn reactie: zo erg is het toch niet?, als Burgess weer eens het bestaande gedrag kritiseerde. Mijn vrienden en ikzelf zijn toch allemaal behoorlijk betrokken vaders? Je hebt dan de neiging te denken dat zij specifiek Britse male chauvinist pigs voor ogen heeft. Maar waarschijnlijk is het gedrag universeler, ook om je heen en in jezelf maar al te zeer aanwezig. Het referentiekader is soms erg Engels, als zij verwijst naar reclame-spotjes waarin vaders als oenen worden voorgesteld. Aan de andere kant moet je de Nederlandse uitgever roemen dat er een uitgebreide adressenlijst van instellingen is toegevoegd.

Een indrukwekkende visie, kortom, die deels beschrijft wat er de laatste tijd verbetert aan de betrokkenheid, en anderzijds een utopia schetst. Als maar een tiende van die revolutie volbracht wordt, is het al mooi. En dan hoeven die moeders niet in de gevangenis, okee?

Pieter van Scherpenberg - redactie Ouders Online
[email protected]