Ten einde raad met peuter of kleuter?
Hier is uw hulp in bange dagen

juli/augustus 1998
Justine Pardoen

Bespreking van:
Esther ten Brink, Hoe kleiner hoe fijner. Opvoedingsvaardigheden voor ouders van peuters en kleuters. Graviant Educatieve Uitgaven, Doetinchem. ISBN 90 75129 29 7. Prijs ƒ 30,- plus ƒ 6,- verzendkosten. Het boek is rechtstreeks te bestellen bij Graviant. Schriftelijk: Esdoornlaan 15, 7004 BA Doetinchem. Of telefonisch: 0314 - 34 54 00.

Afgelopen maand zat ik twee weken met twee kleine kinderen in een vakantiehuisje. Geen wasmachine, geen afwasmachine, geen video. Kortom, geen hulp- en redmiddelen. De eerste week heb ik serieus overwogen om naar huis terug te gaan. Alleen. Hun vader was er nu weliswaar ook overdag bij, maar dat scheelde weinig. De driejarige lastpost was ook hem te veel. We hielden elkaar goed in de gaten: hoe reageer je in al die moeilijke situaties?

Professionele hulp
Er was een moment dat ik verzuchtte: "Als ik thuiskom, ga ik professionele hulp zoeken." Vooral de oudste (3), is soms onhandelbaar. Hij en ik zeggen voortdurend nee tegen elkaar. De sfeer is regelmatig gespannen. Ik vraag me soms af waar dat heen moet, hij is nog maar drie...

"Veel problemen ontstaan omdat ouders het waaróm van het gedrag van peuters en kleuters onvoldoende begrijpen", zegt Ten Brink in haar inleiding. Dat is de spijker op zijn kop. Ik begrijp niets van die grilligheid. Wil hij me iets duidelijk maken wat hij nog niet onder woorden kan brengen? Maar wat dan? Wil hij vechten?

Begrip voor de peuterwereld is nodig om wat afstand te kunnen nemen. "En van een afstand kun je beter kijken naar je eigen opvoedkundig handelen", verzekert de auteur. Ik ben benieuwd, en wil nog wel een eindje oplopen met mevrouw Ten Brink.

Ze kan het, dat merk je
Esther Ten Brink biedt professionele hulp. Ze heeft ervaring met oudercursussen bij het RIAGG Zaanstreek/Waterland. Ze kan het, dat merk je. Dit boekje is een bewerking van materiaal dat tijdens die cursussen gebruikt wordt, en dat merk je ook: soms staat er 'avond' in plaats van 'hoofdstuk'. Het is een cursus op papier. In 96 pagina's doorloop je stap voor stap een traject dat je leert kijken naar gedrag. Gedrag van jezelf en van je kind. Voor herkenbare problemen worden oplossingen aangereikt die voldoende concreet en handzaam zijn.

Zeven delen
Het boek bestaat uit zeven delen. De eerste drie hoofdstukken gaan over de dagelijkse omgang tussen ouders en kinderen. Wat is het probleem en wat is het doel? (hoofdstuk 1). Wat wil ik, wat kan mijn kind en wat is de regel? (hoofdstuk 2). Aanleren van regels en effectief reageren (hoofdstuk 3). De volgende drie hoofdstukken gaan in op de aanpak van moeilijke situaties. Stap 1: nog beter kijken (hoofdstuk 4). Stap 2: laten toenemen van gewenst gedrag (hoofdstuk 5). Stap 3: laten afnemen van ongewenst gedrag (hoofdstuk 6). En tot slot een evaluatie en 'hoe verder?' (hoofdstuk 7).

Elk hoofdstuk bestaat uit een theoretisch gedeelte en een praktijkgedeelte. Aan het eind van elk hoofdstuk staat een opdracht. Zo word je als ouder gedwongen om pas op de plaats te maken, zonder dat je betutteld wordt.

Eisen afstemmen op de mogelijkheden
"Zo rond het vierde jaar moet het koppige gedrag afnemen", stelt Ten Brink ons gerust, "mits de eisen die je stelt aan het kind zijn afgestemd op zijn mogelijkheden." Oeps. Als ik te veel nee moet zeggen, wordt een peuter of kleuter op den duur onzeker. Omgaan met kleuters is vaak verwarrend. Ze kunnen al zoveel zeggen en begrijpen, dat je soms niet begrijpt waarom ze toch steeds die dingen doen waarvan jij hebt gezegd dat het niet mag. Maar ze kunnen zich op die leeftijd eigenlijk nog niet goed beheersen, en ze kunnen al helemaal nog niet goed rekening houden met anderen.

Opvoeden volgens Ten Brink betekent vooral: eisen stellen aan je kind. Opvoeden is natuurlijk meer, maar met betrekking tot dat aspect gaat het vaak mis. Kleine problemen worden zomaar grote problemen. En wat dan? Het gaat niet alleen om het hanteren van regels, maar ook om het besef van de ideeën erachter. Waarom heb een bepaalde regel? Alleen omdat het vroeger bij jou thuis zo ging? Een kind leert die regels doordat jij hem op bepaalde momenten complimentjes of kritiek geeft. Hoe doe je dat? Het herhalen van een reactie als "hou daarmee op" heeft geen effect, althans niet het gewenste.

Goed kijken
Ten Brink leert dat het belangrijk is om vooral goed waar te nemen wat er eigenlijk gebeurt. Daarbij is het vooral belangrijk om in te zien dat je eigen waarneming gekleurd kan zijn door je eigen indrukken, gedachten en gevoelens. Als je die opzij kunt zetten, ben je meestal vanzelf in staat om een verkeerde reactie te voorkomen. Je kunt dan even wachten met reageren, waardoor je vaak een beter beeld krijgt van wat er werkelijk aan de hand is.

Zelfbeeld
Ook laat Ten Brink zien hoe belangrijk het is om na te denken over het zelfbeeld van het kind. Het gedrag van een kind wordt voor een belangrijk deel bepaald door hoe het zich voelt, wat weer voor een groot deel bepaald door hoe het over zichzelf denkt. En aangezien het zelfbeeld van een kind in belangrijke mate bepaald wordt door wat wij als ouders tegen het kind zeggen, is het belang van onze rol niet gering. Voordat we het weten hebben we het negatieve gedrag van het kind zelf veroorzaakt.

Klein maar fijn
De terminologie is nergens wollig, en van de beschreven opdrachten is bijna altijd onmiddellijk duidelijk wat het nut ervan is. De omvang van het boek is aangenaam beperkt, zodat het zelfs voor de drukste ouder behapbaar is.

De auteur zeurt niet, kritiseert niet, moraliseert niet; ze helpt. Er staat geen woord te veel, en met haar stijl van schrijven straalt ze uit dat ze vertrouwen heeft in de lezer. Ouders die dit lezen zijn immers al van het betere soort: ze willen het beste voor hun kind, en zo min mogelijk brokken maken. En: van de fase dat ze zo klein zijn wil je toch ook kunnen genieten? Het komt wel goed allemaal. En zo is het.

Een klein maar fijn boekje voor ouders die problemen hebben met de opvoeding van peuters en kleuters. Voor iedereen met kinderen in die leeftijd dus eigenlijk. De moeite meer dan waard.

Justine Pardoen redactie Ouders Online
[email protected]