Met twee woorden spreken
is zo gek nog niet

Overtuigend pleidooi voor goed gedrag

september/oktober 1998
Justine Pardoen

Bespreking van:
Lawrence E. Shapiro, Hoe vergroot ik het EQ van mijn kind? Een opvoedingsgids tot emotionele intelligentie. Boom, Amsterdam/Meppel. ISBN 90 5352 342 1, ƒ 39,50.

Er is een nieuwe hype, genaamd 'emotionele intelligentie'. Het begrip is inmiddels al doorgedrongen tot de damesbladen, de buurtkrantjes en de koffietafel. Kort samengevat is iemand emotioneel intelligent als hij kan omgaan met emoties. Zowel die van hemzelf als die van anderen. Met voldoende emotionele vaardigheden sla je je gemakkelijker door het leven, en vinden anderen het prettig met je om te gaan.

Het hier besproken boek geeft aan hoe je dat kunt toepassen in de opvoeding. In tegenstelling tot datgene wat de titel suggereert, is het gewoon een ouderwetse instructie in het aanleren van goede manieren. Maar dan wel een heel overtuigende en een heel handige instructie.

De eerste die het begrip 'emotionele intelligentie' onder de aandacht bracht van een groot publiek, was Daniel Goleman (zie ook de bespreking van Hart voor je kind in Ouders Online van november 1997). Goleman wees op het grote belang van een gezonde emotionele ontwikkeling bij kinderen, en onderbouwde dat.

Goleman denkt dat als kinderen gerichter en met meer aandacht begeleid worden in hun emotionele ontwikkeling, er veel narigheid voorkomen kan worden. Datgene wat de Amerikaanse samenleving zoal teistert (criminaliteit, zelfmoorden, depressies, agressie, tienerzwangerschappen, enz.) zou vooral voortkomen uit een gebrekkige emotionele ontwikkeling van jonge mensen. En als een beetje training op jonge leeftijd zoveel kan opleveren, waarom zouden we daar dan niet onmiddellijk mee beginnen?

Wachtkamer-lectuur en koffiekransjes
Het boek van Goleman heeft een stroom van boeken opgeleverd die inhaken op deze gedachte: succesvol functioneren vereist niet alleen 'gewone' intelligentie, maar ook emotionele intelligentie. Oftewel: met een tien voor wiskunde kom je er nog niet. En zonder problemen spreekt men nu niet alleen over een IQ (intelligentie-quotiënt) maar ook over een EQ (emotie-quotiënt), zoals blijkt uit de titel van het hier besproken boek.

Nog even en je kunt bij een testbureau voor veel geld het EQ van je kind laten meten. Of net zo erg: een boek met een doe-het-zelf-test (zie de informatie aan het eind van deze bespreking). Alsof je iemands emotionele intelligentie kunt meten en testen! "Test nu hoe sluw, betrokken, gemotiveerd, empatisch, zefbewust, handig, boos, jaloers, assertief, beheerst, stress-bestendig, verdrietig, bang, sterk, of verliefd u bent." Geen wonder dat de emotionele intelligentie doorgedrongen is tot de wachtkamerlectuur en koffiekransjes!

Veel bombarie
Inmiddels wantrouw ik dus elke publicatie met EQ in de titel. Tijdens het lezen van Hoe vergroot ik het EQ van mijn kind? maakte mijn scepsis plaats voor verbazing. Ik was verbaasd over het gemak waarmee alles wat niet strikt te maken heeft met de cognitieve ontwikkeling (het denken, oftewel: de 'gewone' intelligentie) met veel bombarie gepresenteerd wordt onder het mom van 'emotionele intelligentie', en dat met het aureool van 'nieuw', 'nu nog beter'.

Natuurlijk mag iemand proberen een graantje mee te pikken van het succes van de emotionele intelligentie, maar de auteur heeft dat helemaal niet nodig: Lawrence Shapiro is ontwikkelingspsycholoog en heeft twintig jaar ervaring als begeleider van kinderen en hun ouders. Van zo iemand verwacht je een eigen visie, en die heeft hij gelukkig ook.

Gedraag je!
'Hoe vergroot ik het EQ van mijn kind?' is gewoon een gedegen handleiding voor ouders die hun kinderen willen leren om zich te gedragen. Shapiro kent het klappen van de zweep. Hij weet hoe je probleemkinderen weer in het gareel krijgt. En hij weet ook hoeveel soorten probleemkinderen er zijn, maar dat ze eigenlijk allemaal moeten leren "zichzelf te temmen". Ook weet hij hoe moeilijk het is om ouders te veranderen in hun eigen opvoedingsgewoonten; hij respecteert ze, maar ontziet ze niet.

Iedereen doet zijn best, en iedereen maakt fouten. Soms zijn onze instinctieve reacties nu eenmaal niet het beste wat we kunnen doen. Zo hoeven we onze kinderen eigenlijk helemaal niet zo te beschermen tegen stress. We moeten ze natuurlijk niet mishandelen, maar een beetje stress, daar worden ze krachtig en vindingrijk van.

De werking van de hersenen
Het boek van Shapiro begint met een uitleg over de hersenen. Kortweg komt het erop neer dat er een 'denkend' deel (de cortex) en een 'emotioneel' deel (het limbisch systeem) te onderscheiden is. En emotionele intelligentie heeft vooral te maken met een goede samenwerking tussen beide delen.

Hoe meer ervaring je als kind krijgt met het omgaan met emoties, hoe beter de samenwerking tussen beide hersendelen wordt. Zo leer je dus al voordat je kunt praten hoe je moet omgaan met gevoelens als angst, verdriet en frustratie als je daar maar goed in begeleid wordt. Een goede begeleiding houdt in dat ouders de emoties van het kind onderkennen, erop reageren, erover praten, en duidelijk aangeven welk gedrag als reactie op de emotie wel geaccepteerd wordt en welk gedrag niet.

Drillen is toegestaan
Shapiro pleit voor eenvoud. Een paar simpele trucs en tips zijn al voldoende, als het fundament er maar ligt. De essentie is: wees mild in je reactie op emoties, maar streng doch rechtvaardig in je reactie op gedrag.

Evenwicht, daar gaat het om. Shapiro pleit voor een liefdevolle, maar degelijke, ouderwetse opvoeding in normen en waarden, in beleefde omgangsvormen en andere sociale vaardigheden.

Als een kind te dom is, of gewoon weigert om zich goed te gedragen nadat je het een keer vriendelijk gevraagd hebt, schroom dan niet om het gewenste gedrag erin te drillen. Zet hem -- liefdevol -- zoveel minuten in de hoek als hij jaren oud is. Stuur hem tien keer achter elkaar terug naar buiten om het juiste gedrag aan te leren: voeten vegen, jas ophangen, groeten. Wees ook niet bevreesd om gevoelens als schaamte en schuld op te wekken bij uw kind, zolang het maar positief en constructief is. In dat geval helpt het uw kind zich te ontwikkelen tot een "eerlijk, goed en meelevend mens".

Niet masturberen in de tram
Het komt er natuurlijk gewoon op neer dat een kind moet leren zich te beheersen. Hij mag alles voelen en denken, als hij zich maar aangepast gedraagt. Niet dat het nu de bedoeling is om er een apatisch wezen van te maken, maar een mens moet nu eenmaal leren wanneer hij zijn driften en emoties kan uiten en wanneer niet.

Geen masturbatie in de tram, niet iemand doodschieten in het klaslokaal omdat je jaloers bent of ruzie hebt. Geen geklei met aardappels op je bord, niet iemand in zijn wang bijten omdat je je bedreigd of onbegrepen voelt. En "als u wilt dat uw kinderen empatischer, behulpzamer en verantwoordelijker worden, moet u dat van ze verwachten". En zelf het goede voorbeeld geven natuurlijk. Simpel eigenlijk. En van alle tijden.

Nieuwe tijden, nieuwe problemen
Maar nieuwe tijden brengen nieuwe problemen met zich mee en nieuwe twijfels. Kinderen leven en leren nu anders dan vroeger. Ze zitten in auto's in plaats van in bomen. Vroeger leerde je 'met twee woorden te spreken'. "Dank u wel" was niet voldoende, het moest "dank u wel, mevrouw (of meneer)" zijn.

Mijn eigen kind leer ik nu in ieder geval wel "dank u wel" te zeggen voor een stukje worst van de slager, maar daarin voel ik me regelmatig een uitzondering als ik zie hoe naast mij een kind het stukje worst woordeloos aanpakt, en daar niet in gecorrigeerd wordt door de begeleidende volwassene.

Een paar maanden geleden las ik tot mijn verbazing in het blad J/M (over kinderen in de basisschoolleeftijd) dat het wat overdreven is als een kind "dank u wel voor het spelen" zegt. Pardon? Het gaat natuurlijk ook niet om een foutloze herhaling van die precieze woordjes, maar om de aandacht voor elkaar. Ik ben het met Shapiro eens dat een aangename omgang met elkaar niet vroeg genoeg geleerd kan worden. Zoiets ontwikkelt een kind niet vanuit zichzelf. Een ouder die dat zijn eigen kind niet leert, mag nooit meer klagen over een onbeholpen winkelbediende.

Hoed u voor zelfbedrog
Misschien bent u er huiverig voor om uw kind te dresseren als een aapje. Omdat u denkt dat 'leren leven in een complexe wereld' iets anders is dan 'met twee woorden spreken'. Of omdat u uw kind gewoon een beetje wilt ontzien vanwege dat het allemaal al zo moeilijk is tijdens de scheiding en zo, of gewoon omdat u vijf dagen in de week werkt. Mispoes. Uw kind zal het daar later alleen maar moeilijker door krijgen.

Uw toegeeflijkheid is in veel gevallen gewoon luiheid, of gebrek aan echte aandacht voor het kind. Omdat u zelf zo moe bent, of teleurgesteld in het leven. "Wees realistisch", waarschuwt Shapiro, en bedenk dat we een kind de kans moeten geven om zelf te leren omgaan met moeilijke en pijnlijke situaties. Wanneer we proberen onze kinderen voor de 'harde werkelijkheid' van het leven te beschermen, bekrachtigen we in feite ons zelfbedrog.

Veel bruikbare suggesties
In Hoe vergroot ik het EQ van mijn kind? vond ik veel bruikbare suggesties om mijn kinderen emotioneel weerbaarder te maken. Behalve de bekende verhalen over straffen en belonen, over kritiek en lof, wijst Shapiro op de rol van fantasie, het verzinnen van verhalen en meer algemeen op het belang van taal.

Hoe zet je 'taal' in voor het ontwikkelen van zelfvertrouwen en optimisme bij je kind? Hoe zet je taal in bij het ontwikkelen van het vermogen om problemen op te lossen? Het boek bevat veel suggesties voor spelletjes en gesprekken. Maar ook voor systematische observatie van het gedrag van uzelf en uw kind. Het geeft suggesties voor de begeleiding van een kind bij het opbouwen en onderhouden van vriendschappen en bij het functioneren in grotere groepen. U vindt er ook suggesties voor de begeleiding van uw kind naar meer zelfstandigheid, doorzettingsvermogen en veerkracht bij tegenslag. Er is ruim aandacht voor de manier waarop kinderen trauma's verwerken en hoe u ze kunt helpen bij de "emotionele genezing van lichaam en geest".

De rol van computers en Internet
Tot slot behandelt Shapiro de rol van computers en Internet bij de emotionele ontwikkeling van kinderen. Een kind in zijn eentje voor de televisie, daar worden we niet vrolijk van. Maar Shapiro denkt dat we daar anders tegenaan moeten kijken wanneer het de computer betreft.

Ouders hebben hier ook een grote eigen rol, van het kiezen van de juiste software (er komt steeds meer!) tot het samen ontdekken van de elektronische snelweg. Als u nog niet overtuigd was van de kansen die hier liggen voor uw kinderen en hun relatie met u en de buitenwereld, dan zijn de laatste twee hoofdstukken voor u.

Hoe vergroot ik het EQ van mijn kind blijft natuurlijk te Amerikaans. In de voorbeelden merk je dat nog het meest. Het is ook oppervlakkig hier en daar, vooral omdat er soms kwesties worden aangesneden die meer vragen oproepen dan er beantwoord worden. Het boek had duizend andere titels kunnen hebben, maar het is wat het is: een gedegen, ouderwetse opvoedingsgids in de goede zin van het woord. In een nieuw en trendy jasje, dat wel.

Meer Informatie
1. Het basisboek over emotionele intelligentie:
Daniel Goleman, Emotionele intelligentie. ISBN 90 254 0669 6. Uitgeverij Contact, ƒ 42,50.

2. Voor informatie over het testen van emotionele intelligentie kunt u bellen met het Psychologisch Expertisebureau Nijmegen (PEN), tel. 0481-465565.

3. Het PEN (zie boven) organiseert voor de introductie van de zogenaamde Bar-On-i-test (een EQ-test ontwikkeld door de Israëlische psycholoog Reuven Bar-On) een symposium op 2 oktober 1998. Hier zullen de resultaten worden besproken van deze EQ-test in combinatie met de resultaten van een non-verbale IQ-test. Ruim 1600 Nederlanders hebben deze EQ-test gemaakt. Als u inschrijft, kunt u vooraf, tegen betaling, zelf de test maken.

4. Een doe-het-zelf-boek voor het testen van emotionele intelligentie:
S. Brockert en G. Braun, Het Groot EQ Testboek. ISBN 90 568 90 379. Element, ƒ 29,50.

Justine Pardoen redactie Ouders Online
[email protected]