Praten en communiceren zijn verschillende dingen

Bespreking van:
Ayala Manolson: Praten doe je met zijn tweeën. NIZW, ISBN 9050503683, ƒ 39,50.

Het Hanen Program claimt een oplossing te bieden voor kinderen die moeite hebben met het leren van hun taal, zoals dove kinderen, autistische kinderen en kinderen met het syndroom van Down. Werkt het? Maaike Verrips las het boek, en velde haar oordeel. Ouders hebben er volgens haar meer baat bij dan de kinderen zelf.

De Canadese logopediste Ayala Manolson ontwikkelde de zogenaamde Hanen- methode: een methode om ouders van kinderen met communicatie- problemen te ondersteunen. "Hanen" bestaat uit: een boek, en cursussen voor ouders, logopedisten en groepsleid(st)ers.

De Hanen-organisatie opereert wereldwijd, en probeert de inhoud en kwaliteit van de Hanen-cursussen overal onder controle te houden. Zo mogen Hanen-cursussen alleen gegeven worden door mensen die daarvoor een certificaat hebben behaald. In Nederland coördineert het NIZW (Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn) het Hanen-programma. Deze organisatie verzorgt cursussen op verschillende plaatsen in het land. Het ouderboek kan ook gewoon los gebruikt worden. Ik beperk me in deze bespreking voornamelijk tot het 'losse' boek.

Voor ouders van kinderen met communicatieproblemen
Het Hanen-programma richt zich in de eerste plaats op ouders van kinderen met communicatieproblemen. Daarnaast wordt het boek ook aanbevolen voor andere ouders die geïnteresseerd zijn in de taalontwikkeling van hun kind. Voor die laatste groep vind ik het niet geschikt. Voor de eerste groep blijkt de methode duidelijk vrucht af te werpen; overigens meer voor de ouders dan voor de kinderen zelf.

Volgen, Aanpassen en Toevoegen
De kern van de Hanen-methode bestaat uit de begrippen Volgen, Aanpassen en Toevoegen. Aan de hand van die drie kernbegrippen helpt de Hanen-methode ouders om zich in de communicatie met hun kind te laten leiden door de dingen die het kind interesseren. Dat geeft immers de beste kans op een succesvolle communicatie.

Door het kind te Volgen, onderzoeken ouders wat het kind doet, wat het wil, en wat het interesseert. Als zij zich in enige mate aan het kind Aanpassen, ontstaan ideale omstandigheden voor communicatie. En door aan de activiteiten en initiatieven van het kind het een en ander Toe te voegen kunnen ze het kind helpen een volgende stap in zijn ontwikkeling te zetten.

Ondersteunend en verhelderend
Dat lijkt erg voor de hand liggend, maar dat is het niet. Juist als je een niet-communicatief kind hebt, valt het niet mee om het kind te volgen, het geduld op te brengen om je aan te passen, en in te zien wat je je kind kunt aanbieden en hoe. Het boek geeft talloze voorbeelden, spelletjes, suggesties en tips, en die worden overzichtelijk en aantrekkelijk gepresenteerd.

Onderzoek naar de effecten van de cursus op ouders laat dan ook zien dat zij de cursus als zeer ondersteunend en verhelderend ervaren. Ouders krijgen door het werken met deze methode het gevoel dat ze beter met hun kind kunnen communiceren en dat ze beter begrijpen wat hun kind bedoelt.

Tot zover is alles dus goed. Het Hanen-boek en de cursussen kunnen worden aanbevolen voor mensen die communicatie-problemen met hun kind hebben.

Minder positief
Over de beoogde taalontwikkeling ben ik minder positief gestemd. Ten eerste blijkt uit het evaluatie-onderzoek van de Hanen-organisatie zelf, dat de taalontwikkeling van de probleemgroep niet verbetert door de Hanen-cursus. Wat betreft de harde kern van de taalontwikkeling -- laten we zeggen: kennis van woorden en zinsbouw -- gaan probleemkinderen er niet op vooruit als hun ouders de Hanen-cursus hebben gedaan.

Dat is overigens niet zo verwonderlijk. Hoewel de titel van het boek anders doet vermoeden, ligt in de Hanen-methode de nadruk niet op taal maar op communiceren. En dat is niet hetzelfde. Je kunt met iemand communiceren zonder woorden, of door samen dingen te doen. En je kunt taal gebruiken zonder te communiceren, bijvoorbeeld om te denken. Veel kleine kinderen praten tijdens het spelen. Dat praten is niet communicatief, maar onderdeel van het spel. Het begeleidt de handelingen. Trouwens, vrijwel alle volwassenen praten wel eens tegen zichzelf. Dat komt omdat praten iets met denken te maken heeft en niet alleen met communiceren.

Slecht geïnformeerd
Mogelijkerwijs heeft het geringe effect van Hanen op de taalontwikkeling te maken met het feit dat het boek wat taalontwikkeling betreft gewoon slecht geïnformeerd is. Als een middel om de taalontwikkeling te stimuleren of te leren begrijpen vind ik het boek dan ook ernstig tekort schieten. Er is bijvoorbeeld nauwelijks aandacht voor de klankstructuur van de eerste woorden, en de lijst met eerste woorden en voorbeeld-zinnetjes komt niet overeen met wat daarover feitelijk bekend is. Van de plechtige belofte in de inleiding dat de Hanen-methode met veel zorg en na zorgvuldig onderzoek voor het Nederlands is bewerkt, zie ik in het boek niet veel terug.

Kortom
Kortom: ik kan het boek -- eventueel in combinatie met de cursus -- aanraden voor alle ouders die communicatie-problemen met hun kinderen ondervinden. Voor wie de taalontwikkeling van een kind wil begrijpen, of zelfs stimuleren, is het verwarrend en op verschillende plaatsen feitelijk onjuist.

Maaike Verrips
kindertaal-taalkundige en medewerkster van onze Vraagbaak Kindertaal.