Pril verdriet

Bespreking van:
Christine Geerinck-Vercammen, Stille baby's - Rouwverwerking bij doodgeboorte & zwangerschapsafbreking, De Arbeiderspers (Archipel), ISBN 9029521864, ƒ 34,95 (261 blz).

Wat doe je met een dood geboren baby? Wassen, aankleden, een naam geven, foto's nemen, voet- en handafdrukjes maken, en kaartjes verzenden. Kortom: precies hetzelfde als bij een levend geboren baby. Het klinkt luguber, maar het helpt bij de rouwverwerking, aldus het boek Stille baby's. Ervaringsdeskundige Judith van Praag vertelt wat ze daarvan vindt. Haar eindconclusie: meer gericht op de professionals dan op de direct betrokkenen, maar wel goed geschreven en heel bruikbaar.

De omgeving wil het liefst 'vergeten'
Als een zwangerschap spontaan of om medische redenen wordt afgebroken, of wanneer de baby vóór de geboorte komt te overlijden, dan zou de omgeving (uitzonderingen daargelaten) nog het liefste vergeten dat er ooit sprake was van een grote verwachting.

Op het Forum van Ouders Online ben ik bijvoorbeeld eens de volgende opmerking van 'een omstander' tegengekomen: "Als ik niet spontaan vanuit mijn gevoel kan reageren, dan hoeft het voor mij niet". Op zich toonde de schrijfster daarmee een eerlijke houding, wat zeker op prijs gesteld kan worden. Maar wat betreft het contact met rouwende mensen mag toch om een bepaalde voorzichtigheid gevraagd worden.

Rouwenden wéten niet wat ze willen
Zelf zijn rouwende mensen meestal nog niet in staat om hun emoties in bedwang te houden. Ze zitten in een situatie die ze niet kennen, waardoor het vaak moeilijk is om van te voren aan te geven welk gedrag hen zou kunnen kwetsen en welk gedrag hen juist tot steun zou kunnen zijn. Op den duur leren ze dat trouwens wel, maar het is eigenlijk heel zuur dat iemand die zoveel verdriet met zich meedraagt de verantwoordelijkheid heeft om de omgeving te onderwijzen in de gedragscode van 'het minste kwetsen' en voor zover mogelijk steunen.

Sommige omstanders gaan de rouwende ouders het liefst uit de weg. Anderen hopen steun te geven door te zeggen: "Het heeft zo moeten zijn", of "Het is beter zo", of (nog erger) "Jullie zijn nog jong, je kunt nog andere kinderen krijgen". Goedbedoelde opmerkingen die rouwende ouders razend, of in ieder geval nog verdrietiger kunnen maken dan ze al zijn.

Helpen vergeten werkt niet
Nog niet zo lang geleden dacht men dat het beter was de rouwende ouder te helpen vergeten, maar die gedachte is achterhaald. De laatste tijd groeit echter het besef dat het verlies van een baby een substantieel verlies is, te vergelijken met het verlies van een ouder dierbaar iemand.

Verdriet kun je niet wegstoppen. Het moet geleden worden, zodat het een plaatsje kan krijgen. Alleen dan is een rouwende in staat weer oog voor de toekomst te krijgen. Maar hoe moet dat dan?

Welkom boek
Stille baby's van Christine Geerinck-Vercammen is dan ook een welkom boek. Voor hulpverleners, voor de omgeving, en voor de ouders zelf. De schrijfster heeft zich beperkt tot rouwverwerking bij doodgeboorte en zwangerschapsonderbreking. De titel refereert aan het hartverscheurend feit dat een dode baby nooit zal huilen; het is die stilte na de geboorte die de ouders dichter bij hun verschrikkelijke realiteit brengt.

De schrijfster put uit 20 jaar ervaring als maatschappelijk werkster binnen het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). In 1986 werd zij lid van het behandelend team Verloskunde, en in 1998 promoveerde zij aan de Rijksuniversiteit van Leiden op het proefschrift Met een goed gevoel, over het rouwproces bij doodgeboorte, reductie in meerlingzwangerschap, en zwangerschapsafbreking. Stille baby's is gebaseerd op dit proefschrift.

Gedetailleerd en zorgvuldig
In Stille baby's behandelt de auteur buitengewoon gedetailleerd en zorgvuldig het verloop van het rouwproces, en alles wat daarbij komt kijken voor de betrokken partijen. Geen facet blijft onbesproken. Zij gidst de lezer vanaf het brengen van 'het slechte nieuws' tot het belang van rituelen en handelingen. Van gedegen informatie over theoretische en medische aspecten (waaronder prenatale diagnostiek) tot het maken van de moeilijke keuze: zwangerschap uitdragen of afbreken. Van wettelijke en ethische aspecten tot het besef dat obductie (sectie) ouders kan helpen met het begrijpen en aanvaarden van het overlijden.

Ook schrijft ze uitgebreid over de bevalling en het verblijf in het ziekenhuis, pijnbestrijding, en eventueel thuis bevallen. We horen vaak dat een vrouw de barenspijnen vergeet zodra ze haar kindje in haar armen houdt. Maar voor een vrouw die van een reeds overleden kindje bevalt, of van wie het kindje tijdens de bevalling overlijdt, ligt dit natuurlijk heel anders. Het is goed te lezen dat het verloskundig team gemaand wordt rekening te houden met de wensen van de ouders, en niet slechts te doen wat volgens hen het beste zou zijn. Terwijl voor de een de pijn met het oog op de uitkomst niet te verdragen is, kan een ander juist toch enorme kracht putten uit het idee 'het allemaal bewust te hebben meegemaakt'.

Herkenning
De kracht van de schrijfster ligt in haar beroepservaring. Veel onderwerpen worden geïllustreerd met voorbeelden uit de praktijk, of dagboekfragmenten van moeders. Ouders zullen daar zeker herkenning in vinden.

"Het is niet de wetenschap die het laatste woord heeft over leven en dood, maar de mens. Die is deskundig, zelfs al heeft hij geen antwoord op zijn vele vragen", schrijft Geerinck-Vercammen in de inleiding. Het is mede daarom dat zij grepen doet uit de literatuur, en alle hoofdstukken laat beginnen met een gedicht.

"Het kennismaken en afscheid nemen van een levenloos geboren baby is de belangrijke start van een intensief en soms langdurig rouwproces. Ouders moeten de kans krijgen om al deze handelingen vanuit hun persoonlijke levensvisie en in hun eigen tempo te verrichten", staat er aan het begin van het hoofdstuk Kennismaken en afscheid nemen.

Vroeger werd een doodgeboren kindje snel en ongezien bij de moeder weggehaald, tegenwoordig wordt de persoonlijke confrontatie met het verlies als de belangrijkste stap in het rouwproces gezien. Het is in deze kennismakings- en afscheidsperiode dat de ouders hun herinneringen aan hun kindje kunnen opbouwen.

Wassen en aankleden
"Het is goed om de handelingen die horen bij een 'gewone' geboorte en die vaak grote emotionele waarde hebben, ook zo veel mogelijk te verrichten bij een levenloos geboren baby." Ook hier geeft de schrijfster nauwgezet advies voor wassen en aankleden, naamgeving, religieuze rituelen, het maken van foto's en andere tastbare herinneringen, zoals voet- en handafdrukjes, en het ontwerpen van geboorte- respectievelijk overlijdenskaartjes en monumentjes.

Ook aan het verdriet op de lange termijn is een hoofdstuk gewijd. Hierin is aandacht voor de seksuele relatie van de partners, andere kinderen in het gezin, de rouw en rol van grootouders, vrienden en kennissen alsmede moeilijke en bijzondere momenten.

Vroeger (en ook tegenwoordig nog) dacht men dat een nieuwe zwangerschap het beste middel was tegen de pijn. Hierin schuilt een dubbel gevaar volgens de schrijfster: Het probleem van het 'vervangkind', en dat het rouwproces geblokkeerd kan worden. Het kan dan in verhevigde mate terugkomen na de geboorte van een volgend, gezond kind. Regelmatig komt in het boek naar voren dat het rouwproces heel individueel is, zo ook de behoefte of noodzaak om weer opnieuw zwanger te worden. Het 'goede' moment volgens de dokter hoeft niet altijd samen te vallen met het 'goede' moment volgens de partners.

Wat heel duidelijk naar voren komt in Stille baby's, is dat de houding van de arts of het verloskundig team van enorme invloed is op de manier waarop de vrouw en haar partner met het verlies, en de daarop volgende zwangerschap zal kunnen omgaan. Vanwege het feit dat artsen en verpleegkundigen het vaak te druk hebben om voldoende tijd vrij te maken om met ouders te praten over hun angsten en ongerustheden, breekt de schrijfster een lans voor het toelaten van een psycho-sociaal medewerker binnen het verloskundig team.

Advies voor de omgeving
Het voorlaatste hoofdstuk, 'Hulp voor de ouders' biedt adviezen voor de omgeving. Naast een lijst met praktische tips (zoals: niet de babykamer opruimen, wel een kadootje voor de baby meebrengen), wordt hen bovendien op het hart gedrukt dat "...omgeving en professionele hulpverlening elkaar versterken op voorwaarde dat zij allebei goed werken. Zij vullen elkaar aan of vervangen elkaar als er gaten vallen. Zij moeten dan wel een goed beeld hebben van wat ouders zowel van de een als van de ander mogen verwachten. Hoewel zij beiden hetzelfde doel dienen, komen ze uit een andere invalshoek." Ik kan hierbij de gedachte niet onderdrukken dat de maatschappelijk werkster in de schrijfster waarschuwt: 'Blijf van mijn turf'.

Verplichte kost voor professionals
Hoewel de flaptekst de indruk wekt dat het boek in de eerste plaats voor rouwende ouders is geschreven (en dat ook omstanders en hulpverleners erin kunnen lezen hoe zij ouders kunnen steunen) komt het mij voor dat de schrijfster zich in de eerste plaats op de hulpverleners richt. Op zich is dat geen probleem, want uiteindelijk is het heel belangrijk dat ook zij goed geïnformeerd worden. Het is alleen jammer dat er geen duidelijke keuze is gemaakt.

Verder is het spijtig dat het boek niet goed geredigeerd is. Zo zegt de schrijfster in de inleiding dat het boek zal gaan over baby's die voor of tijdens de bevalling overleden zijn, terwijl in hoofdstuk 1 een verhaal wordt verteld over een tweeling die pas na de geboorte overleden is. Een dergelijke onvolkomenheid meteen al in het begin, maakt dat ik als lezer op mijn hoede ben, hetgeen het lezen stagneert. Jammer.

Toch heeft Christine Geerinck-Vercammen een belangrijk product geleverd dat velen tot hulp kan zijn. Stille baby's zou in ieder geval verplichte kost moeten zijn voor studenten medicijnen en psychologie, verpleegkundigen in opleiding, vroedvrouwen en sociaal werkers.

Judith van Praag
[email protected]

Judith van Praag groeide op in Amsterdam en woont nu met haar man Gary in Seattle. Ze zijn de ouders van Ariane Eira, tijdens haar geboorte gestorven op 8 januari 1993. Judith schreef "Creative Acts of Healing" (Paseo Press, ISBN 0 9672677 0 6), dat in 1999 verscheen. "The language of grief starts by saying the name of the lost love one out loud."

"Creative Acts of Healing after a baby dies" werd kort door ons besproken in de rubriek "Off-line gelezen", afdeling "Signalementen". Daar staat ook hoe u het boek kunt bestellen. Zie verder: Off-line gelezen van februari 2000.