Ouders Online
Archief
Opinie: ADHD en Ritalin

24 mei 2000

Is het voorschrijven van Ritalin verwerpelijk? Kinderpsychiater Ward van Alphen vindt van niet.


Ritalin helpt

door Ward van Alphen, kinderpsychiater

Onlangs verschenen er in de media berichten over misbruik van Ritalin. Dit middel, met methylfenidaat als werkzaam bestanddeel, valt onder de psycho-stimulantia en wordt toegepast bij de behandeling van ADHD (attention deficit hyperactivity disorder, oftewel aandachts-tekort-stoornis met – soms – hyperactiviteit.)

Ritalin kan echter ook een kick geven, inclusief versnelde hartslag, geagiteerdheid, etc. Vandaar de mogelijkheid tot misbruik: Ritalin als drug.

Is het voorschrijven ervan daarom verwerpelijk? Ik denk van niet.

Misbruik
Het kick-effect is dosis-afhankelijk: je ziet het meestal bij hogere doseringen dan die welke voor de behandeling van ADHD worden gebruikt. Maar sommige mensen zijn er ook al bij lagere doseringen gevoelig voor.

Je zou dit als een ongewenste bijwerking kunnen beschouwen, maar in de drugs-scene wordt dit effect door sommigen juist op prijs gesteld. Dus zijn er "slimme" jongeren die op het idee komen om Ritalin te gaan sparen en te gebruiken als drug. Misbruik dus. Een zeer ongewenste ontwikkeling, die overigens niet nieuw is. In alle handboeken wordt ervoor gewaarschuwd.

"Aan de drugs" of juist geholpen?
Bij Ouders Online merken we dat de berichten over Ritalin-misbruik verschillende soorten reacties bij ouders losmaakt. Enerzijds is er sprake van bezorgdheid: "Wordt mijn kind zo aan de drugs geholpen?" Anderzijds zijn er ouders die deze zorg weliswaar delen, maar die ook erg blij zijn met het positieve effect van Ritalin bij hun kind, en die zich nu afvragen of ze hun kind iets verkeerds aandoen. Ze voelen zich soms een beetje in de beklaagdenbank terecht komen.

Er is veel te zeggen over Ritalin-gebruik bij ADHD, maar tegelijkertijd is er nog veel niet bekend. Dat Ritalin een effectief middel is, dat staat wel vast. Maar wat het lange-termijn-effect ervan is, daar is nog weinig onderzoek naar gedaan.

In Nederland wordt aangeraden – mede op basis van Amerikaans onderzoek – om bij elke behandeling eens per jaar te overwegen of je door moet gaan met de Ritalin of niet. Soms blijkt het goed mogelijk om te stoppen. Maar soms ook niet, omdat de klachten dan onacceptabel verergeren en de betrokkene weer slechter gaat functioneren.

Wordt Ritalin te veel voorgeschreven?
Wordt Ritalin nu te veel voorgeschreven? Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat ongeveer één op de acht kinderen met ADHD medicatie krijgt (waarbij ongeveer 5 % van alle kinderen voldoen aan de criteria voor ADHD). "ADHD"-medicatie wordt ook voorgeschreven bij kinderen die niet voldoen aan de criteria voor ADHD. Dat zou je zorgwekkend kunnen noemen. Het kan ook op onzorgvuldigheid wijzen, maar deze kinderen blijken wel behoorlijk wat ADHD-symptomen te hebben.

Die Amerikaanse onderzoeken laten nog iets opmerkelijks zien. Psycho-sociale hulpverlening (inclusief gedragstherapie) en op de school gerichte interventies worden daar bij 1 op de 3 à 4 ADHD-kinderen toegepast. Dus: ook in Amerika, waar het Ritalin-gebruik de spuigaten heet uit te lopen, wordt minder vaak medicatie toegepast (in 1 op de 8 gevallen) dan andere vormen van hulpverlening (in 1 op de 3 à 4 gevallen).

Medicatie helpt
Bij al dit onderzoek blijkt dat medicatie beter werkt dan die andersoortige behandelingen. Er zijn enkele aanwijzingen dat de combinatie van medicatie en alternatieven iets meer verbetering geeft, met name van het functioneren van het kind. Voorwaarde bij dit alles is wel, dat tevoren goed wordt afgesproken voor welk doel de medicatie gegeven wordt, en dat het effect zorgvuldig wordt beoordeeld.

Zo wordt het begrijpelijk dat dokters – zich baserend op deze onderzoeksresultaten – van mening zijn dat medicatie helpt bij ADHD, en dat het eerder te weinig dan te veel wordt voorgeschreven.

Ik begrijp heel goed dat ik nu over enkele discussiepunten heen stap. Effecten van andere interventies dan medicatie zijn moeilijker te onderzoeken. In de wetenschap scoor je sneller met geneesmiddelenonderzoek, en er is ook gemakkelijker geld voor te krijgen.

Moderne drukte en modern eten
Over het effect van omgevingsfactoren op ADHD-achtige symptomen is wel het een en ander bekend, maar op dit front is nog veel onderzoek nodig. Het is best mógelijk dat maatschappelijke factoren, culturele factoren of – bijvoorbeeld – dieet-factoren een rol spelen bij het ontstaan (of het zichtbaar worden) van ADHD-symptomen.

Simpel gezegd: de drukke maatschappij en het moderne eten zouden best een rol kunnen spelen, maar dat is nog onduidelijk. Het enige wat wel duidelijk is, is dat medicatie een positief effect kan hebben. Tegelijkertijd zijn er geen aanwijzingen voor schadelijke effecten op de langere termijn, vooropgesteld dat de medicatie "volgens de regelen der kunst" wordt toegepast.

Andere drugs
Terug naar het onderwerp "drugs". Behalve dat Ritalin misbruikt kan worden als drug, kunnen er ook andere drugs in het spel zijn. Gezaghebbende onderzoeken hebben echter aangetoond er geen oorzaak-gevolg-relatie is tussen het gebruik van Ritalin en (andere) drugs. Bij ADHD-ers die adequaat worden behandeld, zien we zelfs minder drugs-gebruik.

Drugs-gebruik kán wel samengaan met ADHD, maar dat wordt dan veroorzaakt door andere factoren dan het gebruik van Ritalin. In zo'n geval is het voor een arts echter wel zaak om zorgvuldig voor te schrijven.

Bij jongeren die in het verleden drugs hebben gebruikt, moet je extra voorzichtig zijn: het moet heel duidelijk zijn dat zo iemand gemotiveerd is om behandeld te worden en niet eigenlijk iets anders wil! En bij actueel drugs-gebruik: geen Ritalin, ook al omdat drugs het psychiatrisch toestandsbeeld vertroebelen.

Toezicht
Een adequate behandeling van ADHD draagt bij aan het tegengaan van een ontwikkeling richting drugs-gebruik, mits er voldoende toezicht is op medicatie-inname en het eventuele gebruik van (andere) drugs.

Dat toezicht is wel iets waar je als ouders voldoende aandacht voor moet hebben. Je moet proberen in te schatten hoeveel je aan je kind zelf kunt overlaten, en hoeveel toezicht het nodig heeft. Ook de school kan daarbij een rol spelen.

Veel kinderen vinden het weliswaar niet leuk als het op school gaat opvallen dat ze medicatie gebruiken, maar soms kan het echt belangrijk zijn om ook de leerkracht in te schakelen bij het toezicht op het medicatie-gebruik.

Kortom
De bedenkingen tegen Ritalin moeten niet van tafel worden geveegd. Ook moeten we goed blijven kijken naar andere factoren die invloed kunnen hebben op ADHD-symptomen. Maar: het gunstige effect van medicatie – mits goed en zorgvuldig toegepast – is aangetoond. De medicatie is veilig. En een adequate behandeling van ADHD kan het gebruik van andere drugs voorkomen. Mits er maar voldoende toezicht is; van de ouders, de arts, en eventueel de school.

Voor veel kinderen met ADHD en hun ouders blijft Ritalin een middel waar ze heel blij mee zijn, en dat de normale ontwikkeling bevordert.

Ward van Alphen
p/a [email protected]


Ward van Alphen is werkzaam als kinder- en jeugdpsychiater bij Stichting De Jutter, centrum voor kinder- en jeugdpsychiatrie voor Den Haag en omstreken. Tot en met juni 2003 beantwoordde hij vragen van lezers van Ouders Online (Vraagbaak Opvoeding en Gedrag).

Voor meer informatie over ADHD, zie:

  • ADHD Stichting
  • Vereniging Balans