Kleinkind moeilijke vragen over de dood

past bij de leeftijd

dit zijn heel gewone vragen voor die leeftijd.
En daar kun je gewoon eerlijk antwoord op geven.
Dus nee, hij kan niet mee naar de hemel en ja je gaat wel alleen naar de hemel maar daar ben je niet alleen.

De vragen worden lastiger als ze daadwerkelijk op die leeftijd met een overlijden worden geconfronteerd. Zeg mama Tante S is wel erg koud nu he, waarom is dat? Waarom trilt die kist zo? (de koeling sloeg aan) Heeft ze nu geen honger dan?

Het is juist niet hartverscheurend, het is gewoon onderdeel van het leven en onderdeel van de ontwikkeling.

hemel

hem is dus wijsgemaakt dat er een hemel is?

Waarom niet gewoon de waarheid: niemand weet dat, waarschijnlijk is het dan gewoon afgelopen na je dood?
Het lijkt me veel makkelijker dan verzinsels.

buiten woorden geven aan

kunnen (tastbare) symbolen ook veel steun geven.
Mijn dochtertje had in lastige fases een fotootje van mij mee naar school met een klein briefje.
Zo zou oma ook samen iets symbolisch samen met kind kunnen verzinnen/ maken.

Het is confronterend voor oma

Beslist. Ze is vast nog niet zo oud, en als zo'n kleuter dan heel concreet praat over doodgaan - ja, dat voelt in eerste instantie lastig. Je wilt als oma geen verdriet veroorzaken. En toch is de onafwendbare waarheid dat mensen op een zeker moment afscheid moeten nemen.

Of je in de hemel, een andere vorm van hiernamaals of in helemaal niks gelooft : het gegeven dat je op een dag zonder elkaar verder moet, verandert er niet door. Het hoort bij het menselijk bestaan. En het is goed dat kinderen dat meekrijgen, op hun eigen niveau.

Ga inderdaad eens op zoek naar mooie boeken over dit onderwerp.

bijzonder

dat jullie het hier zo moeilijk mee hebben en het hartverscheurend noemen terwijl doodgaan en daar vragen over stellen zo gewoon is. Wees blij dat je zoon die vragen niet hoeft te stellen als oma net overleden is. Dat is voor jou veel moeilijker. Hij is bezig met voor hem normale vragen, geef daar een antwoord op. Oma is toch ook moeder geweest?

http://www.peuterplace.nl/rouwverwerking/rouw_verlies_prentenboeken.htm

mijn zoon

vroeg toen hij vier was aan iedereen die er maar enigszins oud uitzag: ben je een beetje oud? En als ze er nog moeilijk bij liepen: ga je een beetje dood?
Mensen reageerden vaak heel leuk: nee hoor, ik ga nog niet dood hoor.

Je moeder kan toch gewoon zeggen: nee hoor dat ben ik nog lang niet van plan. En als ik in de hemel ben kom ik af en toe even naar je zwaaien. En heel later, als jij ook dood bent zien we elkaar weer.
Of zoiets.
Als je dat gelooft, of om het behapbaar te maken
Kinderen van die leeftijd stellen dit soort vragen. Ik vroeg me vroeger ook af hoe het zat met de cadeautjes (ik dacht als kleuter dat iedereen op z'n 100ste verjaardag doodging)

Niet meegaan in zijn angst

Ik vind het hartverwarmend dat zo'n jong kind blijk geeft van zoveel genegenheid voor zijn oma, want dat kun je er wel uit opmaken. Oma is lief en die wil hij niet kwijt. Begrijpelijk.

Ik heb toch ook een vraag n.a.v. de eerste vraag die je genoemd hebt: Oma mag ik mee... ? Is dit puur omdat hij niet wil dat oma alleen gaat? Zijn moeder en jij zijn kennelijk al héél vroeg uit elkaar gegaan, wie weet nooit bij elkaar gewoond, je zou dus zeggen dat hij niet beter weet dan dat hij in twee huizen woont. Maar voelt je zoon zich hier echt goed bij?

Als het puur gaat om dat hij het een zielig idee vindt dat oma in haar eentje is als ze dood is, zou ik er inderdaad niet al te ingewikkeld over doen, maar wel op zijn niveau. Als hij het begrip "Hemel" heeft gebruikt, zou ik daar gewoon op doorgaan. Tegen dat hij oud genoeg is om daar keuzes over te maken, kan hij zelf wel weer beslissen of er een hemel is. Ik zou er ook niet teveel bij halen verder. Alleen deze vraag beantwoorden en er verder geen zaken bij halen als dat iedereen dan heel erg verdrietig is en oma heel erg zal missen. Niet doen, tenzij hij er zelf over begint. Natuurlijk zeg je dán dat iedereen verdrietig zal zijn als oma er niet meer is, maar dat hij niet bang hoeft te zijn dat het daar vervelend is voor oma.

Ik kreeg net een idee hoe je het duidelijk zou kunnen maken. Hij gaat naar school. Hij wordt nog gebracht, dus hij gaat niet alleen, maar hij kent ongetwijfeld ook kinderen die al wel alleen naar school toe gaan. Je zou je zoon gerust kunnen stellen door die twee dingen naast elkaar te leggen. Oudere kinderen gaan alleen naar school, pappa en mamma gaan niet meer mee, maar komen daar net als jij in een volle klas binnen en zijn dan dus niet meer alleen. Oma gaat weliswaar alleen naar de hemel, maar komt eenmaal boven wel in een hele mooie tuin (of wat jij er van wilt maken) waar meer mensen naar toegegaan zijn. Ze is daar dus niet alleen meer.

Hemel

Ik ben nog van de generatie waarbij kinderen weggehouden werden bij de uitvaart van een overleden dierbare.Mijn opa overleed toen ik zes was. Ik was er sterk van overtuigd dat de begrafenis de gelegenheid was waarbij hij naar de hemel zou gaan. Sterker nog, dat de Heere Jezus zelf zich naar de gereformeerde kerk van R zou begeven om mijn opa daar hoogst persoonlijk op te komen halen.

Geen van de volwassen heeft geprobeerd me dat uit het hoofd te praten. Misschien ook wel omdat ik een half jaar daarvoor bijna van het geloof afgevallen nadat me het geheim van Sinterklaas onthuld was.

Hemeltelefoon

Waar ik bij dit draadje aan moest denken was de hemeltelefoon die ingezet werd bij een rouwtherapie voor het toen driejarige dochtertje van een vriendin van mij die haar vader net verloren had.

Het was een telefoon waarmee het meisje altijd mocht 'bellen' naar haar vader. Ze heeft het verder niet gebruikt, en ik vraag me ook af hoe het dan precies in zijn praktijk ging (wie geeft er dan antwoord als ze belt???) maar blijkbaar werkt zoiets bij jonge kinderen.

Ik denk dat jouw zoontje op zoek is naar geruststelling. En blijkbaar is er iets als een 'hemel' in het spel en wil hij mee als zijn oma daar naartoe gaat. Waar je naar zou kunnen zoeken is iets dat hem geruststelt in de mogelijkheden nog contact te kunnen houden met zijn oma als ze eenmaal in die denkbeeldige (of niet...) hemel is. Je kunt daarbij aan van alles denken: een brievenbusje waar hij eventueel post in kan doen, zo'n telefoon, tekenen van een zwaai of een knipoog van oma uit de hemel (als het hard waait, dan is dat omdat ik naar je zwaai)... het maakt niet zoveel uit. Als het hem maar geruststelt.

Kleine kinderen

Mijn kinderen vertel ik dat iedereen dood gaat. Dat we heel verdrietig zijn als mensen doodgaan omdat we hun heel erg gaan missen. Maar dat de mensen die nu dood zijn naar de hemel gaan, en dat het daar heel fijn en mooi is. Dat de hemel het huis van God is. Dat ze daar helemaal niet alleen zijn maar dat ze daar samen zijn met andere mensen waar ze heel veel van hebben gehouden en dat Jezus daar met hun samen is. En dat we nu niet gelijk met hun mee kunnen maar dat we straks als wij doodgaan weer met hun samen zijn. En dat ze niet verdrietig en alleen zijn want dat ze samen met Jezus zijn. En dat we niet meer met ze kunnen praten maar dat we wel aan Jezus kunnen vragen om voor hun te zorgen. En misschien kunnen ze ons nog wel zien maar dat weten we niet. Wat we wel weten is dat Jezus voor hun zorgt en dat Jezus voor ons zorgt.

Als mijn kinderen praten over de hemel verbeter ik ze niet want niemand weet hoe het in de hemel is. Dus als mijn kinderen zeggen dat je daar elke dag taart eet en de hele dag kan spelen met lego dan is dat goed. Want ik weet ook niet of dat niet zo is.

Natuurlijk is het nog steeds verdrietig als mensen doodgaan maar ik probeer het onderwerp bespreekbaar te houden.

Mijn oudste kinderen waren nog heel klein toen hun vader overleed en naar het 'Hemel huis' ging. Zo noemden ze dat altijd. Ze vroegen ook heel vaak bevestiging (zoals denk je dat papa nu ook ijs eet in het hemel huis? ) Omdat ik natuurlijk daar het antwoord op niet weet zei ik altijd iets als dat weet ik niet maar het is wel heel fijn in de hemel. Nou, dan moeten ze wel ijs hebben zeiden mijn kinderen dan, in alle smaken.
Ik ging dan verder die discussie niet aan. Ik laat het hun gewoon zelf bedenken. We weten het ook niet. Misschien is er inderdaad wel ijs in alle smaken in de hemel!

En het moet geen taboe onderwerp zijn. Mijn kinderen praatten regelmatig tegen de foto van hun vader en legden daar tekeningen neer en zo die ze voor papa hadden gemaakt.