3 maart 2006

Na een echtscheiding kunnen kinderen in een loyaliteitsconflict komen, met ouderverstoting als gevolg. Joep Zander schreef er een boek over; Justine Pardoen doet verslag.

Moeder-kind-vader - Een drieluik over ouderverstoting
door: Joep Zander
uitg.: relapublishing.nl
ISBN: 90 808 6331 4
prijs: EUR 9,50
 

Ouderverstoting (PAS) misvormt kinderen

door Justine Pardoen

Joep Zander is vader, pedagoog en kunstenaar. Hij schrijft over kinderen die na een echtscheiding de andere ouder niet meer willen zien. Zijn tweede boek is 'Moeder-kind-vader', waarin hij een moeder, een vader en een van hun kinderen aan het woord laat. Het boek geeft meer inzicht in het ouderverstotingssyndroom.

Het ouderverstotingssyndroom (ook wel PAS genoemd, van 'Parental Alienation Syndrome') kan zich voordoen bij kinderen na een echtscheiding, als de zorgende ouder gaat afgeven op zijn of haar ex.

De negatieve uitlatingen van de zorgende ouder kunnen ertoe leiden dat het kind zelf gaat meedoen aan de verkettering van de andere ouder (meestal de vader). Als die verkettering door het kind wordt ervaren als iets wat uit hem- of haarzelf komt, is er sprake van PAS.

Nog steeds omstreden
De Amerikaan Richard Gardner was de eerste die het ouderverstotingssyndroom beschreef. Inmiddels is het nog steeds omstreden. De meeste hulpverleners – maar ook onze wetgever en onze rechterlijke macht – weten niet goed om te gaan met de gedachte dat PAS gezien zou moeten worden als een vorm van kindermishandeling, die resulteert in een toestand die vrijwel 'ongeneeslijk' is.

Als een kind zijn vader eenmaal verstoten heeft, is het bijna niet meer mogelijk om daar verandering in aan te brengen. En wat moet je dan nog? Wat wil Zander dan? Het kind dwingen de vader te zien, alleen omdat de vader dat recht afdwingt? Dat stuit ons allen tegen de borst natuurlijk.

De grote strijdvaardigheid die Zander aan de dag legt, is niet altijd prettig om te lezen. In zijn boek strijdt hij tegen allerlei instanties die maar niet willen begrijpen hoe ernstig de situatie is. Ik vind de toon die hij daarbij gebruikt onhandig: het leidt mij te veel af van het eigenlijke doel, namelijk dat hij wil laten zien hoe schadelijk ouderverstoting kan zijn voor kinderen.

Schadelijk
Ouderverstoting kan inderdaad schadelijk zijn. Onderzoek heeft uitgewezen dat kinderen kunnen lijden onder situaties waarin de zorgende ouder de echtscheiding niet kan verwerken en de andere ouder zwart maakt. Het is dan ook niet voor niets dat onze Vraagbaak-deskundigen daar altijd voor waarschuwen.

De schade die het kind daardoor ondervindt, kan zó groot zijn dat hij of zij daar zijn hele verdere leven last van kan houden (psychische klachten, verminderd gevoel van eigenwaarde, verlies van contact met de eigen gevoelens, verminderde prestaties op intellectueel gebied, gebrekkige sociale ontwikkeling, enzovoorts).

Vader, moeder en kind
Het drieluik dat Joep Zander presenteert, bestaat uit interviews met de moeder, de vader en één van hun vijf kinderen, jaren nadat de echtscheiding plaatsvond. De kinderen wilden stuk voor stuk hun vader niet meer zien, hoewel het contact inmiddels grotendeels hersteld is.

Eén van de kinderen (Ans) besloot te praten over de periode waarin zij haar vader niet meer wilde zien. Ze vertelt wat dat voor haar betekend heeft en hoe moeilijk – zo niet onmogelijk – het was om later haar vader weer als vader te gaan zien.

Ze staat inmiddels wel toe dat haar eigen kinderen hem 'opa' noemen, maar ook dat heeft haar grote moeite gekost.

Hoor de kinderen
De interviews geven een indrukwekkend beeld van de trauma's die iedereen heeft opgelopen. De vader natuurlijk, maar ook de moeder én het kind. Er is voor niemand ook maar iets te ontdekken dat positief is geweest aan deze ervaring. En dat terwijl deze case nog wel een happy end heeft, omdat het contact inmiddels grotendeels hersteld is, wat erg uitzonderlijk is volgens Zander.

Zorgend van karakter
Het verhaal van 'het kind', in het boek van Zander, is het verhaal van Ans. Zij is het kind dat de sterkste band had met haar vader en is de eerste die hem verstoot.

Ans zag dat haar moeder ongelukkig was en verdriet had, en voelde zich geroepen daar iets aan te doen: "Mijn moeder steunde op mij, maar ik vroeg er ook naar. Ik was zorgend van karakter, als oudste zus, ook voor mijn andere zussen en broertjes. Als iedereen zich maar goed voelt. Eigenlijk voelde ik juist een heel sterke band met mijn vader."

Ans voelde dat haar moeder te zwak was om het zonder haar te doen. Wat ook zo was. Haar moeder bleef altijd boos omdat ze zich verlaten voelde. Ans werd daardoor "gevoelsmatig verantwoordelijk voor het geluk van haar moeder".

Loyaliteitsconflict
Deze gevoeligheid van kinderen en de behoefte om iets voor hun ouders te betekenen, wordt vooral ongezond in een situatie waarin de zorgende ouder gaat afgeven op zijn of haar ex. Een kind komt dan in een onmogelijk loyaliteitsconflict, waar het alleen uit kan komen door ondubbelzinnig te kiezen voor de zorgende ouder. De andere ouder is immers niet aanwezig, waardoor het veel te gevaarlijk zou zijn om dáárvoor te kiezen.

Maar met die keuze blijkt Ans wel iets essentieels opgegeven te hebben. Ze was naderhand totaal vergeten dat er ook goede tijden met haar vader waren geweest. Foto's waarop te zien was hoe ze met z'n allen vakantie gevierd hadden, verbaasden haar. Alle positieve herinneringen aan de omgang met haar vader waren totaal uit haar geheugen gewist.

Zelfs het contact met haar oma van vaderskant verbrak ze: "Ik kreeg elk jaar een pakje van haar met dingetjes, wat alleen al erg leuk was omdat het allemaal uitgepakt moest worden. Maar ik stuurde het terug. Ik wilde niets met haar te maken hebben, hoewel ik gek op haar was."

Met haar verhaal maakt Ans pijnlijk duidelijk wat kinderen wordt aangedaan wanneer ze in zo'n loyaliteitsconflict worden gebracht. "Ik was ervan overtuigd dat het verzet van mijn vader van mijzelf was. Ik geloofde dat ik kon haten. Het werd mij eigen. Maar het is nooit van mij geweest."

Heulen met de vijand
Veel later, toen Ans zelf al kinderen had, wilde ze wel met haar vader praten. Toch voelde het eerste contact ook weer verkeerd: "Ik had het gevoel dat ik heulde met de vijand".

Ze geneest eigenlijk nooit meer van het gevoel dat ze met haar behoefte om contact te hebben met haar vader haar moeder iets vreselijks aandoet, ook al heeft ze inmiddels doorgezet en het contact hersteld.

Het verhaal gaat door
Het verhaal is niet afgelopen als het boek eindigt. Voor veel andere kinderen is de situatie immers nog steeds ernstig. Zij missen hun vader, zonder dat ze het weten. En ze staan nog voor de lange weg om hiermee verder te leven. Met dit boek heeft Zander die boodschap wel weten over te brengen.

Ik hoop vooral dat het hem lukt om meer kinderen aan het woord te laten in de toekomst. Alleen wanneer de buitenwereld – professionals, rechters, advocaten, politici, familie, en school – gaan luisteren naar de kinderen zelf, alleen dan zal men begrijpen hoe verwoestend deze ervaring is. En alleen dan komt er hopelijk verandering in het gedrag van volwassen ouders die uit elkaar gaan.

Meer informatie