Naar zee. Mamma mocht er even een weekend in haar eentje tussenuit. Een gure wind, nergens zon, en ijzig koud. Dus daar zat ik twee dagen met Hart voor je kind op schoot. In mijn eentje mijn ouderschap onder de loep te nemen. Hart voor je kind is een boek waar je wel even zoet mee bent. Niet omdat het zo dik is, maar omdat het een veelheid aan gedachten bevat. Die kun je onmogelijk allemaal in twee dagen tot je laten doordringen, laat staan dat je kunt overzien wat je ermee kunt doen in de praktijk. Het boek verdient het om langzaam gelezen te worden: twee stappen voorwaarts en een terug. Het leert je tenslotte iets waardevols over jezelf, dat blijvend van invloed zal zijn op de relatie met je kind (of kinderen).

Praktische gids
Hart voor je kind kun je zien als een 'praktische gids voor goed opvoeden', vanuit de gedachte dat een 'goede opvoeding' leidt tot 'emotioneel intelligente' mensen.

Om je kind emotioneel intelligent te kunnen opvoeden, is het belangrijk dat je wat begrijpt van je eigen emoties en hoe je daarmee omgaat. Het boek helpt de lezer daarbij, door regelmatig een vragenlijst voor te leggen. Hoe ga je om met je eigen verdriet of woede? Is dat ook wat je wilt? Is dat ook wat je je kind wilt leren? Die zelfreflectie moet vooraf gaan als je je kind emotioneel wilt kunnen coachen.

Kind kan zichzelf troosten
Dat is niet niks, maar het loont de moeite. Kinderen die 'emotioneel intelligent' opgevoed werden, blijken zichzelf beter te kunnen troosten als ze van streek zijn. Ze hadden na een emotie eerder hun hartslag weer op peil, en konden zich beter concentreren. Ze hadden minder last van infectieziekten. Ze hadden minder moeite in de omgang met leeftijdgenoten, en presteerden beter op school.

Het boek bevat een voorwoord van Daniel Goleman, de schrijver van het boek Emotionele Intelligentie (Contact, Amsterdam/Antwerpen, ISBN 90 254 0669 6, ƒ 42,50.) Volgens hem zijn veel problemen onder de jeugd het gevolg van een gebrekkige emotionele ontwikkeling. In de Verenigde Staten is de achteruitgang in emotionele vaardigheden inmiddels niet alleen duidelijk waar te nemen bij kinderen uit arme gezinnen, maar overal: in alle etnische groepen, rijk of arm.

Emotioneel coachen
Eetstoornissen, afzonderingsgedrag, angst en depressie, crimineel of agressief gedrag, tienerzwangerschappen, problemen met de concentratie, verslavingen: niet alleen in de Verenigde Staten, maar ook elders komt het steeds meer voor. En vooral bij jongeren die in hun vroege jeugd niet geleerd hebben om om te gaan met emoties als angst, onvrede en gedeprimeerdheid.

Gottman en Declaire dringen er dan ook op aan dat ouders hun kinderen 'emotioneel coachen'. Emotioneel coachende ouders stellen grenzen, maar ze zijn niet gefixeerd op wangedrag. "Volgzaamheid, gehoorzaamheid en verantwoordelijkheid ontstaan vanuit een gevoel van liefde en verbondenheid, dat kinderen in hun gezin voelen."

Opvoeden met liefde is niet genoeg
Maar opvoeden met liefde is niet genoeg. Het geheim zit hem in de manier waarop ouders in gesprek gaan met hun kinderen als de emoties hoog oplopen. Sommige ouders zien die situaties als unieke gelegenheden om hun kind iets te leren over het omgaan met emoties, en de normen en waarden in het gezin. Op den duur krijgt het kind van deze emotioneel coachende ouders hierdoor vanzelf een noodzakelijke dosis zelfvertrouwen, maar zonder dat dat ten koste gaat van een gevoel van verantwoordelijkheid en een moreel besef. Wat wil je nog meer?

Vijf stappen
De kern van het boek is snel samen te vatten (zie ook forumdiscussie lf00875.htm, in het bijzonder bijdrage F00875-E). Door te kijken naar wat ouders doen, ontdekten de auteurs dat een geslaagde ouder/kind-interactie steeds een proces was met de volgende vijf stappen:

1. Je bewust worden van de emotie van het kind.
2. De emotie herkennen als een gelegenheid voor intimiteit en om het kind iets te leren.
3. Met medegevoel luisteren en de gevoelens van het kind geldig verklaren.
4. Het kind helpen de woorden te vinden om zijn emotie te benoemen.
5. Grenzen stellen terwijl naar strategieën wordt gezocht om het probleem in kwestie op te lossen.

De opvoedingsstijl die hier gepropageerd wordt, moet niet worden verward met een 'toegeeflijke' opvoedingsstijl. Kinderen van toegeeflijke ouders leren juist niet om hun impulsen te beheersen. Ze leren geen vaardigheden om op een gezonde manier om te gaan met hun eigen behoeften en emoties.

Te weinig aandacht voor oorsprong wangedrag
Gottman en Declaire vinden het opvallend dat veel van de adviezen die ouders tegenwoordig krijgen, voorbijgaan aan de wereld van de emotie. In veel opvoedkundige benaderingen ligt de nadruk op gedrag: hoe kan ik wangedrag corrigeren? Er is weinig aandacht voor de gevoelens waar het wangedrag uit voortvloeit. Natuurlijk moeten ouders grenzen stellen aan gedrag, maar ze mogen -- om dat te bereiken -- geen grenzen stellen aan de emotie die eraan ten grondslag ligt. En op dat laatste punt gaan ouders nogal eens in de fout, zo is de boodschap.

Herkent u dat? Lachen over het hysterische gedrag van een krijsende kleuter die zijn of haar zin niet krijgt? Een huilend, teleurgesteld kind afleiden met iets anders? Een boos kind aan het lachen proberen te krijgen met een grapje? Roepen: "Je hebt niets te willen", "Omdat ik het zeg", "Houd nou toch es op met dat gehuil/gekrijs/die onzin ...." Fout, fout, fout. Althans, in veel gevallen brengt u daarmee de boodschap over dat de onderliggende emotie er niet toe doet. En daarmee ontneemt u het kind iets wezenlijks: een waardevolle les over wie hij is, wat hij wil, en hoe je daarmee omgaat in het leven.

Verrassend aangenaam
De stijl van het boek is verrassend aangenaam. Wel heb ik het hele boek door, enorme moeite gehad met de vertaling van 'emotional coaching' steevast als 'emotioneel coaching' (alsof er steeds 'mooi man' staat in plaats van 'mooie man'). En er wordt onnoemelijk veel herhaald. Dat voelt als 'pas op de plaats', maar is soms zeer welkom: dan kun je terwijl je doorleest even een associatie doordenken. Die vele associaties, en de gesprekken die je erover kunt hebben met je partner in de opvoeding: dat maakt het lezen van het boek een hele belevenis.

Meer dan een truukje
Wie alleen maar gaat bladeren zal er weinig aan hebben, vrees ik. Het moet wel echt tot je doordringen wat het betekent om een kind emotioneel intelligent op te voeden: het is meer dan een 'truukje'. Het is meer dan bij elk conflict zeggen dat je zo goed begrijpt dat je kind boos is, om vervolgens alsnog je zin door te drijven.

Hart voor je kind is nergens belerend, het bestraft niet, maar het begrijpt (kleuters vragen gemiddeld drie keer per minuut aandacht voor een behoefte of een verlangen!), en laat ouders zien hoe ze hun eigen vaardigheden kunnen benutten voor een stabielere relatie met hun kinderen. Aan het vierde hoofdstuk ('Tips') begin ik al voor de derde keer (stel 'emotioneel coaching' uit als u haast heeft!), en bij het zesde hoofdstuk ('De belangrijke rol van de vader') zit een bladwijzer voor mijn partner (voor de emotionele ontwikkeling is de invloed van de vader veel extremer dan die van de moeder, omdat de relatie van het kind met de vader emotioneler is!).

Verfrissend uitzicht
Na het weekend aan zee kwam ik verfrist thuis. Door de zeewind, maar vooral ook door de gedachten die door mijn hoofd hadden gewaaid. Het leven met kinderen levert immers veel momenten op die je doen afvragen: heb ik dit wel goed aangepakt? Het boek van Gottman en Declaire geeft een verfrissend uitzicht op een andere aanpak hier en daar.

Justine Pardoen