Baby Essentials: 10x items die je leven fijner maken

11 maart 2022

Alles over hersenvliesontsteking (nekkramp)

Veel mensen kennen hersenvliesontsteking als nekkramp; specialisten spreken over meningitis en ook wel over bloedvergiftiging (sepsis). Hoe het zit, waar je op moet letten en wat je moet doen, lees je hier. 

Veel mensen denken dat hersenvliesontsteking altijd met vlekjes en nek-stijfheid gepaard gaat, zeer snel verloopt en al snel fataal is wanneer je niet meteen medische hulp zoekt. En dat er een vaccin zou zijn tegen de virale vorm. In de praktijk ligt het anders.

Hieronder leest u precies hoe het zit. De tekst is opgesteld op basis van informatie van de Nederlandse Meningitis Stichting.

Inhoud van deze pagina:
1. Snelhulp (korte versie, voor noodgevallen)
2. Alle feiten op een rijtje (lange versie, om rustig te lezen)

1. Snelhulp (korte versie, voor noodgevallen)

Hersenvliesontsteking (meningitis) is een ontsteking van de hersenvliezen, veroorzaakt door een bacterie of een virus. De bacteriële vorm is het ernstigst, maar komt minder vaak voor dan de virale vorm.

Hersenvliesontsteking ziet er in het begin vaak uit als een zeer zware griep. Meestal is er sprake van nek-stijfheid, maar niet altijd. Je kindje wordt in 1 à 2 dagen steeds zieker. De ziekte kán fataal aflopen.

Hersenvliesontsteking kan zelfstandig optreden, maar ook als bijverschijnsel:

  • bij mazelen, bof en waterpokken (de virale vorm);
  • bij longontsteking, middenoor-ontsteking en schedelbasisfractuur (de bacteriële vorm).

Symptomen hersenvliesontsteking bij kinderen

Symptomen van hersenvliesontsteking kunnen zijn:

  • hoge koorts;
  • hoofdpijn;
  • overgeven;
  • verwardheid of sufheid;
  • overgevoeligheid voor licht of geluid;
  • nek-stijfheid oftewel nekkramp (bij kin op de borst) kán een symptoom zijn, maar ook zonder dit verschijnsel kan er sprake zijn van hersenvliesontsteking.

Symptomen hersenvliesontsteking bij baby's

Bij zuigelingen kunnen dezelfde symptomen zichtbaar zijn als bij kinderen, maar ook:

  • juist géén koorts;
  • juist géén nek-stijfheid;
  • gezwollen fontanel;
  • apathische blik;
  • verlaagd bewustzijn;
  • erg ziek en grauw eruit zien;
  • voeding weigeren;
  • prikkelbaar;
  • huilerig;
  • kreunerig;
  • niet aangeraakt willen worden (denk aan verschonen);
  • luierpijn (bij het optillen van de beentjes als het kind plat op de rug ligt) kán optreden, maar ook zonder dit verschijnsel kan er sprake zijn van hersenvliesontsteking.

Bloedvergiftiging

Bloedvergiftiging (sepsis) wordt veroorzaakt door dezelfde ziektekiemen die verantwoordelijk zijn voor hersenvliesontsteking, maar is een stuk gevaarlijker doordat de ziektekiemen zich ongecontroleerd vermenigvuldigen in de bloedbaan. In 20% van de gevallen is de afloop dodelijk.

De symptomen van sepsis kunnen dezelfde zijn als bij hersenvliesontsteking, met als bijzonderheden:

  • de omslag van gezond naar heel erg ziek gebeurt heel plotseling (binnen een paar uur);
  • in de meeste gevallen zijn er paarse vlekjes (punt-bloedinkjes) zichtbaar, die niet weggedrukt kunnen worden;
  • de vlekjes worden snel groter en vormen verse bloed-uitstortingen;
  • extreme spierpijn;
  • vaak geen nek-stijfheid (nekkramp).

Advies bij vermoeden hersenvliesontsteking of sepsis

  • als uw kind opvallend ziek is (koorts, overgeven, grauw, suffig, spierpijn), waarschuw dan meteen de huisarts
  • ga altijd op uw eigen oordeel en gevoel af, en raadpleeg in geval van onzekerheid of twijfel altijd een arts (desnoods een andere arts dan uw eigen huisarts, als die niet adequaat reageert)
  • met name bij sepsis is snel handelen van groot belang, hoewel dat nog geen garantie op overleven biedt

2. Alle feiten op een rijtje

Hersenvliesontsteking (meningitis) is een ontsteking van de hersenvliezen die de hersenen omvatten, andere vliezen dan de hersenvliezen die doorlopen in de rug. De ontsteking kan worden veroorzaakt door virussen of door bacteriën.

In het begin ziet het er vaak uit als een zeer zware griep. Meestal is er sprake van nek-stijfheid, maar niet altijd. De patiënt wordt in 1 à 2 dagen steeds zieker. De ziekte kan dodelijk zijn. 

De meeste patiënten genezen zonder er iets aan over te houden. Maar soms is meningitis fataal of zijn er al dan niet blijvende restverschijnselen, zoals:

  • doofheid;
  • hoofdpijn;
  • gedragsproblemen (driftbuien, adhd, agressiviteit);
  • hersenbeschadiging;
  • blijvende gevoeligheid voor licht;
  • leerproblemen;
  • concentratie-stoornissen;
  • het vergeten van pas-geleerde vaardigheden (bij jonge kinderen);
  • coördinatie-problemen;
  • vermoeidheid.

Twee soorten meningitis

Er bestaan twee soorten hersenvliesontsteking: bacteriële meningitis en virale meningitis. De virale vorm komt vaker voor dan de bacteriële, maar de bacteriële is gevaarlijker.

Bacteriële meningitis wordt veroorzaakt door bacteriën. 

Op dit moment zijn de meest voorkomende vormen van bacteriële hersenvliesontsteking:

  • Meningokokken meningitis (door keelontsteking-bacteriën);
  • Pneumokokken meningitis (door longontsteking- en oorontsteking-bacteriën);
  • Neonatale meningitis (de vorm die bij zuigelingen optreedt tot 1 à 2 maanden na de geboorte, door bacteriën als E.coli, Streptokokken groep B, en soms Listeria).

De bovengenoemde vormen van bacteriële meningitis komen het meeste voor omdat er nog geen goed werkende vaccins voor beschikbaar zijn.

Tot 1993 was de Hib-bacterie de grootste boosdoener, met name bij kleine kinderen. Sinds 1993 worden kinderen echter ingeënt tegen de Hib-bacterie, waardoor deze vorm in Nederland vrijwel niet meer voorkomt.

Virale meningitis wordt veroorzaakt door diverse virussen (ziekteverwekkers die veel kleiner zijn dan bacteriën) en is zelden levensbedreigend. Men is meestal minder ziek dan bij een bacteriële vorm, maar je kunt er wel sterk door verzwakken en het kan langdurige klachten als hoofdpijn en moeheid geven.

Tegen virale hersenvliesontsteking helpen geen antibiotica, alleen rust.

Symptomen van nekkramp (1): algemeen

De meest voorkomende symptomen van meningitis – zowel bacterieel als viraal – zijn de volgende, al of niet in combinatie met elkaar:

  • hoge koorts;
  • hoofdpijn;
  • overgeven;
  • verwardheid of sufheid;
  • overgevoeligheid voor licht of geluid;
  • nek-stijfheid (bij kin op de borst).

Nek-stijfheid (het laatste item) wordt ook wel nekkramp genoemd. Dus: nekkramp is een symptoom van hersenvliesontsteking en niet de ziekte zelf.

Het ziektebeeld ontwikkelt zich meestal over een periode van 1 à 2 dagen.

Symptomen van hersenvliesontsteking (2): bij baby's

Naast de bovengenoemde – algemene – symptomen kunnen zuigelingen ook andere symptomen vertonen:

  • juist géén koorts;
  • juist géén nek-stijfheid;
  • gezwollen fontanel;
  • apathische blik;
  • verlaagd bewustzijn;
  • erg ziek en grauw eruit zien;
  • voeding weigeren;
  • prikkelbaar;
  • huilerig;
  • kreunerig;
  • luierpijn (bij het optillen van de beentjes als het kind plat op de rug ligt);
  • niet aangeraakt willen worden (denk aan verschonen).

Wat is sepsis?

Sepsis (bloedvergiftiging) wordt veroorzaakt door dezelfde bacteriën en virussen die ook verantwoordelijk zijn voor hersenvliesontsteking, en treedt op als deze organismen zich ongecontroleerd gaan vermenigvuldigen in de bloedbaan. Sepsis kan een gevolg zijn van hersenvliesontsteking, maar kan ook 'zelfstandig' optreden. Juist dat laatste is verraderlijk, doordat de bekende hersenvliesontsteking-symptomen (zoals nek-stijfheid) kunnen ontbreken.

Sepsis kenmerkt zich door een zeer plotseling optredend ziektebeeld. De omslag van gezond naar heel erg ziek gebeurt van het ene op het andere moment.

Bij sepsis is snel handelen van groot belang, maar ook dan is er geen garantie dat de patiënt blijft leven.

Ongeveer 20% van de patiënten overlijdt. Eveneens zo'n 20% houdt restverschijnselen over, zoals:

  • amputatie (van tenen, vingers, armen of benen);
  • littekenvorming;
  • vaatwand-ontstekingen;
  • groeistoornissen of vergroeiingen.

Symptomen van sepsis

Sepsis kan dezelfde symptomen hebben als meningitis (zie boven).

Het meest opvallende van sepsis is echter dat het samengaat met paarse vlekjes: in 80 % van de gevallen zijn er kleine punt-bloedinkjes zichtbaar, die niet weggedrukt kunnen worden (bijvoorbeeld met een glas). Deze vlekjes worden snel groter en vormen verse bloed-uitstortingen. De vlekjes komen echter niet altijd, en soms pas later.

Vaak klaagt de patiënt over extreme spierpijn. Ook opvallend is een zeer snel verlopend ziektebeeld: tussen de 4 en 24 uur. Een kind speelt bijvoorbeeld om 2 uur nog buiten en om 6 uur is het zwaar ziek.

Let op: bij sepsis is er vaak geen nek-stijfheid (nekkramp) als symptoom.

Sepsis: wie krijgt het?

De bacteriën die meningitis of sepsis veroorzaken, leven van nature vaak achter in de neus of de keel. Mensen van alle leeftijden kunnen hiervan drager zijn, zonder ziek te worden. De bacteriën worden verspreid door uitademen, hoesten, niezen, zoenen of schreeuwen (denk aan de discotheek/kroeg/etc).

Risicogroepen zijn:

  • kinderen in de leeftijd van 0 tot 5 jaar;
  • jongeren van 14 tot 21 (vanwege hun sociale gedrag);
  • ouderen (55 plus).

Waarom de een wel ziek wordt en de ander niet, is niet bekend. Factoren die mee kunnen spelen zijn:

  • verminderde weerstand;
  • opgroeien in een rokerige omgeving;
  • soms: een fout in het immuunsysteem (al of niet erfelijk).

Belangrijk om te weten over hersenvliesontsteking

1. Hersenvliesontsteking kan zelfstandig voorkomen, maar ook als bijverschijnsel:

  • bij mazelen, bof, en waterpokken (virale vorm);
  • bij longonsteking, middenoor-ontsteking en schedelbasisfractuur (bacteriële vorm).

2. Als de moeder drager is van Streptokokken Groep B (wat bij 1 op de 10 vrouwen het geval is), en als de vliezen lange tijd gebroken zijn voordat de baby geboren wordt, dan bestaat er een risico voor het ontstaan van neonatale meningitis bij de baby.

3. Bij nek-stijfheid of luierpijn hoeft er niet per se sprake te zijn van meningitis. Deze verschijnselen zijn echter wel altijd een reden om naar de dokter te gaan.

4. Meningitis gaat niet altijd gepaard met nek-stijfheid of luierpijn. Als er een vermoeden is van meningitis, ga dan naar de dokter en wacht dus niet tot het kind ook nek-stijfheid of luierpijn krijgt.

5. Als uw kind opvallend ziek is (koorts, overgeven, grauw, suffig, spierpijn), raadpleeg dan altijd een arts.

Vertrouw altijd op je eigen gevoel

Als er sprake is van hersenvliesontsteking of sepsis, voelen veel ouders meteen 'dat er iets niet klopt', los van de genoemde symptomen. Het is niet zomaar een griep, het is serieus. Een gevoel dat soms moeilijk over te brengen is op de huisarts. Dat betekent dus: doordrammen tot hij of zij je serieus neemt. Gebeurt dat niet, ga dan zonder verwijzing naar de spoedeisende hulp.

Meer informatie

Voor meer informatie en lotgenoten-contact kunt u contact opnemen met:

Nederlandse Meningitis Stichting (NMS)