Ouders Online Magazine - Offline Gelezen (Boekrecensie)

Nieuwe formule! Nu nóg beter!

Justine Pardoen
september 2000

Bespreking van:
Sue Jenner, Het nieuwe opvoeden, De Boekerij, ƒ 36,50, ISBN 90 225 2748 4

Ons exclusieve interview met de Engelse psychologe Sue Jenner, op basis van vragen die de lezers van Ouders Online hadden ingediend, viel helaas in het water. Op de dag van haar vertrek naar Nederland bleek mevrouw Jenner haar paspoort kwijt te zijn. Okee, dan maar per e-mail, dachten we. Maar helaas: elke reactie bleef uit. Die dame kan zélf nog wel wat opvoeding gebruiken... We volstaan daarom met een (uitvoerige) recensie van haar nieuwe boek. Alle 60 vraagstellers krijgen het boek thuisgestuurd, als dank voor hun medewerking, en met excuses van ons én de uitgever.

Als dat interview was doorgegaan, dan was mijn eerste vraag natuurlijk geweest: "Wat is er nu eigenlijk zo nieuw aan het soort opvoeding dat u propageert?" Want iedereen die wel eens een ander opvoedboek heeft gelezen, is daar de belangrijkste boodschap van Jenner al tegengekomen.

Die boodschap luidt dat het voor iedereen beter is om positief om te gaan met je kinderen dan om de boeman te spelen. Oude koek dus. Jenners tips voor goed ouderschap wijken ook niet bepaald af van wat we bij andere opvoed-deskundigen lezen.

'Het nieuwe opvoeden' doet me sterk denken aan waspoeder en tandpasta: 'nieuwe formule, nu nog beter'. Wat nou nieuw? Je wordt genept waar je bijstaat: meer van hetzelfde, alleen nu nog duurder.

Opvoeden als spel
Overigens is die rare titel niet afkomstig van Jenner zelf. De oorspronkelijke, Engelse versie heet 'The Parent/Child Game' en dat klinkt al heel anders. Als je de ouder/kind-relatie als een spel ziet, dan komen er heel andere associaties naar boven. Prettige associaties, want spelen doe je voor je plezier.

Om steeds als politie-agent te moeten optreden tegen je kinderen, dat vreet aan je. Daar is niets speels aan. Het zuigt alle energie uit je weg. Je raakt in een neerwaartse spiraal, waarin het steeds minder leuk wordt om tijd door te brengen met je kinderen. Daardoor verlies je het contact met je kind en ga je je schuldig voelen.

Okee, een spel dus. Dat vind ik wel degelijk een nieuwe gedachte. Een spel heeft een doel en is gebonden aan regels. Die regels zijn er niet om de spelers dwars te zitten, maar om te voorkomen dat het een chaotische bende wordt. Zonder regels geen spel.

En in een spel moeten de spelers samenwerken. Je mag elkaar dan ook aanspreken op gedrag dat de voortgang van het spel belemmert.

Even rust
Tijdens een spel hebben spelers soms een 'time-out' nodig. Even pauze en bijtanken. Dat geldt ook voor de spelleiders. Ouders moeten zo nu en dan tijd nemen om tot zichzelf te komen. In bad, in bed, in de kroeg, of op de zonnebank. Dat mág niet alleen van Jenner, het moet. Want het leven van een moderne ouder is zwaar. Elke dag een half uurtje voor jezelf, en het spel kan weer verder.

Het ouderschap is zwaar, zegt Jenner keer op keer. En daar prijs ik haar om. Ze heeft alle begrip voor ouders die er geen zin meer in hebben of er weinig van bakken. Ze geeft ze een stevige houvast om iets te veranderen in het gezin, op zoek naar meer harmonie. Maar, zo benadrukt ze, hoe goed je bedoelingen ook zijn, hoe groot je inzet ook is, als je als ouder voortdurend vermoeid bent, komt er niets van terecht.

Nog meer rust...
Met slaaptekort houd je het wel éven vol, maar op den duur loopt het spaak. En dan kan het wel eens zo erg mis zijn, dat je bij iemand als Jenner met je hele gezin in therapie moet.

Toen ik las dat ik genoeg moest slapen, dacht ik: Ja, natuurlijk, dat willen we allemaal wel: meer slapen, uitslapen.... Maar als je kleine kinderen hebt, dan komt dat er gewoon niet van. Zoals zoveel dingen er niet van komen. Dat hoort erbij. Als je dan steeds blijft willen dat het anders was, ben je ongelukkig. En daar willen we nu juist vanaf.

Maar hoe langer ik erover nadacht, hoe bijzonderder ik het vond. Een therapeut die zegt: "Mevrouw, meneer, ik kan u niet helpen. Ga naar huis, ga eerst voldoende slapen en dan komt u nog maar eens terug. U wordt nooit een goede ouder en de relatie met uw kinderen zal in de verste verte niet lijken op uw ideaal, als u niet voldoende slaapt." Zo'n therapeut heeft lef. En mensen met lef hebben een streepje voor bij mij.

Overal bij stilstaan
Ook de relatie tussen vader en moeder komt bij Jenner aan bod. En de relatie tussen de ouders en hun eigen ouders. Jenner: "Je moet de opvoedingspatronen van verschillende generaties van je familie bestuderen om je hechtingsgeschiedenis te kunnen begrijpen."

Overal moet je bij stilstaan. En ze laat ook zien hoe je dat aanpakt. Best, maar zoveel tijd heb ik dus niet. Ik wil het hier en nu aangenamer maken. Opvoeden een spel? Nou goed, kom maar op met de spelregels: ik maak er wel wat van.

De eerste regel die ik onthouden heb, is meteen ook de belangrijkste. De moeder van alle spelregels, noem ik hem maar. Hij luidt in mijn woorden: straf jezelf niet! Sue Jenner zegt het ongeveer zo:

Als je je in de helft van de gevallen houdt aan de spelregels, doe je het al goed. Oftewel: wees niet te streng voor jezelf. Straf jezelf niet. Minder dan de helft is te weinig, dan berokken je je kind schade, en meer dan de helft is natuurlijk nog beter maar vaak niet haalbaar.

Wees meer kind-gericht dan kind-sturend. Dit houdt in dat je meer moeten reageren vanuit begrip voor je kind en zijn of haar behoeften dan je van nature geneigd bent. Stel niet zoveel vragen aan je kind, doe niet alsof je zijn of haar leraar bent, slik je negatieve kritiek in, kijk minder boos en geef minder bevelen. Als je dat doet, belooft Jenner, zul je van je kind gedaan krijgen wat jij wilt, zonder dat je voortdurend 'hou op!' hoeft te krijsen.

Stout gedrag moet je niet bestraffen, maar negeren. Dat is nog niet zo gemakkelijk, want met een boos gezicht weglopen is niet wat Jenner verstaat onder negeren. Negeren is zo neutraal mogelijk reageren. Jenner begrijpt hoe moeilijk dat is, en helpt ouders hiermee.

Straf alleen als je kind iets doet wat gevaarlijk is voor hemzelf of anderen. Straffen doe je niet door te slaan, maar door een kind even apart te zetten. Weg van de plek waar alles gebeurt, naar een neutrale plaats waar niets te beleven is.

Beloon je kind zoveel mogelijk met positieve aandacht. Zeg dat je blij bent dat hij/zij er is, dat je van hem/haar houdt. Prijs elke vorm van goed gedrag. En knuffel je kind zoveel mogelijk, maar alleen op momenten dat je kind dat zelf prettig vindt.

Als je net begint met het consequent doorvoeren van deze regels, zul je merken dat je kind een soort laatste stuiptrekking van vervelend gedrag doormaakt, waarschuwt Jenner. Dat is zoiets als bij homeopathie: als het medicijn een verergering van de kwaal oplevert, dan zit je op de goede weg. Hoe meer je als ouder erin slaagt om zijn stoute gedrag te negeren, hoe stouter het wordt. Omdat hij of zij nu eenmaal gewend is om op die manier je aandacht te krijgen. Totdat hij doorkrijgt dat de bakens verzet zijn. En dat hij je aandacht alleen nog maar kan krijgen door te doen wat jij van hem vraagt.

Gemakzuchtig vertaald
Ik heb het boek met gemengde gevoelens gelezen. Het leest grotendeels vlot weg, maar soms is het ineens niet om door te komen. Als lezer kun je lang meegaan met het betoog van Jenner, maar plotseling weet ze je tegen de haren in te strijken.

De oorspronkelijke, Engelse versie is beter dan de Nederlandse: een natuurlijker taalgebruik, meer humor en meer grappige bij-de-tijdse verwijzingen naar de kindercultuur. In de vertaling zijn die grappen opgedroogd, of verworden tot onbegrijpelijke passages. Ook de zelfrelativerende toon die Jenner soms aanslaat in het Engels, is verdwenen. In het Nederlands is Jenner een bloedserieuze mevrouw die je vaak streng toespreekt.

Het boek is gemakzuchtig vertaald. Ik wil niet zeggen 'op een achterna-middag', want daar is het te dik voor. Maar ik erger me nu eenmaal aan zinnen als: "Denk eraan dat geen bezoek aan Disneyland voorzover bekend geen nadelige gevolgen voor de ontwikkeling van je kind heeft." In het Engels ploft de betekenis ervan zonder moeite je hersens in. Maar in het Nederlands is het zwoegen.

Sommige zinnen vragen erom overgeslagen te worden. Neem nou de volgende, die expliciet bedoeld is als een verheldering: "Met andere woorden, je treedt redelijk consistent op zodat je ouderlijke gezag door het gebruik van contingentieregels effectiever wordt, en omgekeerd." Al lees je het honderd keer, en al weet je wat 'contingentie' is, hier kom je niet uit. Maar wat contingentie is, wordt helemaal niet duidelijk gemaakt: al met al staan daar weer een paar verloren pagina's.

Onbeantwoorde vragen
Aan het eind van het boek resten vooral vragen. Veel vragen, zoals deze (een kleine selectie uit de bijna zestig die we van u ontvingen):

Wat doe je als kinderen elkaar voortdurend in de haren vliegen? Negeren heeft dan geen zin en kan gevaarlijk zijn.

Wat doe je als je kinderen altijd alleen maar boos zijn?

Wat doe je met een kind dat helemaal nooit boos is, maar die toch ook niet echt gelukkig lijkt, ook al wil hij daar niet over praten?

Wat doe je met een kind dat voortdurend stout gedrag vertoont, maar daarvoor eerst zichzelf in een olifant verandert? Als olifant kan ze doen wat ze wil: krijsen, schoppen, iets stuk stampen. Haar straffen voor iets wat de olifant gedaan heeft, is onredelijk. En negeren is niet mogelijk, want ze doet andere kinderen pijn.

Waarom is het eigenlijk zo moeilijk om stout gedrag te negeren?
Werkt de methode ook voor het opvoeden van tieners? En volwassenen (denk aan je eigen partner)?

Op geen van deze vragen geeft het boek een antwoord.

Happy family
Maar goed, als het allemaal volbracht is, is dit het resultaat dat Jenner belooft: een harmonieus gezinsleven, een betere relatie tussen ouders en kinderen, maar ook tussen ouders onderling. Kortom: een 'happy family'. Al moet je niet denken dat het bij jou thuis ooit zo zal worden als in de reclame-filmpjes, waarschuwt Jenner.

Justine Pardoen, redactie Ouders Online
[email protected]