Opinie

Two languages op een kussen,
daar slapen de children tussen...

Met tevens (onderaan de pagina):
- naschrift van de redactie
- reactie uit Duitsland
- nóg reactie uit Duitsland

Ga je ook mee walken? vraagt Karen, 4 jaar. Twee jaar geleden verhuisde zij met haar ouders en broertjes naar de Verenigde Staten. Het werk van haar vader bracht haar daar. Toen ze hier kwam wonen sprak ze al goed Nederlands; duidelijk en lange zinnen met goede grammatica. Nu spreekt ze goed Engels en begint ze thuis ook uit zichzelf Engels te praten. Ook al praten haar ouders altijd Nederlands met haar.

Bovenstaand voorbeeld is een van de vele situaties waarbij gezinnen met tweetaligheid te maken krijgen. Er zijn verschillende vormen van tweetaligheid waardoor het niet mogelijk is om over "het tweetalige kind" of "de tweetalige opvoeding" te spreken. Uit de verschillende onderzoeken die gedaan zijn naar tweetaligheid blijkt dat er toch een aantal algemene principes zijn.

Factoren
Allereerst hangt de mate waarin een kind een taal leert af van zowel het aantal uren dat het kind met de taal in aanraking komt, als de situaties waarin het kind de taal gebruikt.

De kwaliteit van het contact komt daar nog bij, wat inhoudt dat een kind meer leert van de gesprekjes die aansluiten bij zijn interesse en niveau (zoals met moeder rondom een lievelingsboek) dan van de algemene opmerkingen die hij om zich heen hoort.

Wat betreft het aantal uren: een gelijkwaardig aanbod van de twee talen komt weinig voor. Er is meestal sprake van een 'zwakke taal' (die men het minst hoort) en een 'sterke taal' (meestal de taal van het land waar men woont). Dat betekent in de praktijk dat men extra tijd moet investeren in de zwakke taal, zodat het kind ook daar voldoende in vordert: boekjes lezen, taalspelletjes doen, contact met meerdere sprekers van de zwakke taal onderhouden, uitstapjes doen met die taal als voertaal. Aldus geef je het kind zo gevarieerd mogelijke leersituaties.

Daarnaast blijkt het van belang dat de personen of de situaties waarin de twee talen gesproken worden duidelijk gescheiden zijn. Kinderen hebben zo steun aan de situaties bij het uitzoeken welke woorden en welke grammatica bij welke taal hoort. Dus: moeder spreekt alleen Engels tegen het kind en vader alleen Nederlands, of: de ouders spreken thuis Turks, de juf op school Nederlands.

Andere factoren die het leren van twee talen beïnvloeden, zijn onder meer: de houding van de ouders ten aanzien van de taal, en de waardering voor de cultuur die daarbij hoort. En niet in de laatste plaats is de aanleg van het kind een grote factor. Als het moeite heeft met taal leren, zal dat in beide talen merkbaar zijn.

Twee typen tweetaligheid
Er zijn twee typen tweetaligheid: de 'simultane tweetaligheid' en de 'successieve tweetaligheid'. Bij simultane tweetaligheid leren kinderen twee talen tegelijk, bij de succesieve tweetaligheid leert een kind eerst een moedertaal en komt het pas daarna met de tweede taal in aanraking.

Bij de simultane tweetaligheid, ook wel "gezins-tweetaligheid" genoemd, spreken vader en moeder ieder hun eigen taal met het kind. Het blijkt dat jonge kinderen heel goed in staat zijn om tegelijkertijd twee moedertalen te leren, ook al heeft een kind soms meer tijd nodig om zich de specifieke grammatica van de beide talen eigen te maken.

Het kind zal in eerste instantie losse woorden en vaste uitdrukkingen uit beide talen gebruiken. Vervolgens zal het kind zinnetjes gaan maken, en daarbij soms woorden en grammatica van de twee talen gebruiken in een en dezelfde zin, bijvoorbeeld in het geval van Nederlands/Engels: "kom we gaan play outside", "mag ik op de swing", "ik wil ook more cheese", "two cowen". Dit noemt men terecht de "mixing" periode en in principe zouden ouders consequent in hun eigen taal moeten reageren op de gemengde uitingen van hun kinderen. In de praktijk blijkt dat ouders ook vaak doen alsof ze de andere taal niet of slechts een beetje begrijpen, om zo het kind wat uit te dagen om zichzelf te corrigeren.

Bij de succesieve tweetaligheid leert een kind in het gezin eerst zijn moedertaal en komt hij pas in aanraking met de tweede taal als hij de eerste taal beheerst. Het grote voordeel is dat het kind de kans heeft om de al geleerde taalregels van de eerste taal toe te passen op de tweede taal. Toch kost ook dit tijd: het blijkt dat het ongeveer twee jaar duurt voordat een kind de tweede taal beheerst voor dagelijks gebruik op het niveau van de moedertaalsprekers van dezelfde leeftijd. Het kost echter vijf tot zeven jaar om de tweede taal te kunnen gebruiken voor schoolse vakken op hetzelfde niveau als dat van de moedertaalsprekers.

Schooltaal krijgt voorkeur
Voor alle tweetaligen geldt dat de taal die op school gesproken wordt, meestal de voorkeurstaal van het kind wordt. Met het oog op het leren lezen en schrijven zou het het beste zijn als het kind bij aanvang daarvan de schooltaal al enigszins beheerst. In veel gezinnen heeft men die keus echter niet...

Een vergelijking van de twee typen tweetaligheid wat betreft "resultaat" is vrijwel onmogelijk: er zijn te veel verschillende factoren in het spel. Maar een ding hebben ze gemeen: het kost extra tijd en inspanning om de tweetalige opvoeding vol te houden en zo tegen de stroom van de sterke taal in te zwemmen.

Inge Henderson, logopediste (woonachtig in Californië)
[email protected]