19 juli 2000 door Justine Pardoen
Van januari 1999 tot april 2001 verzorgde Ouders Online elke woensdag een halve pagina over 'opvoeding' in het dagblad Trouw, geïnspireerd op datgene wat er die week bij Ouders Online was voorgevallen. Het onderstaande artikel maakt deel uit van die serie.
Marianne heeft haar dochtertje een mooie naam gegeven, maar de kleine Annemarijn is inmiddels bijna twee-en-een-half en weigert nog altijd zichzelf 'Annemarijn' te noemen. Marianne begrijp dat niet en daarom legt ze de vraag via Ouders Online voor aan een taalkundige.
Marianne: "Annemarijn noemt zichzelf 'meisje', punt uit. Ze luistert wel prima naar haar naam. Ze spreekt verder ook vaardig in volzinnen en noemt iedereen bij naam. Ook als dat moeilijke buitenlandse namen zijn. Ik verbaas me hierover. Waarom doet ze dat? Mijn oudste dochter had dit niet."
Misschien ligt het voor de hand om een verklaring te zoeken in de betekenis van het woord 'meisje'. Maar Marianne komt daar niet ver mee. De kleine Annemarijn weet volgens haar namelijk nog niet goed wat het verschil is tussen een meisje en een jongetje, laat staan dat ze aan het gebruik van het woord 'meisjes' een speciale waarde toekent.
Ouders Online legt de vraag voor aan Paula Fikkert. Zij is KNAW-onderzoeker aan de Katholieke Universiteit Nijmegen en gespecialiseerd in Nederlandse kindertaal, in het bijzonder de klankleer (fonologie) daarvan. Fikkert waagt zich aan een fonologische verklaring van het gedrag van de kleine Annemarijn: "Een psychologische verklaring ligt misschien het meest voor de hand, maar een taalkundige verklaring is niet helemaal uitgesloten."
Fikkert wijst erop dat Annemarijn een lange naam is die qua klankpatroon en ritme ingewikkeld in elkaar zit. En kinderen hebben nu eenmaal de neiging om lastige woorden te vereenvoudigen. Dat Annemarijn dat probeert en daarbij uitkomt bij 'meisje' is helemaal niet zo gek.
Fikkert: "De eerste woorden die kinderen uitspreken, bestaan over het algemeen uit woorden met eerst een beklemtoonde lettergreep gevolgd door een onbeklemtoonde lettergreep, zoals in 'auto', 'mama'. Woorden als 'konijn' worden vaak eerst 'nijn'. De meeste kinderen zouden de naam Annemarijn eerste terugbrengen tot de laatste lettergreep ('rijn'), omdat die de hoofdklemtoon draagt."
"Stel nu dat Annemarijn inderdaad de laatste lettergreep neemt. Dan heeft ze een probleem, want die lettergreep begint met een 'r'. En dat is voor kinderen een van de lastigste klanken. Ze lost dat dan op, door uit de voorafgaande lettergreep een klank te kiezen die de moeilijk uit te spreken 'r' vervangt. Dit is een bekende strategie. In dit geval komt ze dan uit bij de 'm' (van '-marijn'). Nu zijn we al van 'Annemarijn' terechtgekomen bij 'mijn'."
"Kinderen hebben ook een duidelijke voorkeur voor een 's' aan het einde van een woord", vervolgt Fikkert. "De 's' is aan het woordeinde gemakkelijk te produceren en bovendien nog goed te horen. Dat brengt haar dus van 'mijn' naar 'mijs' (of 'meis')."
De uitgang 'je' maakt 'meis' af tot 'meisje'. Waar komt dat dan vandaan? Fikkert: "De verkleinwoord-uitgang 'je' of 'tje' wordt veel gebruikt bij namen. Denk maar aan namen als Geertje, Claartje en Noortje. Het geeft een naam een lieflijke gevoelswaarde. Maar door zo'n uitgang toe te voegen aan een naam van één lettergreep, krijgt het ook de favoriete vorm waarin een beklemtoonde lettergreep gevolgd wordt door een onbeklemtoonde. Zo ontstaat 'meisje'."
Een kind dat moeite heeft met het uitspreken van de naam Annemarijn, zou volgens de fonologische verklaring van Fikkert kunnen kiezen voor 'meisje', maar net zo goed voor 'mijntje'. Beide vormen passen in dezelfde strategie. Annemarijntje had zichzelf dus net zo goed 'mijntje' kunnen noemen. Dat ze dat niet gedaan heeft, komt misschien doordat ze 'meisje' in haar prille leven eerder of vaker gehoord heeft dan 'mijntje'. Wie zal het zeggen.
Moeder Marianne is erg blij met de uitleg van de kindertaal-deskundige. Enige tijd later later schrijft ze in een e-mail: "Inderdaad heeft ze moeite met de 'r'. Nog steeds. Op een gegeven moment ging ze zich 'mijntje' noemen in plaats van 'meisje' en nu is 'mijntje' ook alweer 'Annemijn' geworden." Marianne kan nu zelf voorspellen dat het over een paar maanden ongetwijfeld 'Annemarijn' zal zijn. Dat kan natuurlijk nog wel eens tegenvallen, want sommige kinderen houden een flink aantal jaren een probleem met de uitspraak van de 'r'. De 'r' wordt dan zo veel mogelijk omzeild, of uitgesproken als een 'j' of een 'w'.
Zodra je je als ouder zorgen maakt, kun je natuurlijk eens te rade gaan bij een logopedist. Maar zolang het alleen om die 'r' gaat, kan geduld ook wonderen verrichten. Moeder Marianne maakt zich in ieder geval voorlopig geen zorgen meer over de ontwikkeling van taal en spraak van haar dochtertje.
