21 juni 2010 door Henk Boeke
Is het nou echt zo dat kinderen steeds vroeger in de puberteit komen, en dat wetenschappers zich daar zo'n zorgen over maken, zoals buitenlandse kranten zeggen?
"Borsten met 9 jaar - Jonge meisjes steeds vroeger geslachtsrijp!" krijste het Duitse boulevard-blad Bild afgelopen week, in navolging van de Daily Mail van 14 juni. De bron was een Deense studie (die we helaas niet konden traceren omdat er niet naar werd gelinkt).
De Bild Zeitung begon zijn alarmerende verhaal als volgt:
Wetenschappers luiden de noodklok: bij jonge meisjes begint de puberteit op dit moment steeds vroeger. Dat laat een Deense studie zien. Het probleem is dat kinderen daardoor aan ernstige gezondheidsrisico's blootstaan, zowel psychisch als lichamelijk.
De crux van deze tekst zit hem in 'dit moment'. Bild zei: "bij jonge meisjes begint de puberteit op dit moment steeds vroeger". Dat is misleidend, omdat jongeren 'op dit moment' ook langer zijn dan 100 jaar geleden. Maar niet langer dan vorig jaar. We zullen daar straks uitvoerig op ingaan. Overigens is "borsten met 9 jaar" ook nogal tendentieus. In werkelijkheid ging het om 9 jaar en 10 maanden, oftewel bijna 10 jaar.
Het psychische risico waarop gedoeld wordt, is dat de puberteit al moeilijk te verwerken is voor tieners, dus nog moeilijker voor nog jongere meisjes. Het gezondheidsrisico zou bestaan uit een hogere kans op borstkanker en hartklachten. Bovendien zou ook de kans op seksueel misbruik hoger zijn, omdat volwassenen zich kunnen verkijken op het ontwikkelingsstadium van deze meisjes.
Ook de rest van de tekst is alarmerend. Want waardoor wordt die steeds eerder intredende puberteit veroorzaakt? Door junk food, gifstoffen in het milieu, en te weinig beweging. Vooral Bisfenol A zou een boosdoener zijn. Dat is een stof die gebruikt wordt voor de productie van kunststoffen, zoals plastic flessen voor het geven van flesvoeding. Vandaar het chapeau (de bovenkop) van het Bild-artikel: "Chemie in Babyflaschen schuld?"
Oef, dat was even schrikken natuurlijk. Maar is het echt zo erg? Nee. Het belangrijkste probleem van dit verhaal is het gegoochel met cijfers over de puberteitsontwikkeling ten opzichte van het tijdsverloop.
De laatste tijd (zeg: 100 jaar) is de leeftijd waarop kinderen in de puberteit komen, inderdaad steeds verder teruggelopen. Net zoals kinderen de laatste tijd steeds groter zijn geworden (vanwege betere voeding en betere gezondheidszorg). Maar dat geldt alleen als je over een langere tijd kijkt, dus over 100 jaar dus, of eventueel 50 jaar. Sinds kort zijn die ontwikkelingen, zowel wat de puberteit als de lengtegroei betreft, steeds verder vertraagd en uiteindelijk gestopt.
We vroegen Hanneke de Graaf, medewerker van de Rutgers Nisso Groep (het nationale kennis-centrum seksualiteit) om een reactie. Het woord 'menarche' dat zij hieronder gebruikt, betekent 'eerste ongesteldheid'.
"Inderdaad komen meisjes nu veel eerder in de puberteit dan een eeuw geleden, maar ik denk dat het niet echt een correct beeld geeft om zo ver terug te gaan in de vergelijking. De leeftijd van de eerste menstruatie is in Westerse landen (ook in Nederland) vanaf ongeveer 1980 vrijwel stabiel. Het wordt nog wel iets jonger, maar dit is aan het afvlakken (tussen 1980 en 1997 een verjonging van 1,5 maand).
Er is dus vooral sprake van een verjonging in vergelijking met de jaren '50 of '60, maar niet als je minder lang terug kijkt.
In 1997 was de mediane leeftijd van de eerste menstruatie in Nederland 13,15 jaar. Helaas heb ik voor Nederland geen recentere cijfers, maar als je deze trend extrapoleert, kom je nog niet onder de 13 uit in 2010.
Het verschilt ook wel per land of regio. In een zeer recente Italiaanse studie werd bijvoorbeeld een verschil gevonden tussen Noord- en Zuid-Italië. Maar ook hier werd een afvlakking gevonden van de vervroeging van de leeftijd van de menarche."
In het Bild-artikel worden allerlei oorzaken gesuggereerd voor de – vermeende – vroeger intredende puberteit. Van junk food tot chemische stoffen en minder bewegen. Dat is allemaal louter speculatie. Wetenschappelijk gezien bestaat er geen enkele zekerheid over. Hanneke de Graaf:
"Over de oorzaak van de verschuiving sinds de jaren '50 kan slechts gespeculeerd worden. Hoogstwaarschijnlijk is er een veelheid aan factoren aan te wijzen. Er wordt vaak gewezen naar levensmiddelen (vooral hormonen in vlees), maar harde bewijzen zijn er naar mijn weten niet."
Ook de mogelijke gevolgen van een steeds verder vervroegende puberteit, zo die er al is, zijn omstreden. In het Bild-verhaal wordt gesuggereerd dat een vroege puberteit allerlei psychische en fysieke klachten kan geven, maar onze kinderartsen kijken daar anders tegenaan.
Onze kinderartsen zien eigenlijk maar één probleem, namelijk een achterblijvende lengtegroei. Na de eerste menstruatie groeit een meisje nog maar 9, of hoogstens 10 centimeter, waardoor ze misschien wat klein kan blijven.
Wat dat betreft is de foto die Bild bij het artikel plaatste, van een meisje met 'de pil' (zie foto boven) ook zeer misleidend. Een meisje dat vroeg in de puberteit komt, zal echt niet meteen seksueel actief worden. Zie o.a.: Onze dochter is "bang om volwassen te worden". Moeten we ons zorgen maken?.
Los van de vraag of de puberteit nu wel of niet aan het vervroegen is, kun je je afvragen wanneer de puberteit misschien té vroeg komt bij je eigen kind. Een te vroege puberteit (pubertas praecox) kán wijzen op medische problemen, wat altijd uitgezocht moet worden. De eerste stap is dan altijd: het maken van een botfoto, waarmee je de lichamelijke leeftijd van een kind kunt bepalen.
Bij meisjes is er sprake van een te vroege puberteit (pubertas praecox) in een of meer van de volgende gevallen:
Ook bij een jongen kan er sprake zijn van pubertas praecox:
Daarnaast moet er – zowel bij jongens als bij meisjes – sprake zijn van een of meer van de volgende verschijnselen:
