Praten over problemen op middelbare school levert niets op
Graag wil ik een probleem voorleggen waar ik tegenaan loop als ouder. Mijn zoon van 14 is hoogsensitief en heeft "last" van de harde aanpak van leerkrachten.
Hij zit nu op t VMBO-t 2e jaar, welke hij voor de 2e keer doorloopt. We zijn al 2,5 jaar aan het praten op school hierover, met gemeente (sociaal breed loket) en diverse andere hulpdiensten erbij. Onze zoon is voor ons de perfecte zoon,altijd lief en behulpzaam met een groot gevoel voor goedheid en is zwaar tegen onrecht. Hij weet wat hij wil en hij haalt nu redelijke cijfers.
Het enorme gevoel tegen onrecht levert problemen op op school. De school legt het probleem bij mijn zoon. Hij legt het bij de leerkrachten. Hij vraagt zich af waarom leerkrachten altijd zo boos moeten zijn, waarom hij eruit gestuurd wordt omdat hij zijn boek uitleend aan iemand anders, iemand anders helpt als die persoon erom vraagt of gewoon omdat het regent, hij hoest, niets mag zeggen, verkeerd zit enz...
De 2,5 jaar praten, heeft ons nergens gebracht. De leerkrachten begrijpen mijn zoon niet. Hij kan heel dwars reageren als hij onterecht behandeld wordt. Mijn zoon heeft op verzoek van school, allerlei hulplijnen aangepakt, de school doet vrijwel niets, maar wil wel praten.
Nu heeft mijn zoon besloten dat hij niet meer wil praten en met rust gelaten wil worden. Hij wil echt niet meer in gesprek.
Door de vele verhalen, begrijp ik hem volledig en sta ook achter hem. Afspraken die wij met de school gemaakt hebben, worden niet nagekomen of voor het gemak vergeten. Nu mijn zoon wil stoppen met de gesprekken, vrees ik dat de school hem dit aan gaat rekenen. Die willen maar in gesprek blijven. Het heeft ons al zoveel energie en tijd gekost, wat nu gewoon op is bij mijn zoon. Ik weet dus nu niet of ik hem moet overhalen om te blijven praten, of dat ik hem moet steunen in zijn besluit. Hij is zelf zover dat hij door al het gezeur op school niet meer naar school wil.
Wat zijn de problemen?
Je zegt dat hij problemen heeft op school. Maar wat zijn die problemen precies?
Ik zou ook niet aan de school zeggen dat hij hoogsensitief is. Daar kan school niks mee. Zeg dat hij erg gevoelig is voor bepaalde zaken, en daar sterk op kan reageren. Ik denk overigens dat de leraren van mening zijn dat hij de les verstoort.
andere school
Ik las dat er ook democratische scholen zijn. Ga daar eens kijken. Kun je op googelen. Geen idee of dat duur is of niet.
Ik herken het wel een beetje trouwens van je zoon.
Mijn advies, serieus! Neem een twitter account en ga daar zoeken. Er zijn daar erg veel ouders actief op allerlei vlak. Dit soort verhalen lees ik veel. Ouders geven elkaar veel tips, je kunt dingen vragen, en twitter gaat razendsnel. Ook is er veel info te vinden op facebook.
Voor de duidelijkheid, dat is dus geen geklets over wat je gegeten hebt of zo, maar echt veel goede en ook professionele info.
Ik heb er erg veel geleerd, en ik heb er erg veel contacten door gekregen, ook in real life.
Maar goed, jouw zoon is niet de eerste bij wie het zo gaat. Er zijn echt meer kinderen zoals hij. Scholen vinden dat kinderen in een mal moeten, en jouw zoon past daar gewoon niet in.
Reactie
Bedankt voor jullie reactie.
Pirata: de leraren vinden zijn klas in het algemeen vervelend. Mij is verzekerd dat hij geen stoorzender is in de klas. Maar bijv.het volgende: een leerling heeft geen boek bij zich, hij leent zijn boek uit aan die persoon. De persoon die geen boek bij zich heeft, komt daarmee weg en mijn zoon krijgt een paar uur nablijven. Dan wordt hij boos vanbinnen, doet er verder niets mee, maar vergeet het niet meer. Vanaf dat moment vertrouwd hij die leerkracht niet meer. Zo zijn er heel veel dingen en ook leerkrachten die wel weten hij is, maar uitlokken tot een reactie. Als hij de waarheid zegt is hij brutaal en zit hij weer een paar uur extra. Als dat veel keer per week gebeurd, komen er zoveel prikkels binnen, dat hem heel verdrietig en moe maakt.
Mirreke: dank je voor dit advies, ik ga er zeker wat mee doen. Wat een beetje tegenwerkt, is dat mijn zoon een heel leuke klas heeft en dat hij die eigenlijk niet kwijt wil. Via facebook en professionals heb ik al veel advies, maar daar kom ik niet verder dan dat er geadviseerd wordt om te blijven praten. Maar dat wil mijn zoon niet meer en omdat we al in een traject zitten op school, vraag ik me af hoe ik daar weer uit kom. Maar ik ga verder zoeken!
eerlijk
gezegd klink je ook wel een beetje als een moeder die de mindere kanten van zoon niet kan zien.
Je benoemt dat hij voor jullie perfect is je benoemt nauwelijks duidelijk het probleem (de klas uitgestuurd worden omdat het regent, omdat hij hoest en niet eens iets mag zeggen)en het klinkt mij een beetje of je de verhalen van zoon direct voor waarheid aanneemt. Ik denk bijv. dat het dan vast niet de eerste x is dat hij praat terwijl hij in de les is.
Daarnaast: als hij de waarheid zegt is hij brutaal.... Tja, dat kan inderdaad brutaal zijn. Ten eerste moet ook jouw zoon leren dat hij zich niet altijd overal mee kan bemoeien, zelfs als hij vindt dat iets onrecht is en dat hij naar leraren toe ook respect moet tonen.
Natuurlijk moet dit wederzijds zijn en moeten leraren ook rekening houden met de persoontjes in de klas.
Ook benoem jij 'de harde aanpak' van leraren als een vaststaand feit, waarvan ik geen bewijs heb gehoord.
Ik adviseer je om naar zoon toe toch aan te geven dat 'met rust gelaten willen worden' en niet meer in gesprek gaan, geen optie is. Dat gaat niet werken. Is het mogelijk dat je een andere school zoekt voor hem, ergens met een wat relaxtere sfeer, wat beter aansluit bij zijn hoogsensitiviteit en zijn prikkelgevoeligheid?
leg hem uit
hoe het werkt op school, in groepen.
Zo te horen kan je zoon óók wat lesjes inlevingsvermogen gebruiken.
Leraren zitten er doorgaans niet om je te pesten. Maar ze hebben een hele groep om rekening mee te houden en zien en horen gewoon niet alles.
Leer hem zaken af te doen als 'pech'. Leer hem dat hij straks (als hij goed leert!) veel meer regie kan krijgen en zijn eigen pad meer kan gaan bewandelen.
Leer hem bij situaties die voor hem echt te oneerlijk zijn op een nette en adequate manier zijn beklag te doen. Om zijn beklag te doen, niet om persé gelijk te krijgen!
Juist als je zoon zo gevoelig is, is hij vast beter dan gemiddeld tot dit soort dingen in staat,(om dit te leren) beter vast dan menig leraar. Leer hem dat zijn gevoeligheid een kwaliteit is, en geen handicap.
truukjes
Zo gaat het inderdaad in een klas. Mijn 14-jarige klaagt ook over zulke dingen.
Wat ik vermoed, is dat die van mij nèt te lang doorgaat, net niet tijdig stopt (tenslotte, begint later met meedoen aan de verstoring). Dus dan ben je voor de leraar degene om aan te pakken.
Leer je zoon dat de omgang met leraren een spel is. Waar leraren last van hebben en hoe je kunt zorgen dat je minder opvalt. Of hoe je positief opvalt. En soms gebeuren er dingen die niet eerlijk zijn. Niet leuk maar het overkomt alle mensen (en scholieren wat vaker).
Nou
in ons geval (eigenlijk hetzelfde als bij jouw zoon geldt ook voor een van onze kinderen) nadat we alles wat de anderen hierboven aanraden al hadden gedaan, uitleggen, praten, veel praten met school, kind zelf laten proberen, enz. enz. en kind het desondanks steeds minder prettig vond op school, gaat kind nu waarschijnlijk toch wisselen.
Inderdaad een bijkomend probleem: het is ook een hele leuke klas, wel een drukke, veel leraren vinden ze te druk, maar de groep onderling is echt heel leuk, wat de mentor keer op keer benadrukt. Dit heeft ervoor gezorgd dat wij het toch vrij lang hebben geprobeerd (want eigenlijk was meteen al duidelijk, week 1 dat school en kind gewoon niet matchten.
OP zich is er niets mis met school, veel kinderen gedijen daar goed, mijn kind niet, en nu gaan we daar wat aan doen...
Mirreke
Ja, van school wisselen is natuurlijk ook een optie.
Zou ik in geval van ts ook doen als het niet werkt.
(Was hier ook nodig, mismatch was te groot)
Eerst zou ik kijken wat zoon zelf kan, vraag is wat ts hierin geprobeerd heeft, ik kreeg het gevoel weinig.
Reactie
Ik begrijp jullie reacties.
Ik heb alleen al 2,5 jaar aan mijn zoon verteld dat praten beter is. We komen er alleen geen stap verder mee, wat in mijn ogen aan de school ligt. Wij hebben alles al gedaan wat mogelijk is.
Dat mijn zoon voor mij perfect is, wil niet zeggen dat hij op school ook perfect is. Dat weet ik heel goed, ik bedoel er alleen mee te zeggen, dat hij geen lastig kind is. Ik weet dat hij heel koppig kan zijn als hij onterecht benadeeld wordt en gelukkig hij kan terechte kritiek wel heel goed hebben. De leerkrachten zeggen juist dat hij meer mag zeggen, ze vinden hem soms onbereikbaar. Mijn zoon zegt daarop dat hij op bepaalde momenten niets wil zeggen om straf te voorkomen, omdat hij al onder de indruk is van een sfeer in de klas. Daarentegen geeft hij eerlijk antwoord op vragen van leerkrachten, die bepaalde antwoorden van hem achteraf niet willen horen.
Als je zoals mijn zoon in elkaar zit, kan je helaas niet "leren" dat je minder moet aantrekken van situaties.
Professionals hebben mij ervan verzekerd, dat hij is zoals hij is. Wel met bepaalde dingen moet omgaan, die fase heeft hij al geleerd, maar niet mag verlangen dat hij veranderen moet. Professionals zeggen juist dat er rekening met hem gehouden hoort te worden en zijn gevoeligheid gerespecteerd behoort te worden. Hij heeft al geleerd om in bepaalde situaties te "slikken" en door te gaan, maar dat neemt niet weg, dat de prikkels wel binnen komen en hij doodvermoeid thuis komt.
Vanuit school zien ze dat anders, moet een kind zich totaal onderwerpen aan de leerkracht. En ondanks dat ze wel veel beloven en toezeggen, gebeurt er niets. Wat moet je als kind (en ouder) dan nog, als alles al bepraat is en er toch niets mee gedaan wordt?
Daarom begrijp ik zijn keuze om de gesprekken te beeindigen. Hij zegt nu zelf dat hij het "gezeur" op school zat is en gewoon zijn werk wil doen en de school wil doorlopen.
En dat leraren er zijn om kinderen te helpen, dat is bij sommigen wel zo. Maar ondertussen weet ik dat dit een hele koppige groep mensen is, die, vooral pedagogisch gezien, echt steken laten vallen. Dat sommigen vergeten zijn waarvoor ze voor de klas staan. Tijdens een van de gesprekken, was er een professional bij, die terecht opmerkte richting de school dat ze niet moeten vergeten dat zij er moeten zijn voor mijn zoon en niet andersom.
Mirreke: bedankt voor je verhaal. Ik hoop dat jouw kind zijn of haar plekje gaat vinden op de andere school. Ik hou dat in gedachte, wie weet is dat voor mijn zoon ook de oplossing.
Conclusie
Voor de geinteresseerden; ik heb gesproken met 1 van de hulpdiensten. Zij gaan met mijn zoon praten over hoe we verder gaan.
Ik wacht even af hoe dit gespek gaat lopen.
Onrecht
Mag ik vragen of je zoon ook gezien is door een reguliere psychiater? Goedbedoelende coaches ed komen ook reglematig met enkel de diagnose hoogsensitief als daarnaast ook add of pdd-nos speelt.
Ik heb jaren bovengemiddeld veel moeite gehad met onrecht, maar inmiddels wel geleerd dat het in groepen onvermijdelijk is. Daarbij heeft zelf leiding geven ook geholpen. Ik denk ook dat het onmogelijk is om een school te vinden waar dit niet het geval is. Mijn man ging eens mee op kamp, dat gaf hem heel veel inzicht in de (on)mogelijkheden van docenten. Dat heeft ook erg geholpen.
Een stevige klas in toom houden, dan is er domweg niet de ruimte om het maatwerk te bieden wat je zoon nodig heeft vrees ik. Is speciaal onderwijs, bijvoorbeeld met autistische kinderen een optie? Kleinere groepen, meer ingesteld op maatwerk?
als je...
Als je al 2,5 jaar in gesprek bent met school, en school komt de gemaakte afspraken structureel niet na (en dat begrijp ik uit jouw berichten), dan resten je volgens mij nog maar twee keuzen. Of je accepteert dat dit het is óf je gaat op zoek naar een andere school. Zoals leerkrachten je zoon niet kunnen veranderen, kun jij de leerkrachten niet veranderen. Choose your battles.
andere school
Ik ben ook geneigd te zeggen dat als je na 2,5 jaar praten niet verder komt en eigenlijk je kind steeds meer vast ziet lopen EN je ziet dat er niet veel verandert aan de kant van school, dan zou ik gaan kijken of je je zoon toch niet op een andere school zou moeten plaatsen. Ik begrijp dat het afscheid van een klas waar hij het goed mee kan vinden moeilijk zal vinden, maar hij maakt nieuwe vrienden en een kans op een nieuwe start op een nieuwe school. De school die hem opneemt zal ook de reden van de schoolwijziging weten en daarom bewust hem hebben geaccepteerd en dus ook meer open staan voor hem.
Ik heb zelf ook een hooggevoelige zoon en herken veel in wat je vertelt over je zoon. De mijne is nog wat jonger dus nog geen VO-ervaring. Wel op BO soortgelijkige zaken. Hier gelukkig wat milder en ook uitzicht op een nieuwe school volgend jaar op het VO.
En als ik bedenk dat je zoon nu doubleert in de tweede klas en je gesprekken duren al 2,5 jaar, kan ik alleen maar concluderen dat je gesprekken al zijn hele VO-carriere duren.
Sterkte!
hoogsensiviteit
Benoem het alsjeblieft niet zo, ook al voelt het zo voor jou. Het bestaat niet, is geen diagnose dus school kan er niks mee als je het als iets officieels benoemd. Tenzij er ook sprake is van bijkomende problematiek zoals autisme, maar daar spreek je niet over. Kan waarschijnlijk ook niet, want hij is tenslotte perfect...
Goh Marije
Dat is nou echt een constructieve bijdrage...
Enne over het al dan niet bestaan van de diagnose:
http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1088868311434213
Highly sensitive persons hebben een bewezen ander hersenpatroon. Wellicht meer spiegelneuronen?
"Researchers at Stony Brook University in New York used fMRI (functional magnetic resonance imaging) to examine how apparently sensitive people responded to social cues, as compared to apparently non-sensitive people. When shown pictures of faces, especially their spouse's face, the highly sensitive people's brains became extremely active on the fMRI. The activity indicates that HSPs may experience increased "mirror neuron" activity, whereby the HSPs are actually themselves feeling what the person they're shown appears to be feeling."
nou
Ik denk dat scholen niet zoveel behoefte hebben aan het zoveelste kind dat "HSP" is. Dat is een vage term. Ik kan die ook op mijn zoon plakken (maar zijn etiket is ASS/ADHD).
Het beschreven gedrag herken ik. Ik begrijp eruit dat deze jongen de signalen van de omgeving niet goed oppakt. Dat heeft mijn zoon ook. En dat zal hij op elke school hebben, of die nou "democratisch" is of niet. Misschien niet bij privéonderwijs.
Ik krijg ook erg het gevoel dat niks aan de zoon ligt en alles aan de school. De waarheid zal in het midden liggen. Dat is bij mijn eigen zoon ook zo (die is ook regelmatig degene die de straf krijgt terwijl de rest net zo hard bezig was. Maar dat heeft vast een reden).
Diagnose
Of je HSP een 'echte' diagnose vindt, hangt er vanaf welke bronnen je gelooft. De alternatieve of de wetenschappelijke. Volgens mij maakt het ook niet zoveel uit, het gedrag is er, welk stempeltje je er ook op plakt.
Je kunt wel een reguliere diagnose missen als je daar niet ook naar kijkt. Een diagnose er naast geeft mogelijk ook andere handvaten.
Ik geloof uit de posts dat de school ziet dat er problemen zijn. En er niet genoeg aan doet volgens Helma. Ik kan niet inschatten of dat zo is, maar ik denk dus dat je als je niet tegen onrecht kunt, het sowieso zwaar krijgt op een reguliere school.
nou Pirata
Democratisch onderwijs is écht anders, daar kan elk kind gedijen.
Overigens zegt hsp hélemaal niks, eens.
Met gemak op dochter te plakken, die door het leven gaat als dé ideale leerling.
Dat is ze overigens echt niet, maar dat weet bijna niemand en school zal daar wrs nooit achterkomen.
Maria
Er bestaan geen scholen waar "elk kind kan gedijen".
het maakt niet uit hoe het heet
Het maakt niet uit hoe 'het heet'. En het is onzin om te stellen dat een school met een officiële diagnose wel iets kan en met een niet-officële diagnose niet.
Dw valkuil - onder leerkrachten maar ook onder ouders, dat zie je hier ook, is dat een discussie ontstaat over de naam. Over het etiket. Inclusief allerlei aannames en vooroordelen.
Het gaat niet over 'hoe het heet'. Het moet gaan over wat een kind nodig heeft. Tegen welke problemen loopt dit kind aan? Hebben ouders, kind en school daarover een gedeeld beeld? En wat zou het kind nodig hebben? En hebben ouders, kind en school daarover een gedeeld beeld? Is de school bereidwillig om deze oplossingen te bieden? En heeft de school de mogelijkheden? Etc.
Dat is een stuk zinvoller dan mensen afserveren op basis van een term.
Emma
Natuurlijk niet , nee.
Maar veel problemen waar veel kinderen tegen aan lopen zijn daar puur vanwege de insteek niet aan de orde. Theoretisch dan.
Maria
Theoretisch, inderdaad 
Helemaal waar
"Het gaat niet over 'hoe het heet'. Het moet gaan over wat een kind nodig heeft. Tegen welke problemen loopt dit kind aan? Hebben ouders, kind en school daarover een gedeeld beeld? En wat zou het kind nodig hebben? En hebben ouders, kind en school daarover een gedeeld beeld? Is de school bereidwillig om deze oplossingen te bieden? En heeft de school de mogelijkheden? Etc.
"
Dit klopt helemaal. Voor passend onderwijs zou ook juist geen diagnose vereist hoeven zijn, de bedoeling is dat er inderdaad moet worden gekeken naar wat het kind nodig heeft.
Wat ik idd jammer vind is dat er dan zo oordelend wordt gereageerd. (ik val ook in die valkuil hoor...)
Dat zou helemaanl niet nodig hoeven zijn. Vooral ouders onderling al niet. We zijn toch geen vijanden van elkaar.
Mijn idee: als je al vaak hebt gepraat, school in principe bereid is tot meedenken maar het komt er niet uit of je kind ervaart het niet zo, dan zou ik een verandering van omgeving overwegen. Dus een andere school.
Je hoeft idd geen naampje te noemen of stempeltje te drukken, maar je kunt wel aangeven waarom een kind niet op zijn plek lijkt te zitten. Het kan ook nog zijn dat alleen al de verandering van omgeving goed werkt, dat het kind dan ook uit zijn eigen ingeslepen patroon loskomt...
Dat zeg ik toch
Ik zeg toch ook dat je het niet moet benoemen als HSP? Ik bediscussieer niet of het al dan niet bestaat.
Wel vind ik dat je als ouder er niet alles aan moet ophangen. Je mag van béide partijen aanpassingen verwachten. Niet te snel zeggen dat het kind er niks aan kan doen.
Verder snap ik niet dat er nu in alle topics over democratisch onderwijs wordt gesproken. Dat is maar op een paar plekken verkrijgbaar. In Leiden is er iemand mee bezig die eerst aan Iederwijs deed. Nee, dat wat een goede school zeg...
Eens met Pirata
Ik vind ook dat niet alleen de school aanpassingen hoeft te doen, maar ook het kind moet leren zich aan te passen. Dit is een lang proces en vraagt veel inzet en doorzettingsvermogen van alle partijen. Ook van de ouders, die telkens met het kind situaties moeten bespreken en dan vooral: wat had jij zelf anders kunnen doen. Of: hoe kun je dit zelf oplossen. Die vorm van reflecteren is belangrijk voor iedereen, maar vooral voor kinderen met een etiketje. Omdat zij moeten gaan begrijpen hoe de wereld werkt en zij daarin een weg moeten zoeken die bij hen past. Tuurlijk kan de school ook dingen aanpassen, maar die school is tijdelijk. Daarna komt er weer een nieuwe situatie waarin ze hun weg moeten zoeken en dit moeten ze vanaf jonge leeftijd echt zelf leren.
Pirata
Het is toch logisch dat er gepraat wordt over democratisch onderwijs?
Simpel omdat het een passend antwoord kan zijn op de problemen die ts aangeeft.
Wat is je probleem hiermee?
Ik weet niet of mijn post ook als 'afvallend' werd beschouwd maar dat is zeer zeker niet de bedoeling. Ik gaf aan dat dochter, zeer gevoelig, juist heel goed functioneert op school.
Ik wil alleen maar zeggen dat die gevoeligheid echt niet persé belemmerend werkt. In die zin is het idd raadzamer om dat soort stempels te vermijden; het zegt te weinig.
Dat vind ik overigens ook van (veel) andere stempels. (dat het ook afhankelijk kan zijn van context of iets wel problematisch is) Maar dat is voor OO vast te ver out of the box (Pirata?
)
mijn probleem
Mijn probleem met democratisch onderwijs, is dat het vrijwel nergens verkrijgbaar is. Verder weet ik er te weinig van en ik kan er ook weinig over vinden. Zijn er al inspectierapporten over te vinden?
Over etiketten/stempels: je kunt altijd beter het probleem benoemen dan het stempeltje. Het stempeltje zegt niks over de persoon. Er zijn te veel variaties. Door bijvoorbeeld te zeggen dat mijn zoon ASS heeft, kun je van alles over hem gaan denken. In de praktijk zijn er weinig mensen die ook maar vermoeden dat hij dat heeft. M.i. blijft het gaan over oplossingsgericht werken, van beide kanten.
klopt
"In die zin is het idd raadzamer om dat soort stempels te vermijden; het zegt te weinig. Dat vind ik overigens ook van (veel) andere stempels."
Klopt helemaal. Het zegt namelijk helemaal niets als ik op school praat over 'de ADHD van mijn zoon'. Mijn kind is namelijk nog zoveel meer dan zijn diagnose. ADHD'ers zijn net gewone mensen: onderling totaal verschillend. Praten over de 'etiketten' leidt over het algemeen af van het kind zelf. En dan heb ik het nog niet eens over alle vooroordelen en aannames die nogal wat mensen hebben (ook zogenoemde 'professionals').
aanvulling
Ik bedoel overigens niet dat je daarom maar geen diagnoses zou moeten stellen. Mijn opmerking ging vooral over het gesprek op school over de eventuele problemen.
en ik ben het weer oneens
met Drietje!
Juist dat reflecteren, het 'wat kan ik beter' voor zorgenkinderen...zo oneens.
Juist dat minder kunnen reflecteren maakt sommige kinderen anders, denk ik weleens.(vaker) Juist het niet zo goed kunnen aanpassen, dat geeft nu juist de problemen.
Verder denk ik dat juist zelfvertrouwen vaak ver te zoeken is bij zorgenkinderen. Ze voelen zich al anders, buiten de groep vallen, tekort schieten enz enz. En dan juist meer nog dan bij anderen hameren op dat reflecteren? Nee dank je.
Laat me denken aan wat heersende denkbeelden momenteel in hulpverlening. Daar bestaat mi nu heel erg 'de ideale patient'. Dat is iemand met uiteraard een hulpvraag, verder sociaal zeer vaardig en volgt adviezen gretig op met goed resultaat. Ik heb menig hulpverlener flink zien 'kicken' op dat soort patienten, ze geven hulpverleners uiteraard een goed gevoel. Stiekem denk ik dan dat de ideale patient er ook zonder hulp snel uitgekomen zou zijn. Juist de vaardigheden die hem tot leuke patient maken zorgen er sowieso wel voor dat hij het redt.
En dan heb je natuurlijk de categorie hopelozen, waar niets aanslaat. Dat ligt niet aan niet passende hulp maar doorgaans aan patient die geen verantwoording neemt..
