1 januari 2000 door Ward van Alphen
Mijn zoon van 4 vertoont een gedrag dat mij reden geeft om te denken dat hij niet helemaal "normaal" is. Redenen daarvoor zijn:
Op het consultatiebureau heeft men wel eens de term ADHD genoemd, maar hij kan zich bijvoorbeeld uitstekend concentreren en in zijn eentje spelen. Hij vindt het wel leuk om met verschillende dingen te spelen (Lego, puzzels, computer, fietsen) en richt zich dus niet speciaal op een bezigheid. Wel kan hij erg druk zijn.
Ikzelf denk meer aan een stoornis, verwant aan autisme. Wat raadt u mij aan te doen?
Niet zo'n makkelijk verhaal. U denkt aan een probleem in de hoek van autisme, het consultatiebureau meer aan ADHD. U noemt dat uw zoon zich goed kan concentreren en in zijn eentje spelen. Nou heeft dat nog niet te betekenen dat er geen sprake is van ADHD.
Veel ADHD-ers geven aan dat ze bijvoorbeeld prima een computerspelletje kunnen doen en volhouden, of TV kijken. De motivatie speelt bij dit soort dingen altijd een rol, en ook of er andere "motivatoren" aanwezig zijn.
Als een kind impulsief is, en een sterke eigen wil heeft, dan kan er een beeld ontstaan dat lijkt op een aan autisme verwante contactstoornis. De interactie met de omgeving kan dusdanig worden dat een kind in een cirkel van negatieve aandacht gevangen raakt. Grenzen stellen is belangrijk om het kind duidelijk te maken waar de omgeving staat. Maar het is ook moeilijk, vanwege het volhardend karakter van het kind.
Het verschil met een autistiforme contactstoornis ligt vaak in de kwaliteit van het contact. Is een kind wel gericht op anderen? Kan het zich verplaatsen in anderen? Troost het wel eens anderen? Is het contact adequaat: verdrietig, blij, boos, etcetera, op zo'n manier dat dit gepast is voor de situatie?
Van slag raken bij afwijken van vaste patronen: dan moet het om iets anders gaan dan uitsluitend "zijn zin niet krijgen". Vaak is er dan een duidelijke angst-component aanwezig. Het kind zelf is zich daar vaak niet bewust van, en de omgeving soms ook niet, omdat het moeilijke gedrag zo op de voorgrond staat.
Impulsieve kinderen kunnen doordat ze soms juist niet zo angstig zijn aangelegd in de problemen komen, bijvoorbeeld doordat ze minder strafgevoelig zijn. Kinderen met een aan autisme verwante contactstoornis hebben vaak ook moeite met bepaalde, bij de leeftijd passende, handelingen, daarin lopen ze achterstand op.
Afgelopen weekend stond er een interview in het NRC Handelsblad met psychiater Van Tilburg over volwassen mensen met (antisociale) persoonlijkheidsproblematiek. Steeds duidelijker wordt dat bij dit soort problematiek ook erfelijke factoren (bepaalde aangeboren eigenschappen en handicaps) een rol spelen.
Gewetensproblematiek – want dat hebben deze mensen – kan op verschillende manieren ontstaan. Wat met deze mensen mis is geweest tijdens hun kindertijd: daar gaat de wetenschap zich steeds meer voor interesseren.
Zijn ze onvoldoende begrensd? En als dat zo is, komt dat dan doordat de ouders daar moeite mee hadden. Of hadden de ouders het zo moeilijk omdat ze een bijzonder kind hadden, dat moeite had met grenzen?
Zijn het ADHD-ers geweest (of zijn ze het nog steeds), die zo impulsief zijn dat ze nooit er aan toegekomen zijn om rekening te houden met anderen? Zijn ze door hun gedrag vervreemd geraakt van hun omgeving?
Zijn ze – mogelijk deels door bepaalde aangeboren kenmerken – onveilig gehecht geraakt aan anderen (als begin van een gedragsketen die uiteindelijk leidt tot een persoonlijkheidsstoornis op latere leeftijd)? Of is er een combinatie van eenzelvigheid – niet zo erg dat je kan spreken van autisme – en impulsiviteit?
Je weet natuurlijk niet waar de kinderen van nu in de toekomst uitkomen. Maar we weten eigenlijk wel steeds meer van het echte autisme, maar nog niet zo veel over de grote verzameling kinderen die "ergens" problemen op het gebied van contacten hebben.
We hopen dat je – als je op tijd de problematiek signaleert, je in elk geval verdere scheefgroei zo veel mogelijk kan tegengaan. Als je weet wat de sterke en zwakke punten van je kind zijn, kan je er optimaal op insteken en bijvoorbeeld voorkomen dat je ongewild het gedrag nog versterkt.
In uw geval moet u zeker eens contact opnemen met school. Soms kunnen ze u daar nog tips geven voor de hantering van uw zoon – want ze hebben er in de klas tenslotte ook mee te maken. Als de problemen op school niet gezien worden, is dat waardevolle informatie voor verdere hulpverlening.
Vervolgens zou je via de huisarts kunnen kijken hoe je de problematiek van uw zoon beter in kaart kunt brengen. In sommige regio's is er een aparte screening voor ADHD opgezet, als het goed is halen die ook andersoortige problematiek (PDD bijvoorbeeld) eruit. In andere regio's wordt je voor diagnostiek meteen verwezen naar Bureau Jeugdzorg.
Wat betreft ADHD: als daaraan gedacht wordt, kan een proefbehandeling met Ritalin zinvol zijn, zeker als er sprake is van ernstige problematiek. Dit in combinatie met begeleiding van de ouders bij het leren hanteren van hun impulsieve kind.
Wat ik bij uw zoon niet zo goed kan plaatsen, is het extreem gericht zijn op zijn moeder. Dat is iets wat bij hulpverlening aan de orde kan komen.
