4 november 2005 door Aleid Grijpma
Ons zoontje van 5 jaar is met periodes erg brutaal; hij luistert dan slecht en toont weinig meevoelend vermogen. Hij weet dat bepaalde woorden niet gezegd mogen worden, en hij weet dat hij moet luisteren want er volgt altijd een waarschuwing en daarna een time-out van vijf minuten op een kruk. Ook weet hij dat het niet aardig is om te gaan lachen wanneer iemand anders verdriet heeft.
Vooral als zijn neefje komt spelen, is hij erg onaardig. Hij zegt dan bijvoorbeeld dat hij niet goed kan tekenen, waarop zijn neef zegt van wel, waarna hij dan weer zegt: "echt niet!" (Wij reageren dan dat het niet leuk is om zoiets te zeggen en dat iedereen mag tekenen wat hij mooi vindt en dat hij het toch ook niet leuk zou vinden als iemand dat tegen hem zou zeggen).
Soms doet hij echt gevaarlijke dingen. Bijvoorbeeld, toen zijn neefje op de trap op een slangenknuffel van hem stond, trok hij deze knuffel weg, waardoor zijn neefje viel. Toen ik hem zei dat het echt gevaarlijk was wat hij deed, omdat zijn neef heel erg kon vallen, lachte hij gewoon en zei: "Nou en" (waarop wij hem dus weer aanspraken op het feit dat dit niet aardig was om te zeggen, dat je iemand geen pijn mag doen en dat hij het ook niet leuk zou vinden als iemand dit bij hem deed).
De laatste keer ben ik op een verjaardag al na een half uur vertrokken omdat hij zich niet wist te gedragen. Hij was heel druk aan het rennen en met dingen aan het gooien, waarop ik hem na een waarschuwing op de gang heb gezet. Toen ik hem na 5 minuten weer kwam halen, heb ik hem gezegd dat hij terug mocht komen als hij rustig kon spelen en dat ik anders direct met hem naar huis zou gaan. Hierop ging hij weer met iets gooien, waarop ik dus direct met hem naar huis ben gegaan. Hij vond dit niet leuk, maar reageerde voornamelijk boos.
Omdat er deze dag een aantal dingen waren gebeurd en ik me echt rottig voelde, barstte ik in huilen uit toen we thuiskwamen. Hij zag dit vanuit de gang en begon me uit te lachen. Op dat moment werd ik zo boos, dat ik me even terugtrok, omdat ik anders bang was dat ik hem een klap zou geven.
Nadat ik weer tot rust was gekomen, heb ik er met hem over gepraat. Ik heb hem nogmaals uitgelegd waarom we naar huis gingen, maar ook dat ik altijd van hem blijf houden, ook als ik boos ben. Ik heb hem ook gezegd dat ik gewoon erg verdrietig was, omdat ik graag de jarige had willen spreken en dat dat niet kon omdat we al zo snel naar huis gingen.
Ik vind dat we consequent handelen, genoeg uitleg geven over het waarom van datgene wat we denken en doen, en onze grenzen goed aangeven (door na een waarschuwing hem een time-out te geven).
Wel is het zo dat ons zoontje eigenlijk een heel gevoelig mannetje is, maar hij kan dit moeilijk laten zien en er al helemaal niet over praten. Het lijkt alsof hij van zichzelf zo stoer moet doen en hij het niet toestaat om zich 'kwetsbaar' op te stellen.
Hij is natuurlijk nog maar 5 jaar, maar ik weet niet goed wat je precies mag verwachten van een 5-jarige en of het 'gewoon' gedrag is, wat door goed te handelen etc. vanzelf over zal gaan.
U vertelde een lang verhaal, maar desondanks kan ik niet goed beoordelen of datgene wat uw zoon doet, nu wel of niet afwijkend is. U vertelde namelijk alleen hoe het contact tussen u en uw zoon verloopt, maar niet hoe het op school gaat, bij vriendjes, op clubjes, enzovoorts. Om écht iets te kunnen zeggen over het gedrag van een kind, met name of er nu wel of niet iets bijzonders aan de hand is, moet je altijd kijken naar alle situaties waarin het kind functioneert.
Hierbij dus het klemmende verzoek aan iedereen die vragen stelt voor deze rubriek: beschrijf altijd even in het kort hoe uw kind functioneert in alle relevante situaties. De thuissituatie is niet voldoende!
Waarom is dat zo belangrijk? Stel dat er echt iets aan de hand is, zoals een lage intelligentie, of ADHD, of een stoornis in het autistisch spectrum. Dan is dat iets wat onlosmakelijk verbonden is met het kind, waardoor de bijbehorende problemen zich niet alleen thuis openbaren maar ook elders, zoals op school, bij vriendjes en op clubs.
Bij uw zoon weet ik dus niet of hij nu wel of niet afwijkend gedrag vertoont, maar los daarvan heb ik wél het idee dat u af en toe toch te veel van hem vraagt. Het gevolg daarvan kan zijn dat er een vicieuze cirkel ontstaat:
Uw zoon is 'pas' 5 jaar. Wat mag je nu eigenlijk verwachten van een kind van deze leeftijd? Hieronder geef ik de meest voorkomende situaties.
Vooral dat laatste punt, over het invoelend vermogen van uw zoon, verdient nog wel wat extra toelichting. Soms lijkt het namelijk alsof een kind heel bot of ongevoelig is, terwijl er in werkelijkheid iets heel anders aan de hand kan zijn. Ik zal dat laten zien aan de hand van een van uw eigen voorbeelden.
U zei dat uw zoon u 'uitlachte', toen u zelf in huilen uitbarstte. Het woord uitlachen is echter uw eigen interpretatie van datgene wat er gebeurde. U voelde het zélf als uitlachen. In werkelijkheid gebeurde er echter niets meer of minder dan dat uw zoon gewoon lachte. Waarom deed hij dat? Waarschijnlijk was hij gewoon vreselijk geschrokken van het feit dat zijn moeder huilde. Kinderen vinden het vaak heel moeilijk om te zien dat hun ouders huilen.
Dit soort gedrag wordt in de biologie een 'oversprongbeweging' genoemd. Zo kan een kat die net gefaald heeft in het vangen van een vogel, zich omstandig gaan zitten wassen. Bij mensen zie je het bijvoorbeeld op recepties, als iemand zich onzeker of ongemakkelijk voelt, en dan opvallend aan zijn kop gaat krabben.
Kortom: het lachen van uw zoon toen u huilde, werd eerder veroorzaakt door het feit dat hij zich geen raad wist met de situatie, dan dat hij zich nou zo verkneukelde over uw misère.
Mijn eigen uitgangspunt is dat het leven van jonge kinderen nog erg gestuurd moet worden door de ouders. Zeker bij drukke jongens (waar uw eigen zoon ook onder lijkt te vallen) is het belangrijk om ze goed te begeleiden.
In de praktijk betekent dat dat je ze niet zomaar hun gang kunt laten gaan op een verjaardag. Doe je dat wel, dan vliegen ze de hele kamer door, zoals u al gemerkt heeft.
Op een verjaardag zul je dus iets met ze moeten dóen. Een andere mogelijkheid is dat je ze een opdracht geeft, zoals: lege glazen verzamelen, rondgaan met de nootjes, de deur opendoen als er aangebeld wordt, etc.
Ook thuis kun je niet verwachten dat kinderen een hele middag of een hele zaterdag zichzelf kunnen vermaken. Verwacht je dat wel, dan ontstaan er al snel problemen.
Mijn advies is dus om ook in dit soort gevallen sturend te werk te gaan. Bijvoorbeeld door samen met je kind een soort programmaatje te maken, waarin duidelijk wordt aangegeven wat er wanneer gaat gebeuren. Houd er rekening mee dat een half uur alleen bezig zijn al lang genoeg is!
Om te voorkomen dat er dingen misgaan, moet u er wel voor zorgen dat uw instructies duidelijk overkomen. Het heeft bijvoorbeeld geen enkele zin om vanuit de keuken te roepen dat iets niet mag; de kans is groot dat uw kind dat gewoon niet hoort.
Dus: als u wilt dat uw kind uw boodschap goed hoort en goed begrijpt, dan zult u naar hem toe moeten gaan (of hem bij u moeten halen) en een duidelijke uitleg moeten geven van datgene wat u wilt. Vaak helpt het om uw kind de boodschap zelf te laten herhalen.
Houd er rekening mee dat een langdurige uitleg bij kinderen van 5 geen enkele zin heeft. Na ongeveer twee zinnen haken ze al af! Korte boodschappen (en zonodig: korte straffen) hebben veel meer effect.
Bij heldere boodschappen horen ook consequente reacties. Dus: als u vantevoren heeft afgesproken wát onacceptabel gedrag is, en welke sancties daarop staan, dan dient u de aangekondigde sancties ook echt meteen ten uitvoer te brengen. Anders hebben ze geen enkel effect.
Een tip tot slot: vergeet niet dat het ook heel belangrijk is om uw kind positieve aandacht te geven. Bijvoorbeeld door voor het naar bed gaan samen een spelletje te doen. Anders krijgt uw kind (maar ook uzelf) het idee dat er alleen maar ruzie is.
Succes ermee!
