21 september 2001 door Ward van Alphen
Mijn dochter van 12 heeft op 3-jarige leeftijd haar vader verloren. In de jaren daarna is ze eigenlijk steeds meer bezig gegaan met rouwen. Naar mijn idee steeds extremer; ze gaat wekelijks naar de begraafplaats en nu ze bijvoorbeeld naar het voortgezet onderwijs is gegaan, wil ze voor haar nieuwe klas vertellen over haar overleden vader en het feit dat ze een vinger mist. Ik zie hoe zwaar ze het heeft en dat ze zich steeds dieper ingraaft met het verdriet om zich heen.
Hoe moet ik hiermee omgaan? Mijns inziens heeft het toelaten ervan juist een averechts effect. Ze gaat er steeds meer mee bezig.
Ik zou het ontzettend fijn vinden om hier antwoord op te krijgen of zonodig een verwijzing naar een kinderpsychiater te krijgen.
Om met het laatste punt te beginnen: een verwijzing behoort niet tot de mogelijkheden van deze vraagbaak. Wij proberen antwoord te geven op vragen die we de afgelopen week ontvingen, maar echte verwijzingen moeten altijd via de huisarts geregeld worden.
Terug naar uw vraag. Wat u beschrijft is inderdaad extreem. U meent dat uw dochter zich ingraaft en u vraagt zich af hoe u ermee moet omgaan. Ik vroeg me nu juist af: "Hoe gaat u er nu mee om?" Als uw dochtertje naar de begraafplaats wil, hoe reageert u dan? Heeft u het haar ontraden? En heeft u haar ontraden om haar nieuwe klas in te lichten?, etc. Wat zou u willen doen? Het klinkt alsof u een tegengeluid zou willen geven, maar dat u niet goed weet hoe. Of dat u bang bent uw dochter te kwetsen.
Twee algemene dingen over rouw in dit soort situaties zou ik u willen voorleggen. Ten eerste: uw eigen rouwproces. Als ik het goed begrijp, bent u ook uw eigen man verloren. U geeft de indruk dat u dat persoonlijk wel verwerkt heeft (voor zover je dat ooit helemaal kunt verwerken). Het kan echter zijn dat de manier waarop een ouder omgaat met verdriet, van invloed is op de manier waarop een kind ermee omgaat. Als u verder hulp zou zoeken voor uw dochter, zal dit onderwerp waarschijnlijk aan de orde komen. En dan nooit bedoeld als verwijt ("Dat heeft u slecht gedaan als ouder, foei"), maar om te begrijpen waarom de dingen gaan zoals ze gaan, en om u als ouder te helpen uw kind te helpen.
Ten tweede kan een nabestaande ouder zich soms schuldig voelen ten opzichte van de kinderen. Je denkt dat je je kind tekort doet, omdat het tekort komt (namelijk: dat het een vader mist). Misschien bent u zelf ook een tijd uit vorm – dus minder beschikbaar – geweest. Dat heeft u wellicht gedacht, althans. Dan kan er een probleem ontstaan als u vergeet dat ook een verdrietig kind opvoeding nodig heeft. Bijvoorbeeld over het bezoeken van het graf of iets vertellen in een klas.
Uw dochter moet antwoord krijgen op de vraag wat een goede manier van rouwen is. Hoe lang mag dat duren? Hoe moet je het aanpakken?
Het gaat hier om gedragingen die sociaal bepaald zijn, en wij moeten onze kinderen leren hoe ze in deze maatschappij moeten staan. Dit zou voor u enige opluchting kunnen geven, omdat u zichzelf zou kunnen toestaan om ook gewoon opvoeder te zijn.
Over uw dochtertje kan ik niet zoveel zeggen. U zegt dat ze een vinger mist. Kennelijk ervaart ze zichzelf als anders dan anderen. Het lukt haar ook niet om het verdriet los te laten. Belangrijk is dan om je af te vragen hoe uw dochter verder functioneert. Gaat het goed op school? Heeft ze voldoende vriendinnetjes? Ontwikkelt ze zich goed?
Als op een of meer van die vragen het antwoord 'nee' is, dan kan dat een goede reden zijn om hulp te zoeken. Bijvoorbeeld: een kinderpsychiater, een kinderpsycholoog of een psychotherapeut voor kinderen.
Wat me ook opvalt, is dat de behoefte om over het overlijden van vader te praten juist nu opkomt, nu ze een overgang naar de middelbare school maakt. Dat is waarschijnlijk een spannende gebeurtenis, en het door u genoemde gedrag zou voor uw dochter een manier kunnen zijn om met die spanning om te gaan. Het gaat dan niet alleen om het verdriet over de overleden vader, maar dit verdriet wordt als het ware 'voor de actuele spanningsbron geschoven'. Waar het werkelijk om gaat, is dan niet de overleden vader maar de nieuwe schoolsituatie.
U zou uw dochter kunnen helpen door aandacht te hebben voor de moeite die de overgang naar de middelbare school kost, en om te kijken hoe u haar daarin kunt steunen. (In sommige dingen kunt u haar niet steunen; die zal ze gewoon moeten ondergaan).
Als ik u was, zou ik haar niets vertellen over het bovenstaande mechanisme. Maar wel: haar steunen waar dat moet, en op een pedagogische manier uitleggen wat 'goede rouw' is. Je zou een ritueel kunnen bedenken om afscheid te nemen van de basisschool-manier van rouwen en over te gaan naar een nieuw tijdperk. Dat ritueel kunt u samen uitvoeren.
Ik wens u veel sterkte.
