1 januari 2000 door Ward van Alphen

Inperken van agressief gedrag op school

Onze zoon is 4 1/2 jaar. Sinds zijn geboorte was het een rustig kind. Vanaf 2 1/2 jaar is hij naar de peuterspeelzaal gegaan. Sindsdien is hij zich meer gaan ontwikkelen naar een actief kind. Hij kan zich goed zelf vermaken, maar het liefst toch met andere kinderen. Hij heeft een zeer sterke wil en als hij iets in zijn hoofd heeft (wat vaak gebeurt) is hij daar moeilijk vanaf te brengen. Corrigeren vergt nogal wat energie, helaas vaak tevergeefs. Desondanks bleek hij daar een heel sociaal kind dat goed met anderen kon spelen.

De juf vond hem uiterst slim en ziet op termijn zelfs een directeur in hem. Ik moet erbij zeggen dat de juf daar met zijn gedrag goed raad wist. Incidenteel mocht hij even afkoelen in de hoek.

In die tijd is hij ook geopereerd aan een grote moedervlek op zijn wang. Dat moet vanwege de omvang van die vlek nog twee keer gebeuren. Een lelijk litteken is momenteel het (tussen)resultaat.

Sinds augustus zit hij in groep 1. Daar blijkt eigenlijk al vanaf het begin enig agressief gedrag. Hij duwt andere kinderen, slaat en zelfs komt het soms tot schoppen. Hij vertoont een sterke geldingsdrang, overal wil hij haantje de voorste zijn.

In groepen met oudere kinderen 6-8 jaar wil hij ook graag de 'big boss' spelen hetgeen hem ook nog vaak lukt. Op school zijn een aantal kinderen bang van hem zo meldde recentelijk de juf.

Op vragen waarom hij zich zo gedraagt, geeft hij aan dat ze hem plagen omdat hij een lelijk jongetje is (vlek op de wang en bril). Soms noemt hij de school een rotschool en verwijt de juf dat ze altijd hem straft. Die zegt op haar beurt dat hij altijd met de handjes wappert en dan wordt aangepakt. Soms is ze het echter zo moe dat ze hem maar laat begaan. Ook de kinderen in de klas beschouwen hem onderhand blijkbaar als de bron van alle kwaad.

Wat ons zorgen baart is dat wij de laatste tijd een duidelijke verslechtering van zijn gedrag zien en dan met name op school. Wij willen graag weten wat de mogelijkheden zijn om dat te verbeteren om te voorkomen dat hij straks geïsoleerd raakt van de andere kinderen.

Antwoord

Laten we proberen dit probleem uiteen te rafelen. In de eerste plaats hebben we te maken met onzekerheid, die wordt afgedekt met dominant gedrag. Misschien is die dominantie voor een deel ook aanleg, maar uw zoontje zegt het zelf: ze vinden hem een lelijk jongetje, en daarom doet hij lelijk.

Het zou kunnen dat hij echt gepest wordt. Het is goed voorstelbaar dat een kind dat zich eenzijdig dominant in de groep opstelt, vervolgens op zijn zwakke punten "gepakt" wordt. Maar het is ook mogelijk dat het zijn eigen idee is dat hij lelijk is, dat hij door zijn onzekerheid snel denkt gepest te worden, en een soort voorwaartse defensie toepast, een soort "first strike" strategie.

Veel kinderen gaan door een fase heen waarbij ze groot willen zijn, net zo groot of zelfs groter dan anderen. Volwassenen herkennen meestal de behoefte aan erkenning van een kind, laten het als het ware winnen, maken het kind groot. Aan de andere kant houden ze voet bij stuk: een kind kan niet groter zijn dan volwassenen, kan niet altijd winnen, dat is de realiteit die het kind onder ogen moet zien.

Als het zelfgevoel van een kind zich goed ontwikkelt, kan het op een gegeven moment zijn "grootheidsfantasieën" loslaten, ze zijn dan niet meer nodig. Verliezen is dan misschien nog wel pijnlijk, maar daarna gaat het leven verder en zit het kind er niet meer mee. Dat proces dreigt bij uw zoontje een foute wending te nemen.

Hij blijft te zeer steken in de oplossing om een krenking/verlies/tegenslag op te lossen door zich groot te maken. Dit is een tijd lang goed gegaan, maar de omgeving pikt het niet meer, en er dreigt een circulair proces op gang te komen, waarbij hij steeds heftiger moet reageren.

Belangrijk hierbij lijkt met hem in contact te komen over zijn onzekerheid en die dan niet meteen terzijde te schuiven. Laat hem op een andere manier ermee omgaan dan zich meteen groot willen maken. Blijf er eens een tijdje bij stilstaan. Belangrijk is voor een kind om te zien dat volwassenen ook onzeker kunnen zijn, ook niet altijd groot zijn, terwijl hij wel moet kunnen blijven bouwen op de volwassenen om hem heen. U mag hem ook best het gevoel geven dat hij een grote kerel is.

Het gaat er niet om hem klein te maken, maar om zijn beleving van groot en klein, sterk en zwak reëler te laten worden. Ik moet denken aan sprookjes waarbij twee prinsen allerlei poespas uithalen om de prinses voor zich te winnen. Zij verliezen daarbij de behoeftige medemens uit het oog. De prinses kiest echter voor de jongen die ook allerlei avonturen beleeft maar gewoon zichzelf is. (Misschien kunt u dit soort sprookjes eens voorlezen).

In de tweede plaats heeft uw zoontje, althans op school, nog niet de stap gemaakt naar echte wederkerigheid. Dat maak ik tenminste op uit uw verhaal. Hij is wel sociaal, wil graag contact, maar alleen op zijn voorwaarden. Dat past niet meer voor een kind van 4 1/2.

De vorige juffrouw had er een oplossing voor: afkoelen in de hoek. Dat betekent: "onder deze voorwaarden doe je maar even niet mee", en hem alsnog de kans geeft te voldoen aan de regels van het sociale spel.

Het lijkt mij heel belangrijk om daar consequent in te zijn. En al te dominant gedrag niet te accepteren, laat staan slaan en schoppen. Dit is niet hetzelfde als dat je hem dan niet meer accepteert: daar is hij kennelijk bang voor.

Ondanks dat hij medelijden oproept doordat hij zichzelf lelijk vindt, is het ook belangrijk dat hij leert welk gedrag door de beugel kan en welk niet. Het is daarbij het gedrag dat ongewenst is en niet de persoon.

Het is te hopen dat zijn huidige juffrouw hem blijft corrigeren en daarnaast ook nog aardig tegen hem kan zijn. Als ouder zou je net zo moeten reageren. "Time out" is een goede reactie op ongewenst gedrag. U kunt het eventueel ondersteunen met een beloning voor gewenst gedrag. Iets stoers met hem gaan doen als hij zich een x-aantal keren/dagen goed heeft gedragen op school/met vriendjes, waarbij het gaat om niet slaan en de ander ook wat gunnen.

Ik denk dat de combinatie van ingaan op zijn onzekerheid/een zachte landing van zijn grootheidsfantasieën, en het consequent omgaan met gewenst/ongewenst gedrag, de ontwikkeling ten gunste kan laten keren.

Succes ermee.