26 mei 2006 door Joanna Sandberg
Ik ben de stiefmoeder van G., een meisje van 8 jaar. Zelf heb ik een dochter van 6 en ik verwacht nog kindje. G. woont sinds twee jaar bij ons. Daarvóór woonde ze in pleeggezin.
G. heeft een hechtingsstoornis en ze vertoont moeilijk gedrag, wat steeds erger wordt. Het is enkel te zien binnen het gezin en op school. Ze liegt steeds, is agressief, jaloers, enzovoorts.
Steeds straf ik haar voor haar slechte gedrag, maar dat helpt niet. Ze leert er niets van. De buitenwereld denkt steeds: och-arme, dat kindje... Ik krijg de schuld en mijn eigen dochter wordt achteruitgeduwd.
Wat moet ik doen in deze situatie? Hoe moet ik dit kind opvoeden?
Het is een heel zware taak voor een stiefmoeder om een stiefkind met een hechtingsstoornis op te voeden. Het opvoeden van een 'gewoon' kind, laat staan een stiefkind, is vaak al lastig genoeg, maar als er ook nog sprake is van hechtingsproblematiek, dan is het natuurlijk nóg moeilijker.
Hieronder zal ik eerst een algemeen beeld schetsen van de problematiek van samengestelde gezinnen. Daarna ga ik dieper in op de relatie tussen u en uw stiefdochter, waarbij natuurlijk ook de hechtingsproblematiek ter sprake zal komen. Tenslotte zal ik aangeven wat u kunt doen om uit deze nare situatie te komen.
Je positie als stiefouder in een samengesteld gezin is ingewikkeld, en een samengesteld gezin vergt extra opvoedings- en communicatiekwaliteiten van beide ouders. Bovendien moet je een engelengeduld hebben, omdat het vormen van een stiefgezin gemiddeld 4 tot 7 jaar kan duren. Ietje Heybroek-Hessels, de stiefdeskundige van Ouders Online, benadrukt dat keer op keer.
Maar wat is nu eigenlijk het probleem? In stiefgezinnen gaan de problemen vaak over het opbouwen van de relaties tussen de gezinsleden. Dat is een tijdrovende aangelegenheid (want relaties zijn er niet zomaar) en vergt veel verdraagzaamheid.
De eerste stap op weg naar het verbeteren van de vaak moeizame verhoudingen in een stiefgezin is de durf en de moed om te erkennen dat een samengesteld gezin géén 'gewoon' gezin is.
U schreef niets over de vader van uw stiefdochter. Dat is betekenisvol. Wát het precies betekent weet ik natuurlijk niet, maar zoals u uw vraag formuleert, lijkt het alsof u deze stiefdochter in uw eentje aan het opvoeden bent, en niet samen met uw man, haar vader.
Dat is jammer, want de biologische ouder is heel belangrijk in de opvoeding van stiefkinderen. Met hem of haar heeft het kind immers een natuurlijke band.
Helaas laten vaders de opvoeding van hun kinderen vaak over aan hun vrouw, in dit geval de stiefmoeder. En dan gaat het gegarandeerd mis. (Met excuses aan alle vaders die zich wél met de opvoeding van hun kinderen bemoeien.)
Een stiefmoeder moet zich gesteund voelen door haar partner, omdat ze zo'n kwetsbare positie heeft. Ze is de moeder in het gezin, maar tegelijkertijd mag ze zich weer niet als echte moeder opstellen tegenover haar stiefkind omdat het niet haar kind is. Terwijl ze wél de boel draaiende moet zien te houden. Vandaar dat ze gesteund moet worden door haar partner.
Maar ook het stiefkind is kwetsbaar. Hij of zij maakt immers niet van oudsher deel uit van het gezin en heeft nog geen gevestigde positie. Ook dát betekent dat er steun moet komen van de biologische ouder.
Al met al betekent dit dat er extra veel overleg tussen de partners nodig is, en begrip voor elkaar, maar ook voor het stiefkind. Wat je echter maar al te vaak ziet, is dat de (stief)ouders niet goed met elkaar overleggen over de opvoeding, met als gevolg dat alle ergernis zich gaat richten op het stiefkind, wat dan al snel een probleemkind wordt.
De situatie bij u thuis is echter nog veel ingewikkelder, omdat uw stiefdochter ook een hechtingsstoornis heeft én gedragsproblemen. De hechtingsstoornis betekent dat ook de verbondenheid met haar vader verstoord is geraakt.
Daarnaast heeft uw stiefdochter in een pleeggezin gewoond. Ze leefde gedurende korte of langere tijd dus niet bij haar moeder. Nu woont ze sinds twee jaar bij jullie. Dat betekent dat ze al veel wisselingen van hechtingsfiguren heeft meegemaakt, en dat maakt het hechten aan een nieuwe volwassene (in dit geval u) er niet eenvoudiger op.
Uw stiefdochter heeft dus al veel moeilijke en verdrietige ervaringen meegemaakt. Angst en onzekerheid zijn de basis van haar bestaan geworden, in plaats van liefde en vertrouwen in de wereld. Dat verklaart voor een belangrijk deel haar problematische gedrag.
U vertelde dat haar negatieve gedrag – bestaande uit liegen, agressie, jaloersheid, etc. – zowel thuis als op school steeds erger wordt. Ze uit haar negatieve gevoelens dus op een negatieve wijze, en aangezien de situatie bij u thuis steeds negatiever wordt, wordt haar gedrag steeds erger.
U straft haar steeds, vertelde u, en "ze leert er niets van", voegde u daaraan toe. "Au", zou ik bijna zeggen. Dit doet wel pijn om te moeten horen. Uw stiefdochter hééft al zo veel ellende ervaren, en dan wordt ze ook nog eens met regelmaat gestraft. Dat versterkt haar negatieve gevoelens (haar hele leven wordt bijna één grote straf) en dus de negatieve spiraal waarin het hele gezin terecht is gekomen.
Ik verwijt u niets, omdat ik heel goed begrijp in wat voor moeilijke positie u zit. Maar ik hoop wel dat u begrijpt dat het echt niet goed gaat op dit moment, en dat daar hulp van buitenaf voor nodig is.
Eigenlijk heeft u 'dubbele' hulp nodig: hulp bij het vormen van een stiefgezin én extra hulp bij het opvoeden van een kind met zulke grote (gedrags-)problemen.
Denk overigens niet dat ik u persoonlijk hierop aanspreek, en dat u in uw eentje degene zou zijn die hulp nodig heeft. Zoals ik eerder al zei heb ik de indruk dat uw man de opvoeding van zijn dochter aan u overlaat. Als dat inderdaad zo is, laat hij u toch wel in de steek. U bent degene die zo verstandig is om aan de bel te trekken, maar uw man heeft evenzeer hard hulp nodig.
Ik weet niet precies hoe de hulpverlening in België werkt, maar ik zou u al met al sterk aanraden om snel hulp te zoeken. Nu bent u nog op tijd, maak daar gebruik van!
In de tussentijd, zolang er nog geen hulp geregeld is, is het belangrijk om de situatie niet te laten escaleren. Uw man moet dit als zijn taak zien en zich meer met zijn dochter gaan bemoeien. Mogelijk moet hij dan (tijdelijk) verlof opnemen of meer thuis zijn, om uw zware taak (tijdelijk) over te nemen, alvorens jullie hulp krijgen bij het gezamenlijk op gaan voeden.
Uw man kan dan leuke dingen met zijn dochter gaan doen, en datgene wat ze goed doet, belonen. Ook moet hij haar negatieve gedrag aanpakken, maar dan wel zonder haar al te veel te straffen. Hij kan haar bijvoorbeeld wel naar haar kamer sturen als ze het echt te bont maakt, om weer rust in de tent te krijgen, maar dan meer als middel om wat af te koelen dan als straf.
Als het inderdaad lukt om uw man wat meer met zijn dochter te laten doen, krijgt u de ruimte om uit de vicieuze cirkel te komen. Probeer ook wat afstand van uw stiefdochter te nemen, en zorg dat u zich haar gedrag niet persoonlijk aantrekt. Haar agressie is niet tegen u gericht, maar tegen de omstandigheden.
Samenvattend: élke vrouw in uw positie zou het moeilijk hebben, en dan is het heel verstandig om hulp te vragen. Ik wens u veel succes.
