3 december 2004 door Joanna Sandberg
Mijn zoon (10 jaar) had sinds zijn 4e een kat, Simba, die we als jong katje in huis hebben gehaald. Ongeveer een maand geleden zijn we verhuisd en niet lang daarna is Simba ontsnapt. Na vijf dagen werd er bij ons aangebeld. Simba lag bij ons voor de deur, aangereden. De buren hadden de kat herkend aan de foto die we in de buurt hadden opgehangen.
Simba is geopereerd maar uiteindelijk toch bezweken aan een infectie in zijn schedel. Mijn zoon was hier uiteraard heel verdrietig over en dat is hij nog steeds. Maar dat is niet zozeer het probleem.
Het probleem is dat hij zich verschrikkelijk schuldig voelt omdat hij, naar zijn zeggen, in de periode dat Simba weg was, een keer gekrab aan de deur heeft gehoord. Het was nacht, mijn zoon lag in bed en hij is niet opgestaan om de deur open te doen.
Nu slaapt mijn zoon heel slecht en heeft hij (ook overdag) steeds enorme huilbuien omdat hij maar niet uit zijn hoofd kan zetten dat hij schuldig is aan de dood van Simba. Dit duurt nu al zo'n 5 weken.
Ik heb al op allerlei manieren geprobeerd het uit zijn hoofd te praten maar het lukt me niet. Mijn vraag is: wat zou ik kunnen zeggen om hem duidelijk te maken dat het niet zijn schuld is?
Graag wil ik u helpen met uw zoon, die zich zo vreselijk schuldig voelt. Voor dit probleem is echter geen pasklaar antwoord, denk ik, en daarom raad ik u aan om ook andere ouders te vragen wat hun ideeën hierover zijn. (U vindt hen op het Forum van Ouders Online).
Hieronder zal ik proberen uit te leggen wat de achtergrond van het verdriet van uw zoon is. Daarin speelt het begrip 'magisch denken' een sleutelrol. Ook zal ik aangeven wat u het beste zou kunnen doen, namelijk meegaan in zijn gevoel.
Uw zoon is heel verdrietig, slaapt slecht, en geeft zichzelf de schuld van de dood van Simba. U schrijft dat hij dit katje al sinds zijn 4e jaar had, en hij is nu 10 jaar.
Ik begrijp daaruit dat Simba zijn kat was. Dat geeft natuurlijk al een speciale band. En hoogst waarschijnlijk heeft uw zoon het gevoel dat Simba er altijd is geweest. Voor hem was Simba een deel van het gezin. Al met al had hij dus waarschijnlijk een hele hechte band met dit huisdier.
Een geliefd huisdier is er als vanzelfsprekend voor een kind, kan troosten zonder woorden, begrijpt hem, geeft onvoorwaardelijke liefde, veiligheid, plezier, vrolijkheid, etc. Het valt niet te onderschatten wat een huisdier voor een kind kan betekenen.
Hoe een kind reageert op de dood van zijn huisdier, hangt af van zijn band met het dier, hoe plotseling het dier dood is gegaan, de leeftijd van het kind, zijn persoonlijkheid, en de reacties van de rest van het gezin.
Zoals u schrijft neemt u zijn verdriet serieus, en dat is belangrijk voor de verwerking van zijn verdriet.
Simba is plotseling zo zwaar aangereden dat hij dood is gegaan. Het was dus een gewelddadige, abrupte dood. Dat maakt het moeilijker om zijn dood te verwerken, dan wanneer Simba ziek was geweest, en uw zoon langer de tijd had gehad om afscheid te nemen.
Uw zoons idee dat hij Simba heeft horen krabben, en niet is opgestaan om open voor hem te doen, geeft hem een vreselijk schuldgevoel. Hoogstwaarschijnlijk heeft hij Simba helemaal niet horen krabben, en heeft hij dit idee bedacht na de dood van Simba.
Maar in wezen maakt het niets uit of hij wel echt Simba heeft horen krabben of niet. Hij voelt zich schuldig aan de dood, en hij heeft de overtuiging dat hij Simba had kunnen redden.
De overtuiging dat uw zoon de kat had kunnen redden, geeft hem een zeker gevoel van (schijn)controle over de nare werkelijkheid waarin dus opeens zijn kat aangereden kan worden.
Het is echter geen handige manier om grip op de realiteit te krijgen, omdat hij zichzelf hiermee schuldig maakt.
Een jongen van 10 jaar ziet zichzelf nog voor een groot deel als middelpunt van het leven; de wereld draait om hem. En 'magisch denken' kan zó weer naar boven floepen bij zo'n ernstige gebeurtenis. [Magisch denken is de overtuiging dat je met gedachten de loop der dingen kunt beïnvloeden - red.]
Ook volwassenen kunnen soms magisch gaan denken bij een zeer emotionele gebeurtenis als de dood, zoals het gevoel hebben de overledene toch nog in de nabijheid te voelen, of er contact mee te hebben. En bijvoorbeeld denken van "Als ik dit had gedaan, of juist niet op dat tijdstip was weggegaan, dan was dit ergs niet gebeurd".
Een volwassene wéét eigenlijk wel dat hij geen enkele macht had in de fatale situatie, maar bij een kind werkt dat anders. Een kind kan blijven hangen in zijn fantasie (gebaseerd op zijn reddingswens) over oorzaak en gevolg. Uw zoon is in zijn rouw blijven steken.
Als ouder kun je allerlei rationalisaties geven, zoals: "Je had je kat niet kunnen redden". Of: "Een kat gaat zijn eigen weg - ook al had je hem binnengelaten, dan nog loopt een kat wel weer op straat", etc. Maar zoals u zelf al gemerkt heeft, helpt dat niet tegen het schuldgevoel.
Zelfverwijt is een sterk gevoel, dat de persoon in kwestie niet verder helpt, én dat niet makkelijk uit iemands hoofd te praten is.
Het enige dat mogelijk wel helpt, is aansluiten bij uw zoons gevoel, bij zijn intense verdriet over het plotselinge verlies van zijn maatje. U kunt dat doen door met hem over Simba te praten, herinneringen op te halen, en goed te luisteren naar zijn verhalen. Door zijn verdriet met hem te delen. Dat is troostend. Door hem te helpen zijn gevoelens te uiten, en soms zijn gevoelens te verwoorden. Bijvoorbeeld als volgt: "Jij kon hem niet redden, terwijl je dat zo graag gewild had. Je bent nu zo verdrietig omdat je dat niet kon". Of zoiets. En dan breng je ook realiteit aan door je aan te sluiten bij zijn gevoel.
Kortom: u helpt hem zijn rouw te verwerken als hij zich door u begrepen voelt.
Wat ook goed werkt bij de rouwverwerking, is om met een ritueel afscheid van Simba te nemen. Ik weet niet of – en zo hoe – jullie Simba begraven hebben, maar u zou samen met uw zoon een plakboek ter nagedachtenis kunnen maken over Simba, met foto's, tekeningen, verhaaltjes, etc. over Simba. Help uw zoon om actief en creatief hierin te zijn.
Ook zijn er kinderboeken die het verdriet om de dood van een huisdier als thema hebben. Het kan goed werken om zo'n boek voor te lezen. Bijvoorbeeld:
door: Jacqueline Wilson
uitg.: Hillen
ISBN: 9076766401
leeftijd: 8+
prijs: EUR 12,95
door: Ulf Stark
uitg.: Lemniscaat
ISBN: 9056370588
leeftijd: 8+
prijs: 9,95
