16 mei 2008 door Aleid Grijpma
Mijn zoon is 9 jaar en heeft vorig jaar de diagnose ADD gekregen. Sinds vorig jaar februari zijn we begonnen met Ritalin. Eerst 2x 10 mg, later de lang werkende Concerta. Aanvankelijk 18 mg, later 36 mg, want beter passend bij het gewicht en dus effect.
Mijn zoon reageert goed op het middel, in die zin dat hij beter bij de les blijft en zijn taken en opdrachten beter afkrijgt. Ook het plannen gaat beter.
Maar na een half jaar begon hij aan zijn nek te trekken. Dit deed tic-achtig aan, alhoewel het ontstond door een blessure in de nekspier. Het trekken aan de nek bleef doorgaan, meerdere malen per half uur. Dit resulteerde in een pijnlijke nek 's avonds, waardoor hij - ondanks melatonine - moeilijker insliep.
Daarnaast was hij erg prikkelbaar en narrig, terwijl het in principe een vrolijk en enthousiast kind is. Waarbij we ons natuurlijk de vraag stelden wat de kip en het ei was.
De geraadpleegde kinderpsychiater zei dat de reacties vermoedelijk het gevolg waren van overdosering, en stelde een halvering van de Concerta voor (18 mg 1xdd. bij een gewicht van 30 kg). Zijn stemming trok toen bij en de nek-tics namen af, maar deze zijn nooit geheel weggeweest. Ook niet na een stop van 8 weken.
De laatste 2 maanden (wederom na 6 maanden gebruik) valt ons op dat hij, door zijn nek naar links of rechts te bewegen, aan de nekwervels trekt totdat ze 'kraken'. Hij vindt dit zelf buitengewoon vervelend en zegt dat hij dit moet doen om de pijnlijke nek te ontlasten. Bovendien, zo zegt hij, doet hij dit ook met de tenen, de enkels en de vingers, omdat die ook zeer doen. Hij wil er graag van af maar weet niet hoe want hij moet dit gewoon doen. Hij slaapt nu overigens redelijk goed in.
Nu vragen mijn man en ik ons af wat dit nu is. Gaat het hier om een serie tics, uitgelokt door de medicatie? Of gaat dit om een hardnekkige gewoonte die is ontstaan door een pijnlijke nek en andere gewrichten (wellicht door groeipijn)? Of is het iets anders waar we nog niet aan gedacht hebben? Mijn zoon groeit overigens razendsnel en is met 1.54 de langste van zijn klas.
Ook vragen we ons af of hij nu geen schade aanricht aan zijn wervels en gewrichten. Wat adviseert u ons? Stoppen met de medicatie, andere medicatie, zijn nek laten nakijken of iets anders?
Eigenlijk kan ik de klachten van uw zoon niet goed rijmen met zijn medicatie. U vertelde namelijk dat de klachten pas begonnen na een half jaar medicijngebruik.
Mijn ervaring is dat je vaak ziet dat als een kind tics ontwikkelt door methylfenidaat (de werkzame stof in Ritalin en Concerta), je die tics al veel eerder ziet dan pas na een half jaar.
Bovendien zou je verwachten dat als je stopt met de medicatie, de tics dan ook verdwijnen. Uw zoon is twee maanden gestopt maar de tic-klachten verdwenen niet.
Kortom: ik denk eigenlijk dat het om twee verschillende dingen gaat.
Methylfenidaat kán tics uitlokken. Dat is bekend. En als er al tics bestonden, kunnen ze verergeren. Ze zijn echter niet blijvend. Dus als je stopt met het middel, verdwijnen ze weer.
Vroeger dacht men dat je een kind met ADHD/ADD en tics nooit methylfenidaat mocht geven, vanwege de kans dat de tics konden verergeren. Later bleek echter dat dit niet voor ieder kind geldt, en dat de tics ook niet blijvend zijn.
Daarom is nu het beleid om wel methylfenidaat te geven bij zo'n kind, en dan te kijken wat er gebeurt met de tics.
Het is heel goed mogelijk dat uw zoon náást zijn ADD (dus onafhankelijk daarvan) een tic-stoornis heeft ontwikkeld. Op dit moment beweegt hij zijn nek continu. Ik vraag me dan meteen af of hij ook andere tics heeft, zoals oogknipperen, snuiven, kuchen, etc. In ieder geval kraakt hij ook zijn tenen, enkels en vingers.
Weet u zeker dat hij vóór de start van de medicatie geen andere (lichte) tics had? En komen er ook tics voor in de familie? Dat laatste is altijd belangrijk om te weten, omdat tics een familiaire (genetische) kant kunnen hebben.
Misschien is het handig om nog eens goed te laten nakijken of er geen sprake is van twee aparte problemen, dus ADD en tics. Hij heeft namelijk ook de leeftijd waarop je wel vaker tics ziet.
Tics komen veel voor bij kinderen. Vaak is het dan een milde, voorbijgaande aandoening. Zoals gezegd lijkt er een erfelijke basis voor te zijn én er zou een verband kunnen zijn met aandachtsproblemen en ADHD.
Vaak zie je dat kinderen hun tics goed kunnen onderdrukken op bepaalde plaatsen of in bepaalde omstandigheden, bijvoorbeeld op school, maar dat ze er dan thuis versterkt weer uitkomen. Ook zien we tics nog wel eens veranderen per periode, dus eerst een tijdje de ene tic (of tics) en daarna weer andere.
Voor de behandeling van tics zijn er op dit moment twee mogelijkheden die goed onderzocht zijn. De eerste is gedragstherapie, waarbij je moet leren om tics te onderdrukken, of te vervangen door iets anders. Bijvoorbeeld door in een balletje te knijpen, in plaats van de nek te laten kraken. Voor kinderen kan dat echter heel lastig zijn, en ze moeten er ook erg gemotiveerd voor zijn.
De tweede mogelijkheid, met name voor zeer ernstige vormen van tics, is medicatie (anti-psychotica). Zelf beperk ik deze optie echter tot die gevallen waarin kinderen ernstig lijden onder hun klachten, onder andere vanwege de bijwerkingen die kunnen optreden.
Tegenwoordig proberen we wel atomoxetine of strattera, in plaats van methylfenidaat, omdat de eerstgenoemde middelen geen extra effect hebben op tics. Maar eerlijk gezegd denk ik dat in uw geval het wijzigen van de medicatie niet veel effect zal hebben, aangezien u al een periode van twee maanden zonder medicatie achter de rug hebt, waarbij de tics niet verdwenen.
Tot slot uw vraag of al dat gekraak schadelijk is voor de gewrichten. Dat weet ik niet. Ik laat het graag over aan andere deskundigen om daar iets over te zeggen. U zou het bijvoorbeeld eens aan uw huisarts kunnen voorleggen.
Al met al denk ik dat het 't beste is om de tic-kwestie nog eens grondig te bespreken met uw eigen kinderpsychiater, en te kijken wat er nu het beste gedaan kan worden. Succes ermee!
