17 september 2012 door Henk Boeke
Sinds kort hebben huisartsen nieuwe richtlijnen voor omgaan met buikpijn: de NHG-standaard 'Buikpijn bij kinderen'. Ook nuttig voor ouders!
Kinderen hebben al snel buikpijn als er 'iets' is, zoals: een verkoudheid, een oorontsteking, een kinderziekte, een blaasontsteking of een maagdarmontsteking. Maar ook stress kan buikpijn geven, bijvoorbeeld bij schoolproblemen, echtscheiding, of pesterijen.
Belangrijk om te weten is dat kleine kinderen vaak nog niet goed in staat zijn om precies te voelen 'waar de pijn zit'. Ze kunnen bijvoorbeeld wel zéggen dat ze buikpijn hebben, terwijl ze in werkelijk bijvoorbeeld oorpijn hebben.
Waardoor wordt buikpijn veroorzaakt? Hieronder bespreken we een aantal mogelijkheden en onmogelijkheden, gebaseerd op de nieuwe NHG-standaard 'Buikpijn bij kinderen', aangevuld met onze eigen praktijk-ervaring. (NHG staat voor: Nederlands Huisartsen Genootschap, oftewel de beroepsvereniging voor huisartsen.)
Let op: bij ruim de helft (60%) van de kinderen met buikpijn kan geen lichamelijke oorzaak gevonden worden. Dit wordt 'functionele buikpijn' genoemd.
Belangrijke oorzaken van buikpijn bij kinderen van 4 tot 16 jaar zijn:
De bovenstaande oorzaken zijn afkomstig uit de NHG-standaard, die - zoals gezegd - betrekking heeft op kinderen vanaf 4 jaar. Zelf zouden we daar nog aan willen toevoegen (voor kinderen van jonger dan 4 jaar):
Let op: er kunnen ook allerlei verschijnselen zijn die samengaan met de buikpijn, maar niet echt een oorzaak daarvan zijn. Bijvoorbeeld:
Hieronder leest u meer over de genoemde problemen.
Irritatie van het maagslijmvlies kan maagklachten – dus buikpijn – geven. Je ziet dat meestal bij wat oudere kinderen (middelbare-schoolleeftijd). De pijn zit boven in de buik, omdat daar de maag zit, boven de darmen.
Mogelijke oorzaken:
Een maagdarminfectie kan veroorzaakt worden door:
Een veel voorkomende maagdarminfectie is de buikgriep (gastro-enteritis). De kans dat de buikpijn veroorzaakt wordt door een worminfectie wordt in de nieuwe NHG-standaard hoger aangeslagen dan men vroeger dacht. Het kan bijvoorbeeld gaan om een worminfectie die opgelopen is in de zandbak.
Bij een maagdarminfectie heeft uw kind behalve buikpijn meestal ook last van misselijkheid, braken, diarree en soms ook koorts. Het kind kan futloos en hangerig zijn.
Een blindedarmontsteking kan midden in de buik beginnen. Daarna zakt de pijn af naar rechtsonder (voor de kijker links). Het ontstaat binnen enkele dagen. Meestal is er heftige pijn, met misselijkheid. Vaak doet lopen pijn. Aanraken van de onderbuik rechts (voor de kijker links) doet meestal veel pijn. Uw kind kan ook koorts krijgen. Blindedarmontsteking wordt veroorzaakt door een bacterie.
Een blaasontsteking wordt meestal veroorzaakt door een bacterie. De bacterie komt via de plasbuis in de blaas terecht, en gaat zich daar vermenigvuldigen. Omdat meisjes een kortere plasbuis hebben dan jongens, komt een blaasontsteking vaker bij meisjes voor.
Blaasontsteking geeft pijn in de onderbuik en soms in de onderrug. Het plassen doet pijn en er kan ook bloed in de urine (plas) zitten.
Soms hebben kleine kinderen met een blaasontsteking alleen maar koorts en verder geen klachten. Oudere meisjes (middelbare-schoolleeftijd) kunnen na geslachtsgemeenschap een blaasontsteking krijgen.
Let op: onze kinderartsen hameren altijd op goede hygiëne. Bij het verschonen (of zelf afvegen door het kind) is het belangrijk dat je van voren naar achter afveegt, met name bij meisjes, omdat er anders poep-bacteriën in het plasgaatje kunnen komen. Wat ook kan voorkomen, is dat kinderen zichzelf helemaal niet – of onvoldoende – afvegen. Leer ze dus altijd om goed te vegen!
Een andere oorzaak van blaasontsteking kan zijn: een aangeboren afwijking aan de urinewegen, waardoor de urine niet goed afvloeit, met een infectie als gevolg. Of: een stoornis in de blaasfunctie, waardoor de blaas niet goed geleegd wordt. Dit soort oorzaken komt echter heel weinig voor. In ieder geval kan zwemmen geen kwaad.
Menstruatie geeft pijn in de onderbuik met eventueel uitstraling naar de rug.
Van obstipatie (verstopping) kun je flinke buikpijn krijgen (die soms ook even weg kan zijn). Dat komt doordat er grote hoeveelheden droge harde poep in de darmen zitten, wat heel pijnlijk kan zijn.
Het is belangrijk dat obstipatie goed behandeld wordt. Zonodig met medicijnen die ervoor zorgen dat de ontlasting dunner blijft, in combinatie met aanpassingen in het dieet (veel drinken en vezels) en wc-training (vooral bij oudere kinderen).
Als de obstipatie niet behandeld wordt, ontstaat er al snel een vicieuze cirkel waarbij het van kwaad tot erger gaat. Door de verstopping (en dus de harde poep) gaat het poepen pijn doen, waardoor je de poep nóg langer op gaat houden. Uiteindelijk voel je dan niet meer goed aan wanneer je moet poepen, waardoor je de ontlasting nóg langer blijft ophouden, enzovoorts. Kortom: behandelen.
Coeliakie is een overgevoeligheid voor gluten (een eiwit dat in granen zit, zoals tarwe, rogge, haver en gerst). De symptomen zijn onder andere: buikpijn, diarree, vermoeidheid en slechte groei.
Bij coeliakie raken de 'vlokjes' in de darmen beschadigd. Daardoor wordt al het voedsel slechter opgenomen, met o.a. slechter groeien als gevolg. Bij een gluten-vrij dieet herstellen de darmen zich weer. De diagnose is overigens lastig. Er moet een stukje worden weggenomen van de twaalfvingerige darm (biopsie) en dan nog weet je het niet 100% zeker.
Reflux is het terugstromen van zure maaginhoud naar de slokdarm (die niet goed tegen zuur kan). Het maagzuur zorgt voor pijnklachten, en soms stroomt de maaginhoud zo ver terug dat het kind ervan moet spugen. Aangezien kleine kinderen nog niet goed kunnen aangeven waar de pijn precies zit, kan reflux de indruk wekken van buikpijn.
Bij jonge baby's komt reflux veel voor, omdat de spier die de slokdarm van de maag afsluit, nog niet maximaal op krachten is. Reflux bij baby's gaat dan ook vaak over nadat die spier zich beter heeft ontwikkeld, of als het kind (ook) vaste voeding krijgt.
Bij sommige kinderen gaat het echter niet over, al komt dat weinig voor. Bij zulke kinderen kan de reflux zich dan uiten als buikpijn, terwijl het spugen (wat eigenlijk een heel sterke vorm van reflux is), wel is verminderd. Met andere woorden: er kan nog steeds sprake zijn van reflux.
Bij buikpijn met een reflux-voorgeschiedenis zou je – in overleg met de dokter – een proefbehandeling tegen reflux kunnen geven, en kijken wat er gebeurt (aldus onze kinderarts Diederik Bosman).
Als de buikpijn samengaat met witte poep, kun je het beste meteen naar de dokter gaan. De witte ontlasting, ook wel 'stopverf-ontlasting' genoemd, kan wijzen op een obstructie (afsluiting of verstopping) in de darmen. Bijvoorbeeld door galstenen of invaginatie (waarbij de darm als een soort telescoop-antenne instulpt).
Neem als het kan een potje met poep mee naar de huisarts, zodat die het meteen kan beoordelen.
Doorgaans geeft een navelbreuk géén buikpijn.
Bij een navelbreuk is de peesplaat en de spierlaag rondom de navel nog niet geheel gesloten of plaatselijk wat verzwakt. Dat is totaal onschuldig en geeft alleen een zwelling rondom de navel.
Meestal wordt aan een navelbreuk niets gedaan, omdat het geen klachten geeft (en meestal vanzelf herstelt). Als er sprake is van buikpijn, dan komt dat dus waarschijnlijk door iets anders dan de navelbreuk.
Baby's kunnen darmkrampjes hebben, dus buikpijn. Dat is een verhaal apart. Zie verder: Wat te doen bij darmkrampjes?
In de volgende gevallen is het verstandig om bij buikpijn de huisarts te bellen:
Het bovenstaande lijstje is gebaseerd op de NHG-standaard. Zelf zouden we nog willen toevoegen:
Als er geen lichamelijke oorzaak gevonden wordt (of als die onwaarschijnlijk is), dan spreken we van 'functionele buikpijn'.
Dit soort buikpijn komt vaak voor. De darmen van een kind kunnen gevoelig reageren op bijvoorbeeld voeding, hormonale veranderingen (in de puberteit), medicijnen of stress. Met buikpijn als gevolg.
Vaak gaat het om drukte, opwinding, angst of zorgen. Hetzij bij het kind zelf, hetzij bij de ouders (wat zijn weerslag kan hebben op het kind).
De nieuwe NHG-standaard geeft aanwijzingen voor de diagnose en de behandeling van buikpijn. Dat laatste valt buiten het bestek van dit artikel. We gaan u niet lastigvallen met afwegingen voor medicatie, etc. Dat is iets voor artsen en niet voor leken. We volstaan met een aantal vuistregels.
1. Zolang er niet echt iets ernstigs aan de hand is (zie: 'Wanneer naar de dokter?' hierboven) kun je volgens de kinderartsen van Ouders Online gewoon paracetamol geven.
2. De kinderartsen van Ouders Online benadrukken ook dat je als ouders je eigen instinct en intuitie heel serieus moet nemen, juist omdat buikpijn vaak zoiets ongrijpbaars is, waar ook een arts soms weinig raad mee weet.
3. Als de buikpijn het gevolg is van obstipatie (verstopping) ga dan echt naar de huisarts, die waarschijnlijk een laxeermiddel zal voorschrijven.
4. Soms kom je er niet uit. De huisarts vindt niets, de kinderarts vindt niets, en duidelijk aanwijsbare spanningen zijn er ook niet. Dan kán kinder-hypnose een oplossing bieden. Mits uitgevoerd door een arts is dit geen hocus-pocus maar een serieuze behandeling. We hebben dit eerder beschreven in ons artikel Hypnose helpt.
