4 april 2001 door Justine Pardoen
Van januari 1999 tot april 2001 verzorgde Ouders Online elke woensdag een halve pagina over 'opvoeding' in het dagblad Trouw, geïnspireerd op datgene wat er die week bij Ouders Online was voorgevallen. Het onderstaande artikel maakt deel uit van die serie.
Jonge moeders zijn soms zo overweldigd door hun nieuwe situatie, dat hun fantasie met hen op de loop gaat. Er zijn moeders die hun kind al duizenden keren hebben zien sterven nog voordat het kind ook maar één keertje ziek geweest is. Angst heet dat, irrationele angst met gruwelijke fantasieën. Het hoort erbij, maar erover praten doe je niet: het past niet bij de gebruikelijke babybabbel rond het kraambed.
Anoniem wil een kersverse moeder haar hart luchten op het Forum van Ouders Online. Ze is kort geleden moeder geworden, maar genieten kan ze niet: "Alles passeert de revue: wiegendood, hersenvliesontsteking, kanker, adhd, ongelukken. Overal schuilt gevaar. Ik vind het bijna te eng om een kind te hebben. Ik heb rare dwangmatige handelingen om mezelf gerust te stellen en dat helpt wel wat."
Andere moeders herinneren het zich weer. Inka: "Toen mijn zoontje pas geboren was, droomde ik iedere nacht dat er iets met hem gebeurde. De meest gruwelijke gedachten spookten door mijn hoofd. Hij is nu drie-en-een-half en kerngezond en mijn angsten zijn minder geworden." Ook Moniek had het toen de baby klein was: "Ik voelde me zo benauwd als ik dacht aan de verantwoordelijkheid die ik nu had." Bij iemand anders gingen in de kraamtijd "de messen een eigen leven leiden". Allemaal in de fantasie.
Ook de anonieme moeder vertelt over de vreemde gedachten die er in de kraamtijd door haar hoofd flitsten: "Ik voelde zo'n vreemde macht over mijn kind. Je kunt alles doen met een baby: haar loslaten in het badje, haar geen voeding geven, gewoon weggaan. Als er bezoek was, dacht ik wel eens: 'wat zou er gebeuren als ik nu voor hun ogen de baby laat vallen of iets anders naars doe?' Hadden jullie dat ook?"
"Het is jammer dat vrouwen zelf vaak niet weten dat je als je net moeder geworden bent, zulke moeilijke, negatieve gevoelens kunt hebben", vindt psychiater Ariëtte van Reekum (Altrecht geestelijke gezondheidszorg, Utrecht). "De overgang naar het moederschap is voor veel vrouwen een overweldigende ervaring waarbij ambivalente gevoelens naar boven komen. Aan de ene kant ervaar je de enorme rijkdom van het hebben van een kind, maar aan de andere kant spelen ook negatieve gevoelens een rol. Dat kind heeft bezit genomen van jou, van je lijf en je leven. Je voedt het niet alleen, het zuigt je ook leeg. Je voelt een enorme kracht met het besef dat je dit maar mooi gepresteerd hebt en tegelijkertijd is er de twijfel of je het allemaal wel aankunt. Er is ook geen soort waarbij het jong zo lang afhankelijk is van de moeder als bij de mens. Het is dus eigenlijk ook heel menselijk dat dat verantwoordelijkheidsgevoel een moeder naar de keel grijpt."
Maar is het ook normaal dat die combinatie van gevoelens een soort kortsluiting veroorzaakt die ertoe leidt dat je fantaseert dat je juist het liefste wat je hebt het allerergste zult aandoen? Van Reekum ziet het als een onderdeel van een begrijpelijke aanpassingsreactie en ze legt uit hoe dat komt: "Die overweldigende afhankelijkheid van dat kleine wezentje kan dus grote angst oproepen. Voor een deel vertaalt zich dat in echte boosheid. In je onderbewuste werkt dat ongeveer zo: 'als dat kind er niet meer zou zijn, zou ik van dat angstige gevoel af zijn'. Voor een ander deel ontwikkel je een goede vorm voor dat gevoel: dan ben je de zorgzame moeder."
Het is duidelijk: psychisch gezonde moeders kunnen de gruwelijkste fantasieën hebben over wat er met hun kersverse baby gebeurt, of -- verontrustender nog -- wat ze zelf hun baby zullen aandoen. Het komt vaker voor dan we denken. Van Reekum: "Iets wordt pas abnormaal als de maatschappij het afkeurt." Ze zou dan ook graag zien dat er meer aandacht is voor deze complexe gevoelens van jonge moeders: "De nadruk ligt erg op het medisch-technisch handelen. Ook rond een geboorte. Het zou voor vrouwen veel gemakkelijker zijn door deze fase heen te komen als die negatieve gevoelens minder taboe zouden zijn. Het hoort erbij, je moet het een plaats geven. Daarbij kan het veel schelen als de moeder voldoende tot zichzelf kan komen, goed eet en veel slaapt."
Een zwangerschap, moeder worden, het is allemaal stress. Tussen de 80 en 90% van de vrouwen beleeft de eerste dagen een soort 'babyblues'. Van Reekum: "Alle vrouwen kunnen in deze periode wat verdrietig en onzeker worden, maar sommige vrouwen zijn er gevoeliger voor. Maar het hoort snel over te gaan. Ook de fantasieën gaan vanzelf over. Bij de meeste vrouwen gebeurt dat binnen een paar dagen. Als dat niet zo is, als er geen goede gevoelens voor het kind ontstaan en als somberheid of angst overheersen, is het goed om met de huisarts te gaan praten."
