3 juli 2018 door Justine Pardoen
Het aantal zelfmoorden onder tieners is verdubbeld. Hoe kan dat? En wat betekent het voor ouders?
Het CBS kwam vandaag met nieuwe cijfers, die nogal schokkend zijn: het aantal geslaagde pogingen van zelfdoding onder jongeren is bijna verdubbeld. Van 48 (in 2016) naar 81 (in 2017). Voorheen was het aantal stabiel. Wat is hier aan de hand?
In het AD werden 13 mogelijke verklaringen voor de toename gegeven (een mooie toespeling op de Netflix-serie '13 Reasons Why', waarin een tiener zelfmoord pleegt. De afbeelding bij dit artikel komt uit die serie.) Een dappere poging, van het AD, maar de waarheid is: niemand weet waardoor het komt. Daar moet eerst onderzoek naar gedaan worden.
In andere landen zagen we de afgelopen jaren al eerder een toename: elk jaar stijgt het aantal zelfdodingen onder tieners. Dichtbij, in België, maar vooral ook verder weg.
Bijvoorbeeld in landen waar vuurwapens makkelijk beschikbaar zijn, zoals in de VS. Of in landen waarin het (te) stressvol is om te leven, zoals in Japan. Of in landen waarin waaghalzerij en spelen met de dood meer in de cultuur zit, zoals in Rusland.
In Rusland spelen jongeren al jaren een nieuw soort Russisch Roulette: ze filmen zichzelf terwijl ze op hoge gebouwen (of kranen) staan, op de kleinste randjes. Soms springen ze, en overleven ze dat niet. Zulke filmpjes zijn online makkelijk te vinden.
Overal in de wereld doen jongeren 'challenges'. Daarbij is het meestal niet de bedoeling dat het fout afloopt. Maar dat het gevaarlijk is, dus dat je letterlijk op het randje balanceert, maakt het voor sommige jongeren wel aantrekkelijk.
Een tijdje geleden kwam uit de Sovjet-regio het verhaal dat jongeren door 'geheime leiders' tot suïcide verleid zouden worden, door ze een 'challenge' te laten aangaan, wat later bekend werd als de Blue Whale Challenge.
Zulke spellen, met geheime leiders, bestaan helemaal niet. Het is gewoon een broodje aap. Wel zijn er overal online groepjes waar je elkaar kunt vinden als je met zelfmoordgedachten rondloopt. Dat kan iedereen in zijn eigen taal doen; ook Nederlandse jongeren zoeken elkaar online op, rond thema's als depressie, ziekte, anorexia, angsten, zelfbeschadiging, ADHD en andere problemen.
Overigens hangen er op die online plekken ook vreemde snuiters rond, die er een ziek genoegen in scheppen om kwetsbare jongeren over een randje te duwen. Je moet er niet aan denken dat jouw kind daar ook rondhangt, als hij of zij somber is...
Tieners hoeven geen kei in zoeken te zijn om gelijkgestemden te vinden, en ze hoeven er heus niet voor naar het dark web te gaan. Ook via Instagram kun je gewoon op zoek naar lotgenoten. Eenvoudige hashtags leiden ze al naar accounts op Instagram of Tumblr waar openlijk over zelfmoordgedachten wordt gesproken.
Instagram haalt deze accounts niet weg, ook niet na een melding, omdat er geen regels worden overtreden. Je mag nu eenmaal gewoon met elkaar in gesprek gaan over van alles en nog wat. En ook al zou Instagram het weghalen, wat schieten we daarmee op? Je krijgt er geen depressieve tiener minder door.
Dit soort lotgenotengroepen kunnen twee kanten op werken: enerzijds kunnen tieners elkaar door de problemen heen slepen, maar anderzijds kunnen ze sombere gevoelens ook versterken.
Jongeren kunnen hun gevoelens ook van zich afschrijven, zoals op Wattpad. Daar schrijven ze verhalen, of reeksen korte berichtjes. Duizenden leeftijdgenoten lezen mee.
Of het kwaad of niet, die lotgenotengroepen en schrijf-community's, is onbekend. Ik ken er in ieder geval geen onderzoek over. (Alleen dat dit soort activiteiten een eventuele therapie-trouw kunnen versterken, maar dat is iets anders.)
Overigens moet je je natuurlijk wel afvragen of het daadwerkelijk echte tieners zijn, die schuilgaan achter al de accounts op Instagram, Tumblr en Wattpad. Dus: blijf je kind waarschuwen, ook voor mensen die zich daar voordoen als leeftijdgenoten, of als hulpverlener. Er dwalen mensen rond op Instagram die zich profileren als hulpverlener, maar dat niet zijn. Juist behulpzame vreemden kunnen ook verkeerde bedoelingen hebben. Op internet is alles mogelijk.
Vertel je kind ook eens terloops dat het altijd zelfstandig naar de huisarts kan gaan om te praten, zonder dat je dat als ouders hoeft te weten. Of nog simpeler: je kunt een hulplijn bellen, of een betrouwbare chat voor jongeren opzoeken. Bijvoorbeeld:
Heel naar allemaal, maar ook wel een beetje onvermijdelijk. De adolescentie is nu eenmaal een kwetsbare leeftijd. Voor tieners kan het moeilijk zijn, of ronduit ondraaglijk, om heftige gevoelens het hoofd te bieden. Ze kunnen bang zijn voor van alles en nog wat: hun toekomstperspectief, afgewezen worden, hun seksuele identiteit, schaamte, het verwerken van trauma's uit het verleden, noem maar op.
Probeer je ook eens te herinneren hoe je zélf was, in die periode. Hoe je overmand werd door somberheid en onmacht, waarvan je dacht dat het nooit over zou gaan.
Een op de drie tieners heeft wel eens gedachten aan zelfmoord. Dat is niet gering. Maar het hoort ook wel bij de leeftijd, om soms flink somber te zijn. 'Normaal' duurt het niet langer dan twee weken, waarna ze zelf weer een uitweg vinden. Alleen of met vrienden. Omdat ze op een gegeven moment toch weer gevoed worden door de leuke dingen in het leven.
Het heeft ook te maken met hun levensfase. Het puberbrein is nog niet uitgerijpt, waardoor tieners impulsiever handelen dan volwassenen. Als ze tobben ('dit wordt nooit meer wat') , of eenzaam zijn, en als ze dan opeens een gelegenheid zien (na maanden van denken), dan kan er ineens iets gebeuren waardoor ze ineens hun plan uitvoeren.
Vaak nemen ze dan niet eens de tijd of de moeite om een afscheidsbrief te schrijven. Wat het voor de achterblijvers nog extra moeilijk maakt. Waarom, waarom, is dan de vraag.
Soms wordt in 'de media' (zoals kranten en tv-programma's) gesuggereerd dat een tienerzelfmoord het gevolg was van cyberpesten. Of eigenlijk van het internet dus, in het bijzonder de sociale media. Maar bijna altijd speelde er meer. Het (cyber)pesten was dan de druppel die de emmer deed overlopen. Erg genoeg trouwens. Dat wel natuurlijk. Maar geen afdoende verklaring.
Ook is het al een paar keer voorgekomen – in Nederland – dat tieners die elkaar alleen kenden via internet, met name via sociale media, besloten om gezamenlijk zelfmoord te plegen. Maar nadat de eerste persoon daadwerkelijk de hand aan zichzelf had geslagen, kon de rest nog op tijd gered worden (door samenwerking tussen GGZ-instellingen en de digitale recherche van de politie).
Naar dit soort internet-zelfmoordgroepjes is onderzoek gedaan, maar die onderzoeken zeggen weinig over de invloed van internet. Dat geeft voeding aan angstgevoelens. Vooral: de angst over mogelijke 'besmettelijkheid', en 'de rol van sociale media', waar tieners gemakkelijk in contact komen met depressieve leeftijdgenoten. Maar nogmaals: daar is dus nog weinig over bekend.
Zelfmoordpogingen, al of niet geslaagd, kunnen een zekere 'besmettelijkheid' hebben voor leeftijdgenoten. Kwetsbare kinderen zouden door praten over zelfmoord en zelfbeschadiging via sociale media, en het zien van filmpjes van andere tieners, op het idee kunnen komen dat zelfmoord of zelfbeschadiging ook voor hen een oplossing zou kunnen zijn. Dat is moeilijk voor te stellen, maar het is wel goed om te weten.
Zo kun je, als je samen naar een film kijkt waar zelfmoord in voorkomt, altijd even langs je neus weg opmerken dat het verdrietig is als mensen niet meer geloven dat het goed komt, maar dat dat ook onderdeel is van een ziekte, zoals depressie. Dan zie je geen uitweg meer, en wordt alles steeds zwaarder en zwarter. Maar altijd is er hulp mogelijk, al of niet met medicijnen, die je ook zou kunnen proberen. En de meeste zelfmoordenaars zijn na een mislukte poging toch blij dat ze nog leven.
Zeg in zo'n situatie in ieder geval dat je kind altijd bij jou terecht kan, als het in zo'n situatie terecht komt. Dikke knuffel erachteraan. En als je kind het onzin vindt dat je zoiets zegt, ook goed. Het is gehoord.
Deskundigen noemen doorgaans de volgende waarschuwingssignalen:
Het probleem is echter dat tieners vaak helemaal geen signalen geven. Dat ze hun best doen om hun ouders uit de wind te houden, vooral als je zelf al veel problemen hebt. Zo vertelde een moeder die net een beetje hersteld was van een nare kanker, dat haar dochter gelukkig gered was van het spoor. Dit meisje had niet willen praten met haar moeder over haar problemen, omdat ze vond dat haar moeder al genoeg aan haar hoofd had.
Zo denkt een kind van die leeftijd. Ze verstoppen hun sombere gevoelens achter een vrolijk masker. Depressie bij jongeren ziet er anders uit dan bij volwassenen! En deze moeder vertelt ook dat ze het niet had zien aankomen...
Tot slot nog dit. Uit onderzoek weten we dat er een verband is tussen de manier waarop ouders praten over internet, en hoe eenzaam tieners zich voelen. Als tieners vinden dat het gesprek met hun ouders over internet zinvol is, is de kans kleiner dat ze zich eenzaam voelen. Praten met je kind helpt dus altijd, maar wel met de juiste houding.
Wat ís dan de juiste houding?
Door je tiener op z'n gemak te stellen, begripvol te zijn en hem of haar serieus te nemen. Altijd. Een ouder die begrip toont voor de behoefte van tieners, en zelf open staat voor de kansen en mogelijkheden van internet, bereikt met zijn gesprekken die tiener beter.
Dat heeft tot gevolg dat je kind luistert, en zich verbonden voelt met jou als ouder. Je krijgt dan meer kansen om je kind te helpen bij de emotie-regulatie en het zich openstellen als er problemen zijn.
Blijf proberen je kind te bereiken. Hoe dan ook. Zoek steeds de verbinding, en herstel 'm als die schade heeft opgelopen. Steeds weer opnieuw.
