Fonemen en leren lezen
Hoi allemaal,
Op een verjaardag had ik een gesprek met een kleuterjuf die enthousiast vertelde over haar klas. Ze was heel bevlogen en dat kon ik enorm waarderen. Ik was het echter niet altijd eens met haar (probeer de discussie verlengd kleuteren maar eens met een rasechte kleuterjuf te voeren, haha).
We kwamen slechts over een thema er niet samen uit. Zij stelde dat fonemisch bewustzijn nodig is om te leren lezen. Ik stelde dat dat voor veel kinderen inderdaad geldt, maar dat er ook genoeg kinderen zijn die leren lezen op woordbeeld. Dat kon volgens haar niet. Inmiddels ben ik wat gaan googlen en ik kom op onderstaande tekst (uit een site voor leerkrachten). Weet iemand of er onderzoek is gedaan naar het leren lezen en de rol die fonemisch bewustzijn daarin heeft? Zijn er juffen op het forum die er mij iets meer over kunnen vertellen? Heb je echt altijd fonemisch bewustzijn nodig?
Voor de volledigheid volgt onder mijn naam het stuk dat ik op internet vond.
klaartje
Fonemisch bewustzijn is begrijpen dat gesproken woorden uit klanken (fonemen) bestaan.
Fonemen zijn de kleinste, betekenisonderscheidende eenheden van gesproken taal, de
basisbouwstenen van spreken en schrijven. Het woord kat bestaat uit drie fonemen, namelijk
de klaken: /k/, /a/, /t/. Kinderen met een goed ontwikkeld fonemisch bewustzijn kunnen
binnen gesproken woorden klanken onderscheiden, daarover nadenken en klanken
manipuleren (bijvoorbeeld een klank weglaten, toevoegen of vervangen).
Voor veel kinderen zijn taken die met fonemisch bewustzijn te maken hebben niet eenvoudig.
Tijdens het luisteren en spreken hebben kinderen geleerd dat woorden betekenis hebben en
niet dat woorden uit klanken bestaan. Voor het leren lezen is het echter nodig, dat kinderen
zich richten op de klanken van taal. Kinderen moeten dus leren hun aandacht van de inhoud
van taal naar de vorm van de taal te verschuiven. Onderzoek laat zien dat het onderscheiden
van fonemen binnen een woord vrijwel nooit spontaan geleerd wordt, maar om gericht
onderwijs vraagt.
Niet helemaal een antwoord op je vraag
... maar die laatste zin klopt iig niet met mijn ervaring. Ik ken echt wel peuters die uit zichzelf gaan hakken en plakken. Zitten wel wat voor in de ontwikkeling, maar ik vind het weer zo'n typische jeukzin brr.... onderwijzers die zichzelf onmisbaar verklaren.
Rijmen
Wat hakken en plakken is, weet ik niet precies (ik kwam in 1979 in de eerste klas en toen bestond dat nog niet, geloof ik). Ik weet wel dat een beetje peuter al kan rijmen, met name met eenlettergrepige woorden. Ook merken ze het als je bij een rijmend gedichtje ineens een zin zonder eindrijm invoegt. Veel fonemische verschijnselen zijn in elk geval passief bekend.
Aan de andere kant begrijpt onze peuter niets van het liedje van Abi (ah buh ie spreekt ze uit als ah buh tien, want 'ie is niks mama').
Ik vind het wel een interessante vraag. Zijn er kinderen die er moeite mee hebben om woorden in afzonderlijke klanken te splitsen? Heeft dat dan weer een relatie met beelddenken? Wie weet hier meer van?
Groetjes
Massi
De fases van vervaet
Heb je al eens de samenvatting van het boek van Vervaet gelzen: groei en ontwikkeling. Ik heb het notabene op de site van oudersonline gevonden.
Wat hij schrijft over de evschillenden fases en wat in welke volgorde moet, daar geloof ik erg in (ook een vriendin van mij die in groep 1-2 werkt).
Misschien geeft dat een antwoord?
groet, Jazo
Zonder fonemen moeilijk leren lezen
Even snel, want weinig tijd. Zonder fonemisch bewustzijn is het erg moeilijk leren lezen en het niet kunnen rijmen kan een voorspeller zijn van dyslexie (zoek maar eens op het 3-phase model van Frith).
Onze zoon kon nooit rijmen als kleuter en heeft nu in groep 6 nog steeds enorm veel moeite met lezen en schrijven. Dit staat los van taalvaardigheid, onze zoon is erg taalvaardig en heeft een hoog verbaal iq. Het lijkt echt de inzicht in de klankstructuur te zijn die het leren lezen zo bemoeilijkt.
Jose
Hakken en plakken
is het opdelen van een woord in klanken.
Toen onze jongste afgelopen zomer maar niet wilde slapen op de camping (tot onze grote frustratie, fietsvakantie met trekkerstent dus de hele dag in touw grrr) ging hij in de tent hakken en plakken. Dat ging dan zo van "Papa, jij bent pap en A!". "Ik heb maar twee letters in mijn naam, waarom is dat?". Of ook gewoon "tu-ee-nn-tu, ik lig in de tu-ee-nn-tu".
Wij zaten buiten te wachten tot hij sliep met ons leesboek. Die dingen zijn achteraf vaak leuker dan als je er middenin zit.
Vervaet
tja, wat moeten we daar eens over zeggen.....
Kip en ei
Je citeert een oude tekst van Vernooy. Een nieuwere zegt "Het betekent echter niet dat kinderen die deze vaardigheden nog niet beheersen een extra jaar in de kleutergroep nodig hebben. Bij een aantal kinderen ontwikkelen de fonologische vaardigheden zich juist verder tijdens het leren lezen. Zwakke fonologische vaardigheden hoeven niet altijd te leiden tot leesproblemen, maar de kans daarop is wel aanwezig."
http://www.stichtingnob.nl/mmbase/attachments/1347356/Iedereen_kan_leren_lezen.pdf
Er is volop onderzoek en theorie. Maar er is nog geen definitief antwoord.
Het lijkt aannemelijk dat kinderen die de klank in de woorden (rijm) herkennen ook werkelijk makkelijker leren lezen, maar tegelijkertijd blijkt het ook mogelijk om via het lezen de klank te leren herkennen.
Woordbeeldlezen wordt bovendien gericht gebruikt bij het leren praten en lezen van kinderen met Down.
Dus in het algemeen kun je zeggen dat van de klanken herkennen het lezen kan ontstaat, maar het omgekeerde kan ook.
Groet,
Miriam Lavell
Typisch nederlandse insteek
Als dit waar zou zijn, dan zouden chinese kindertjes en andere talen die met karakters (woordbeelden) werken nooit leren lezen!
In het Nederlandse systeem is de meest gebruikte vorm bij het leren lezen de methode van synthese/analyse (hakken en plakken). Maar dat is niet voor alle kinderen de manier waarop ze leren lezen. Naast deze methode heb je ook globaalmethodes, die juist uitgaan van beginnen met woordbeelden. In Engelstalige landen is dat meestal het uitgangspunt, en komt het hakken/plakken of spellen veel later.
Mijn zoon die zichzelf heeft leren lezen (zo tussen 2 en 3 jaar oud) heeft dit waarschijnlijk gedaan door te beginnen met woordbeelden en 'plaatjesherkennen'.
Zijn zusje, die op een Engelstalige school via globaalbeelden moest leren lezen, lukte dit totaal niet, gedurende bijna 2 jaar. Dus die zit nu thuis met mama te hakken en te plakken.
Dus die juf die je citeert weet volgens mij gewoon te weinig van de hele materie, waardoor ze zichzelf te belangrijk vindt.
Wereldwijd
Dirksmamma:"In het Nederlandse systeem is de meest gebruikte vorm bij het leren lezen de methode van synthese/analyse"
Zo is het niet hoor. Synthese/analyse is in alle landen waar met een klankalfabet geschreven wordt, 'de' methode om kinderen te leren lezen. Ook in Engeland.
Het is geen Nederlandse uitvinding.
Dirksmamma:"Dus die juf die je citeert weet volgens mij gewoon te weinig van de hele materie, waardoor ze zichzelf te belangrijk vindt."
Dat is wel waar, maar of dat een typisch Nederlands verschijnsel is, weet ik niet. Te veel leerkrachten vatten de handleiding voor het leren lezen te rigide op.
Dat werkstukje waar ik die link naar gaf, komt van de Inspectie (die het heeft laten opstellen door de experts). Er wordt dus wel degelijk vanalles ondernomen om leerkrachten beter te informeren/bij te scholen.
Groet,
Miriam Lavell
Discussie
Bedankt voor jullie reacties. Die bevestigen eigenlijk wat ik al dacht: fonemisch bewustzijn kan belangrijk zijn, maar je kunt het niet omdraaien. Je kunt dus niet stellen dat een kind met een laag fonemisch bewustzijn 'dus' niet kan leren lezen. Op woordbeeld kan ook.
Hmm, ik vind dit eigenlijk wel heel interessante materie (Miriam, bedankt ook voor de link). De rigide aanpak van leerkrachten met betrekking tot het leren lezen was me al vaker opgevallen. Ik begrijp niet zo goed waar deze starheid vandaan komt, maar goed.
Een vervolgvraag van mij is hoe je dat fonemisch bewustzijn kunt stimuleren. Hoe doen kleuterjuffen dat? Ik neem aan dat ze daar heel bewuste programma's voor hebben. En hoe meten ze het fonemisch bewustzijn? Alleen door te kijken of een kind kan hakken en plakken? Ik hoop van niet. Weet iemand hier toevallig nog iets van?
klaartje
Wat er uit komt zit er nog niet in
Klaartje:"De rigide aanpak van leerkrachten met betrekking tot het leren lezen was me al vaker opgevallen. Ik begrijp niet zo goed waar deze starheid vandaan komt, maar goed. "
Ik denk dat ik dat wel weet.
Leerkrachten van de 'oude stempel' gedragen zich rond het leesproces vaak alsof het iets is als zindelijk worden. Iets dat vanzelf komt en waarvan het kind door eigen gedragingen aangeeft of het 'er aan toe is'.
Alsof leren lezen biologie is.
Dat is een hardnekkige gedachte. De in dit draadje genoemede Vervaet verspreidt dat praatje nog steeds.
Die omgang leidt er toe dat leerkrachten leerlingen die niet direct resultaat van leeslesjes laten zien, liever juist nog even in de wachtkamer zetten (kleuterverlengen) in de veronderstelling dat de 'rijpheid' voor het lezen wat later alsnog zal komen.
En juist dat is heel schadelijk voor leren lezen.
Om die gedachten te wissen is er door deskundigen lang een campagen gevoerd om helder te maken dat lezen helemaal geen biologie is, maar vooral van het aanbod afhangt. En om daarvan een behapbare boodschap te maken is die vrij ongenuanceerd verpakt in stappen die moeten.
Inmiddels wordt dat verhaal weer genuanceerd door deskundigen.
Wat nog steeds niet bezonken lijkt bij veel leerkrachten is dat leren lezen niet samenhangt met IQ maar met aanbod. Dat een slechte lezer 9 van de 10 keer geen dyslect is, maar een slecht geschoolde leerling.
Leerkrachten blijven hun verantwoordelijkheid voor het aanbod verstoppen achter de capaciteiten van het kind. "Dit kind kan het niet" in plaats van "hier moet ik als leerkracht meer energie in steken".
Overigens doen ze dat niet expres om zichzelf vrij te pleiten. In de beroepsgroep is de gedachte dat wat er uit komt vooral ligt aan wat er al in zit, nu eenmaal dominant. Zo dominant zelfs dat velen het 'zielig' vinden om leerlingen bij wie er te weinig uit komt, nog verder uit te dagen.
Waar het naar toe moet is de gedachte dat wat er uit komt er eerst wel ingestopt moet worden. Maar zo ver zijn we nog lang niet.
Groet,
Miriam Lavell
Raak
Miriam, wat zeg je dat toch weer duidelijk en raak.
Ik ben het helemaal met je eens!
Klaartje
Als je echt wilt weten hoe fonologisch bewustzijn wordt getest zoek dan eens in Google Scholar op 'dyslexia' en 'MMN'. Lang verhaal, maar het er is een manier om in het EEG te zien of de hersenen het verschil tussen twee fonemen waarneemt of niet, zonder dat een kind zelf iets met de geluiden hoeft te doen. Op deze manier is duidelijk geworden dat mensen met dyslexie minder goed onderscheid maken tussen de fonemen.
Maar je hebt wel gelijk, dat niet elk kind dat als peuter niet kan rijmen dyslectisch wordt. Aan de andere kant moet je je ook bedenken dat als je een hele taal zou willen leren lezen en schrijven op woordbeeld, zonder te begrijpen hoe letters aan klanken gekoppeld zijn, je daar een hele dobber aan zou hebben. Dan zou je bijvoorbeeld ook niet begrijpen dat rijmende woorden vaak hetzelfde geschreven worden op de beginletter na.
Ook ben ik het met Miriam eens dat scholen (en ouders) een gevarieerd aanbod moeten bieden, om alle kinderen op de manier te leren lezen die het beste bij ze past. Ik weet echter ook uit eigen ervaring dat met alle methoden van de wereld soms kinderen nauwelijks leren lezen(en dat is ondanks elke dag individueel leesles met op kind gerichte methodologie en thuis elke dag lezen vanaf 4 jaar, Niks extra kleuteren, hier Engeland wordt helemaal niet gekleuterd). De huidige redelijk populaire opvatting dat dyslexie niet bestaat gaat volledig voorbij aan wat de wetenschap heeft aangetoond. Maar goed, zo gaat dat altijd, een genuanceerd verhaal haalt het nooit in de pers en in beleid. In de werkelijkheid ligt de waarheid veel meer in het midden. Veel leesproblemen worden inderdaad veroorzaakt door beperkt aanbod en verkeerde methodes. Dat neemt niet weg dat er wel degelijk een informatieverwerkingsprobleem bestaat waardoor leren lezen en schrijven ernstig bemoeilijkt wordt.
Correctie
Engelandvaarder:"De huidige redelijk populaire opvatting dat dyslexie niet bestaat gaat volledig voorbij aan wat de wetenschap heeft aangetoond."
Dat is niet mijn opvatting. Ik heb dat ook nergens beweerd.
Groet,
Miriam Lavell
Klopt miriam
Ik geloof best dat als je zegt:
'Wat nog steeds niet bezonken lijkt bij veel leerkrachten is dat leren lezen niet samenhangt met IQ maar met aanbod. Dat een slechte lezer 9 van de 10 keer geen dyslect is, maar een slecht geschoolde leerling'
jji zelf de nuance wel ziet. Maar in de pers (en op een forum als dit) gaat die nuance vaak compleet verloren. Je wilt niet weten hoe vaak ik al gelezen heb dat 'dyslexie niet bestaat' en dat als ouders en school maar het juiste aanbod leveren er geen dyslectische kinderen zouden zijn. Vaak gevolgd door een opmerking over het algemene niveau van de taalontwikkeling van het kind. Je kunt natuurlijk alleen van dyslexie spreken als al die andere verklarende factoren uitgesloten zijn.
Verder is het voor het individuele kind eigenlijk niet eens echt belangrijk om de precieze oorzaak van de leesproblemen boven tafel te krijgen, behalve misschien als het inzicht verschaft over welke leesleermethode te kiezen. Alle slechte lezers zijn gebaat bij extra ondersteuning.
Meer gebruik maken van het woordbeeld kan helpen bij slechte lezers. Maar om te beweren dat je zonder fonemisch bewustzijn prima kunt leren lezen (zie eerdere postings) gaat me te ver. Het is doodgewoon een stuk moeilijker.
Kip of ei 2
Engelandvaarder"Maar om te beweren dat je zonder fonemisch bewustzijn prima kunt leren lezen (zie eerdere postings) gaat me te ver."
En toch is het waar. Je kunt namelijk onderweg, tijdens het leesproces, dat ontwikkelen wat je nodig hebt om nieuwe woorden te leren lezen.
Of dat precies samenvalt met de fonemen zoals die in de leestheorie geformuleerd worden, doet er helemaal niet toe. Zie het Engels. Die taal voldoet niet aan die theorie en toch leren de meesten het gewoon lezen.
Het is nog sterker eigenlijk: die mensen die zich keurig aan de in de theorie benoemde fonemen houden, die kunnen daarmee niet uit de voeten in het Engels.
Of deze kennis dyslecten helpt aan kunnen leren lezen, is maar de vraag. Maar daar gaat het dan ook niet over.
Groet,
Miriam Lavell
Woordbeelden
Toch zijn er kinderen die op basis van woordbeelden leren lezen, denk aan dove kinderen.
Mijn dove zoon in groep 3 leert lezen met woordbeelden. Geschreven woord, gebaar van het betreffende woord en plaatje van het woord (bijv. fiets).
Er komt geen klank aan te pas. Dat het leren lezen op deze manier een stuk moeilijker is, mag duidelijk zijn. Dat het onmogelijk is, geloof ik niet.
Ook doven kunnen lezen (lees: moeten lezen), en sommigen zelfs heel goed. Ligt ook het talent en interesse, denk ik.
Groet,
Flebo
