Ouders en School Ouders en School

Ouders en School

Lees ook op
PelleOudste

PelleOudste

01-05-2010 om 20:23

Wat leren kinderen in andere landen voor talen op school?

PelleOudste wil graag weten welke talen kinderen in andere landen standaard leren en hoe oud ze dan zijn. Hier is het dus standaard dat je engels krijgt op de basisschool en duits en frans op het vo.

Hij vroeg of kinderen in engeland ook nederlands moeten leren


Naar laatste reactie
Dit forum topic is gesloten, er kan niet meer gereageerd worden.
Primavera

Primavera

01-05-2010 om 21:16

Italië

Hier in Italië krijgen ze sinds een paar jaar Engels vanaf groep 0 op de kleuterschool (3-5jaar) in de vorm van liedjes over de kleuren e.d. Op de lagere school (6-10 jaar) Engels en voor de plusklas op zeer eenvoudig niveau een andere taal een keertje in de week. Mijn dochter heeft Duits gehad. Op de middenschool (11-13 jaar)twee talen (meestal Engels + Frans, maar in het Noorden is Engels + Duits gebruikelijker).
Vervolgens hangt het ervan af wat voor een middelbare school je kiest hoeveel vreemde talen je krijgt. Vroeger was dat slechts één en niet eens voor alle jaren, maar tegenwoordig ook twee, geloof ik (mijn oudste is nog niet zover).
Op VWO niveau zit er altijd standaard latijn bij, zowel voor de klassieke richting (plus oud-grieks) als de tecnische richting (alleen latijn als klassieke taal).
Groeten Primavera

Hier

Hier in Nieuw Zeeland leren tegenwoordig bijna alle kinderen eerst Maori als tweede taal op school, ook als ze uit een Pakeha (niet maori) gezin komen. Dat is al op de peuter en basisschool. Daarna kun je op de middelbare school meestal 1 taal erbij kiezen. De keuze is vaak uit Frans, Spaans, Duits of Japans.

In Engeland leren de meeste kinderen op de basisschool geen tweede taal. Op de middelbare school wel, daar kiezen ze er meestal eentje. De meest gangbare keuzes zijn Duits of Frans maar Spaans wordt steeds gewoner om te kiezen.

Ik denk eigenlijk dat alleen kinderen in Franstalig Belgie Nederlands als tweede taal op school krijgen maar ik kan me vergissen.

Mariel

neteret mut

neteret mut

02-05-2010 om 01:16

Pelle

Je bedoelt dat engels ook op het voortgezet onderwijs gegeven wordt maar je vermeld het niet. Zo lijkt het een beetje alsof engels wel op de basisschool erbij gegeven wordt en daarna niet meer.
In Vlaanderen is frans de tweede taal in klas 5 en 6 ( groep 7 en 8) Frans is standaard tweede taal op bijna alle onderwijs niveau's. Duits alleen maar in richtingen met handel / economie en dan bv in klas 5 en 6 voortgezet. Engels hangt ook van de richting af. Zo hebben mijn 2 zonen in klas 3 voortgezet onderwijs richting electrotechnieken ( technische school, dus geen bereopsonderwijs, niveau zal liggen tussen vmbo/havo) geen engels maar wel frans. Of er ook spaans gekozen kan worden weet ik zo gauw niet, misschien.

liora

liora

02-05-2010 om 09:59

Israel

Hoi,

Vroeger in Israel leerden kinderen op het VO Engels, en konden ze kiezen tussen Frans en Arabisch. Maar dat kan inmiddels veranderd zijn natuurlijk.

Schrijft Pelleoudste dit ook zelf?

Liora

Massi Nissa

Massi Nissa

02-05-2010 om 11:11

Marokko

In Marokko is er leerplicht vanaf zeven jaar en krijg je Arabisch (wat voor Berberkinderen vaak een onbekende taal is). Vanaf de derde klas (dus een jaar of negen)krijg je er intensief Frans bij. Op de middelbare school komt daar Engels bij, al moet je je daar niet teveel bij voorstellen, en in het noorden soms ook Spaans. Door dit systeem spreekt mijn man vijf talen vloeiend.
Het is erg jammer dat er in Nederland nog steeds te laat wordt begonnen met vreemde talen. Die moet je intensief aanbieden voor het tiende levensjaar, dan leert het kind de taal 'vanzelf' door het aangeboren taalvermogen dat voor de puberteit verdwijnt.
Groetjes
Massi

onderzetter

onderzetter

02-05-2010 om 11:41

Massi (ot)

is dat zo? over Marokko? Dat verklaart wel waarom de kinderen van onze school die plotseling na de Kerstvakantie niet meer terugkwamen, uitgeschreven zijn op onze school na verloop van tijd, toch nu en dan in de wijk gezien worden. Zijn nog onder de 7.

pristel

pristel

02-05-2010 om 16:28

Duitsers kiezen nederlands

Op sommige Duitse scholen kunnen leerlingen Nederlands kiezen. Dat wordt met name in de grensstreken betrekkelijk veel gedaan. Ik heb wel eens gelezen dat er meer Duitsers Nederlands kiezen, dan Nederlanders Duits.

Onder mijn Duitse hbo-studenten had ik dit jaar 3 studenten die al heel goed Nederlands spraken.

pris

mirreke

mirreke

02-05-2010 om 17:23

Duitsland

is Engels verplicht. Bovendien wordt sinds vorig jaar Engels gegeven vanaf de eerste klas (= basisschool, zesjarigen). Je kunt hier in de grensstreek inderdaad kiezen voor Nederlands als tweede vreemde taal, maar lang niet op alle middelbare scholen. Op het gymnasium waar mijn dochter op zat was er alleen Engels en Frans. Verder bieden sommige scholen ook Spaans als keuzevak aan. Ik neem aan dat in grotere steden ook bv. Italiaans een mogelijkheid is, maar dat ben ik hier niet tegen gekomen.

Engelandvaarder

Engelandvaarder

02-05-2010 om 19:07

Frans vanaf groep 4 in gb

Op de school van onze kinderen wordt vanaf groep 4 Frans gegeven. Op de middelbare school hebben ze meer keus, de meeste scholen bieden Frans, Duits en Spaans aan, en vaak daarnaast nog een paar.

Katrien

Katrien

02-05-2010 om 19:19

Vlaanderen

Lagere school: frans vanaf het vijfde leerjaar is zo'n beetje standaar, hoewel sommige scholen er vroeger mee beginnen.

Middelbare school: zal afhangen van de richting, vermoed ik. In de school (ASO) waar ik zat en waar Dochter zal gaan over een paar jaar, was frans en engels verplicht in de eerste 4 jaren. Vijfde en zesde jaar frans nog steeds verplicht, engels niet meer. Duits was een keuzevak, tenzij je natuurlijk de studierichting Talen deed, dan waren de drie talen verplicht tot op het einde. Ik geloof dat er nu ook spaans en italiaans als keuzevak kan gekozen worden in de laatste twee jaren.

Zelf heb ik frans, engels, duits en spaans gevolgd (spaans was een keuzevak op de universiteit). Maar euh, na zoveel jaren blijft er van het duits en spaans weinig over aangezien ik het eigenlijk nooit oefen.

Katrien

mirreke

mirreke

03-05-2010 om 05:35

In duitsland

is Engels dan ook nog niet zo heel erg lang verplicht. Ja, en dat eeuwige nasynchroniseren is een crime! Ik ben ervan overtuigd dat het simpelweg blootstaan aan een vreemde taal al een soort receptoren ervoor openzetten waardoor je sneller en beter die taal leert. Dit gebeurt bij Duitse kinderen nauwelijks, alhoewel de popmuziek wel steeds engelstaliger wordt. Onze kinderen zijn met afstand de besten in Engels.
En de uitspraak is verschrikkelijk!

Primavera

Primavera

03-05-2010 om 07:19

Ja mirreke

Hetzelfde probleem hebben we hier in Italië. Door zo goed als alles na te synchroniseren staan de Italianen veel minder bloot aan de Engelse uitspraak dan Nederlanders. Dat is fantastisch als je als immigrant Italiaans moet leren (Immigranten in Nederland schijnen daar sneller Engels dan Nederlands te leren , maar andersom minder. Alhoewel het wel een grote positieve rol heeft gepeeld in het verspreiden van Algemeen Beschaafd Italiaans praten. De dialecten zijn hier soms zo verschillend dat men anders elkaar niet eens zou verstaan.
Verder vraag ik me ook af of constant ondertitels lezen zolang je een vreemde taal nog niet kent de leesvaardigheid niet positief beïnvloed. Ik herinner me als kind dat het echt een uitdaging was om snel te leren lezen zodat je die kon volgen voordat ze weer weg waren. Ik vond het in ieder geval enorm helpen om nieuwe woorden en uitdrukkingen te leren.
Aan de andere kant is er al veel verbeterd. Hoewel met afgrijselijke uitspraak de kennis van vreemde talen wordt beter onder de Italiaanse bevolking. Toen ik hier meer dan twintig jaar geleden kwam was er vrijwel niemand die Engels of andere vreemde talen sprak, zelfs niet bij de immigrantenpolitie waarbij je je verblijfsvergunning moest halen. Wat aan de andere kant wel weer goed was voor het Italiaans voor immigranten. Voor een tolk moest je een afspraak maken die zo lang duurde dat je sneller zelf een mondje Italiaans onder de knie kreeg.
Nu spreken de kinderen al beter vreemde talen dan hun ouders, juist omdat ze besloten hebben verandering te brengen in het alleen maar Italiaans kunnen praten, door Engels al van heel vroeg aan te bieden vanaf de kleuterschool. En als inhaalslag is op de universiteit ook verplicht om het eerste jaar tenminste een cursus Engels te volgen ongeacht de studierichting. De uitspraak is pet, maar je kan tenminste communiceren.
In mij vorige berichtje was ik nog vergeten te vermelden dat Spaans hier ook vaak als tweede taal gekozen wordt, vooral omdat dat Italianen natuurlijk veel makkelijker afgaat.
Groeten Primavera

mirreke

mirreke

03-05-2010 om 10:31

Gaat zo'n beetje gelijk op

met wat jij vertelt Primavera. Hier in Duitsland praten zeer weinig mensen Engels. Ik ben er verbijsterd over. Zelfs jongeren niet. HEt heeft inderdaad een voordeel voor immigranten, want Duits leer je zó, zeker als Nederlander. Ik had wel middelbareschoolduits, natuurlijk, maar nu is het al vele malen beter. Hier in de grensstreek zijn er aardig wat Duitsers die in ieder geval Nederlands verstaan, maar dat is wat ons betreft dus niet nodig. Naïef als ik was dacht ik dat ik als ik er écht niet uitkwam bij overheidsinstanties toch wel een woordje Engels kon laten vallen. Niet dus. Ze verstaan het echt niet.
Blijkbaar heeft de centrale regering eindelijk ingezien dat Duitsland wel erg navelstaarderig bezig was met de vreemde talen, en ook hier dus verplicht Engels vanaf zes jaar (eerste klas). Onder groot protest van zowel ouders als docenten. En weer verbijstering bij mij!
Over ondertitels lezen. Ook dat ben ik helemaal met je eens. Ik weet nog het moment dat ik het ineens kon, ondertitels lezen zonder dat het nog moeite kostte. Ook dat lijkt Duitsers vreselijk. Dat je moet lezen terwijl je een film kijkt. Waarop ik dan maar weer eens probeer uit te leggen dat je brein dat moeiteloos kan, dat het in feite trainen van een soort multitasking is, en dat je het lezen gratis meeneemt. Daar moet je positief tegenover staan, niet zo vreselijk afhoudend en afwerend. Overigens maakt de regering zich ook vreselijk zorgen over het vrijwel niet lezen van de jeugd. Iets als een avi-systeem bestaat niet in het Duits. Kinderen lezen uitzonderlijk weinig vind ik.
Wat betreft nasynchroniseren: elke acteur heeft zijn eigen stem. Dus Johnny Depp is altijd dezelfde. Bij een interview op de radio bv. speelt die stem Johnny Depp. En iedereen doet alsof ze hem echt gehoord hebben.
Gelukkig zijn ze er toch wel. Mensen die speciaal naar Nederland rijden om de film te zien zoals hij hoort.
Voor tekenfilms is het wel weer leuk. De bios is hier erg goedkoop en het is ook weer goed voor ons Duits.
Ik denk ook dat men hier veel meer met de aanwezige tweetaligheid zou kunnen doen. In NRW heeft één derde van alle kinderen tenminste één anderstalige ouder. Dat is in principe een schat aan aanwezige kennis waar je iets mee moet doen. Toen wij hier kwamen wonen, en ik vroeg of er nog meer anderstaligen op school zaten dacht de directrice van niet. Ten eerste waren er minstens nog twee Nederlandse gezinnen, en verder waren er kinderen met een Russische, Poolse, Afghaanse, Kroatische, Turkse en Koerdische achtergrond - in één klas -, die volkomen tweetalig zijn en waar de school niets van weet en zeker niets mee doet. Ook niet met betrekking tot bv. specifieke taalproblemen of zo.
Het lijkt ze totaal niet te interesseren. Je moet Duits kunnen spreken. Dat een andere taal daarnaast gelijkwaardig is en veel potentieel biedt...

Haha primavera/mirreke

Mijn nicht wilde met mij naar de film, we hadden Four weddings and a funeral uitgekozen... wilden haar vriendinnen niet mee naar de originele ondertitelde versie! Ze wilden alleen maar naar de nagesynchroniseerde, bang dat ze anders grappen zouden missen...

Laat dat nou precies de reden zijn waarom ik naar de originele ondertitelde wilde..
Ze zijn zonder mij gegaan. Dit speelt 20 jaar geleden in Duitsland, misschien is er iets veranderd ondertussen...

mirreke

mirreke

03-05-2010 om 14:29

Nee rodebeuk

er is niets veranderd
Niet alleen missen ze zo juist de grappen, maar ook het unieke echte van de acteurs. Een nagesynchroniseerde acteur. Mijn god, onbegrijpelijk! Voor een tekenfilm begrijp ik het nog, maar voor echte levende mensen die juist ook met hun intonatie en taalgebruik spelen...? En daar dan dat zware duits achter zetten, dat dat sprankelende mist, het dialect...?
Ken je Little Britain? Dat is hier in het Duits...

Massi Nissa

Massi Nissa

03-05-2010 om 21:13

Onderzetter

Ik begrijp je posting niet helemaal - woon je in Marokko? Of heb je het over kinderen van Marokkaanse afkomst die van school zijn gehaald in Nederland? Maar hier geldt toch een totaal andere leerplicht? Verklaar je nader .
Groetjes
Massi

onderzetter

onderzetter

03-05-2010 om 21:54

Massi

ik heb het over kinderen van marokkaanse afkomst die in Nederland op school zaten, in de kerstvakantie naar Marokko gingen en niet meer terugkwamen, vervolgens zijn uitgeschreven op school omdat ze in Marokko zouden gaan, maar nu regelmatig in de wijk gesignaleerd worden, wat dus verklaard kan worden als ze niet leerplichtig zijn in Marokko....

Massi Nissa

Massi Nissa

04-05-2010 om 08:14

Aha

Bij jou in de wijk in Nederland? Vaag verhaal, hoor. Bovendien gaan kinderen van ouders die niet straatarm zijn en/of ergens achteraf in de bergen wonen vanaf een jaar of vijf naar de voorschool/kleuterschool/psz (een soort mengvorm daarvan).
Groetjes
Massi

Balletmama76

Balletmama76

04-05-2010 om 15:29

Mirreke (licht ot)

Ik had geluk wat Engels aangaat - mijn ouders hadden toen vrienden in Engeland en hun dochter zat op een universiteit dicht bij ons omdat zij een studie in Duits deed. Dat meisje kwam elk weekeind met een heleboel engelse vrienden langs, ik ben dus een beetje tweetalig opgegroeit - met 8 kon ik al vloeiend Engels en later op school was ik ook de beste in Engels.

Een keertje hadden wij een test en ik had het beste resultaat, de jongen naast mij de 2de plaats en mijn vriendin op de andere kant naast mij de 3rde plaats - meester keek wel wat raar, maar het was gewoon perfect teamwork, he?

Moet wel zeggen dat ik het veel makkelijker vond om later andere talen te leren door deze tweetalige opvoeding - Kroatisch en natuurlijk Nederlands. Alleen maar als ik er snel tussen meerdere talen moet switchen is het soms wat moelijk, wij hebben een international gezin, zeker sindsdien ex weer "in the picture" is en dat is gewoon leuk!

Aan de synchronisierde filmen in D heb ik inmiddels ook wel een hekel, brrrr...

Hilde

Hilde

05-05-2010 om 15:45

Vlaanderen en wallonië

Wat Katrien schrijft over het talenonderwijs in Vlaanderne klopt volgens mij grotendeels.
Maar mijn zoon had in het eerste jaar ASO nog geen Engels, enkel Frans. En op zijn school worden zowel Frans als Engels tot en met het laatste jaar gegeven, dus ook in het 5de en 6de jaar (=ASO). Duits komt er in het 4de jaar bij (dus in 4, 5 en 6).
Een vriendinnetje van mijn dochter had in 5 en 6 ASO ook Spaans in haar pakket, naast Engels en Frans. Ze kon ook kiezen voor Duits ipv Spaans (ze volgende de richting Latijn-Moderne Talen).
Het hangt dus af van de richting die je volgt.
Maar standaard is Frans in de lagere school in klas 5 en 6. Soms kan je het al vroeger krijgen, of op vrijwillige basis (vb een uurtje na de gewone klasuren).
Vreems dat Duits hier niet even algemeen gegeven wordt als Frans, terwijl het wel één van de drie officiële landstalen is.
Of Nederlands ook standaard in Wallonië onderwezen wordt, dat weet ik eigenlijk niet. Ik dacht van wel, maar ik heb ooit een Waalse leraar Nederlands ontmoet en ik had toch liever dat hij Frans met me sprak, dan begreep ik hem tenminste .....

Nicci

Nicci

05-05-2010 om 21:49

Wallonie

Bij ons op school werd pas in de 1e middelbaar Nederlands en Engels gegeven. Ik heb die lessen Nederlands niet gehad omdat ik iets anders volgde, maar volgens mij kon je met die leraar geen gesprek in het Nederlands voeren. (Ik heb daar uberhaupt nooit Walen ontmoet die Nederlands spraken.)

In klas 1 en 2 was het dus alleen Engels en Nederlands. Misschien later nog Duits, maar toen zat ik daar niet meer.

Martien

Martien

06-05-2010 om 09:11

Vlaanderen

Wanneer en hoeveel hangt vooral af van het type onderwijs.
Verplicht moet Frans ingericht worden vanaf het 5de leerjaar voor 3 lestijden. Onze school gaf nog een extra uurtje vanaf het 3de leerjaar.
Meestal wordt Engels ingericht vanaf het 2de middelbaar in de katholieke scholen (voor 2 lestijden). Frans is in het middelbaar meestal 4 lestijden (de scholen hebben een aantal vrije lestijden te besteden en die gaan meestal naar Frans en wiskunde). Dan is er nog Gemeenschapsonderwijs, die richten Engels in vanaf het 1ste middelbaar. In Gent heb je ook stadsscholen en die richten ook Engels in vanaf het eerste (2 lestijden).
Vaak heeft de richting Latijn minder uren Frans (kinderen krijgen echter hetzelfde boek, maar moeten de leerstof in minder lestijden verwerken).
Duits wordt in het katholieke onderwijs vaak vanaf het 4de middelbaar gegeven. In het gemeenschaps onderwijs is dit al veel minder aan bod. Bij onze stasschool wordt enkel een derde taal aangeboden in de richting Moderne Talen en is hier Spaans. Oudste wil echter eerste jaren Latijn doen en erna Wiskunde-Wetenschappen (zij zal waarschijnlijk geen 3de taal krijgen).
Groetjes

picobello

picobello

06-05-2010 om 12:22

Wallonie

op de school van de jongste wordt al vanaf 3de kleuters nederlands gegeven ( vrijeschool), maar verplicht is het pas vanaf 5de klas.

Hier wordt het echter steeds populairder om naar immersie scholen te gaan, dus daat wordt les gegeven in een andere taal dan je moederstaal, hier is dat dus nederlands of engels. Dit is dan al vanaf de 3de kleuterklas.

En hier in australie

wordt er verplicht een LOTE (language other than english) geleerd - en dat is afhankelijk van het aanbod van leraren ... dus .. het eerste dorp waar we woonden japans, het tweede eveneens (hoera!) en hier is het duits (op onze school, de andere school in het dorp doet indonesisch). in de steden natuurlijk ruimere keuze en voor het eindexamen kun je allerlei talen kiezen mbv afstandsonderwijs. maar de meeste volwassenen zijn erg jaloers op mijn middelbare school frans,duits en inmiddels heel goed ( )engels

Hilde

Hilde

06-05-2010 om 16:01

Vraagje aan picobello: immersie

"Hier wordt het echter steeds populairder om naar immersie scholen te gaan, dus daat wordt les gegeven in een andere taal dan je moederstaal, hier is dat dus nederlands of engels. Dit is dan al vanaf de 3de kleuterklas."
Hoe groot is de kloof in België.... Ik had hier nog niet over gehoord en ben even gaan googlen:
"Een school die twintig tot honderd procent van de schoolvakken in een andere taal geeft dan het Nederlands, zou een immersieschool zijn. Behalve enkele proefprojecten tref je zulke immersiescholen niet aan in Vlaanderen. Ze zijn bij decreet verboden. In de Franse Gemeenschap kunnen immersiescholen wel. De meest gebruikte immersietalen zijn Engels, Duits en Nederlands. (bron: Klasse voor Leraren 194, April 2009, p.26-27).
Ik vraag me dan af of die leraars die dan vb in het Nederlands lesgeven ook native speakers zijn. Hoe zit dat op de school van jouw jongste, Picobello?

Hilde

picobello

picobello

11-05-2010 om 14:51

Hilde

hier krijgt de jongste dus nederlands van een nederlandse ( van mij dus). Op de meeste immersie scholen wordt dus lesgegeven door een natiefspeaker, nederlands wordt dus ook door een vlaming gegeven.
Helaas ken ik ook een school waar immersie nederlands gegeven wordt door een franstalige. Dit is dus echt verschikkelijk en zou niet mogen. De taalfouten zijn niet om aan te horen.

De verdeling van de uren is per school verschillend. Er is of 50/50 verdeling of een verdeling afhankelijk van welk leerjaar. minder uren in moedertaal in hogere klassen.

Hilde

Hilde

11-05-2010 om 15:56

Picobello

Bedankt voor je uitleg! Ik vind dit wel interessant.
Volgens de informatie die ik in "Klasse" had gevonden, worden een aantal vakken in die andere taal gegeven.
Wil dat dan zeggen dat jij ook andere vakken geeft in het Nederlands, of enkel Nederlands?
En gaat het dan over de basisschool, of over het secundair?
Ik vind het wel vreemd dat dit in Vlaanderen niet mag, en in Wallonië wel. Dat Nederlands dan gegeven wordt door een Franstalige lijkt me haast een misdaad
Hilde

JanetEE

JanetEE

11-05-2010 om 22:37

Kenya en namibie

In Kenya zijn de schoolboeken in het engels. In feite is het hele onderwijssysteem engels. Vaak wordt al vrij vroeg ook kiswahili als taal onderwezen. een en ander ook afhankelijk van het deel van het land waar je woont. (Sommige stammen hebben meer affiniteit met het swahili, anderen met engels. Engels is wel de nationale taal). Lokaal spreken mensen diverse talen: kiluo, kiluya, kikamba, kikamba, kikuyu, kikalinyin, kiisi, kitaita etc.

picobello

picobello

13-05-2010 om 18:32

Hilde

in principe wordt alles frans gegeven door een franstalige leerkracht, de nederlandse leerkracht geeft dus alle vakken, uitgezonderd zijn vaak godsdienst, gym, natuurlessen. Die worden door de "vak"leerkrachten gegeven.
Op sommige scholen lopen immersieklassen paralel aan gewone klassen. Dus 2 1ste klassen waarvan 1 immersie en 1 in het frans, zo kunnen evt kinderen die het niet redden nog overstappen.

Grappig is wel dat de ene school alleen kinderen in immersie toelaat na motivatie gesprek met ouders en op basis van de behaalde ( goede)resultaten en de andere school juist kinderen die een beetje vastlopen in het onderwijs naar immersie sturen. Echt algemeen beleid is er nog niet.

Voor pelleoudste; quebec, canada

in Quebec krijg je of Engels/Frans op school (immersion of submersion). Bij het laatste leer je dmv het Frans het Engels, bij het eerste word je ondergedompeld. Als je dan een NL papa en mama hebt dan leer je dus geen NL op school maar thuis met behulp van speciale oefenboeken en vooral Frans op school (Engels in de buurt gesproken). Je groeit als het ware met 3 talen op.

Reageer op dit bericht

Dit forum topic is gesloten, er kan niet meer gereageerd worden.