6 december 2010 door Peter Cuyvers
Oma van Drongelen vroeg wat nou beter is: haar eigen pedagogische tik of de psychologische aanpak van haar dochter. Pedagoog Peter Cuyvers geeft antwoord.
Slaan is een van de moeilijkste onderwerpen voor opvoeders. Voor alle duidelijkheid: slaan is bij wet verboden en dat is niet voor niets: er worden jaarlijks duizenden kinderen door hun ouders mishandeld. De kern van de zaak is dat er een enorm machtsverschil is: kleine kinderen kunnen hun ouders niet (terug)slaan. Grote kinderen overigens wel, en er worden wel degelijk ook ouders door hun kinderen mishandeld, maar dit verhaal gaat over kleine kinderen.
Toch zullen veel ouders die het verhaal van oma van Drongelen hebben gelezen, met haar meevoelen. Zij voelt zich machteloos tegenover kinderen die zich onredelijk gedragen, en die niet gevoelig zijn voor argumenten. En inderdaad, op dit punt kun je als pedagoog weinig anders doen dan haar gelijk geven en haar dochter ongelijk.
De reden daarvoor ligt besloten in de titel van het standaardwerk van de beroemde pedagoge Lea Dasberg: 'Op opvoeding aangewezen'. Kinderen moeten opgevoed worden, daar kom je niet onderuit. Ze moeten leren dat een kachel heet is en dat een mes scherp is, én dat andere mensen ook rechten hebben, die je moet respecteren (als je wilt dat zij de jouwe respecteren).
Er zijn heel wat volwassenen die moeite hebben met die o zo fundamentele regel: 'Behandel de ander zoals je zelf behandeld zou willen worden'. (Of omgekeerd: 'Wat u niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.') Dat geldt ook voor oma van Drongelen. Die wil toch ook niet dat ze een tik op haar billen krijgt?
Maar goed. Als ouder heb je geen keuze. Je moet corrigerend optreden, of het nu gaat om kachels, messen of wangedrag. Waarbij de regels echt eenvoudig genoeg zijn: dochter Stefanie zou tegen haar eigen moeder nooit "stom wijf" zeggen. Ook zou ze niet accepteren dat haar man of haar buurvrouw dat zouden zeggen. Dus moet ze haar kind leren dat die woorden sociaal net zo scherp zijn als een mes. En dat kan niet altijd met uitleg alleen.
Daar moet ik oma dan weer ongelijk in geven: alleen maar uitleg geven, wat Stefanie doet, is niet voldoende, maar het is wel onmisbaar. Het is immers de bedoeling dat een kind leert begrijpen waaróm iets niet mag.
Voor een kind is er – om bij het verhaal te blijven – weinig verschil tussen een vel papier en het behang op de muur (of de poot van de bank), maar dat is juist iets wat je moet leren. Net zoals je moet leren dat je bij mama wel en bij oma niet op de bank mag springen (of omgekeerd).
Dat lijkt niet consequent, maar juist daardoor leert een kind dat mensen verschillend van elkaar zijn. En dus dat er zoiets is als het belang van een ander.
Overigens: als kinderen dat thuis niet leren, dan komen ze op het schoolplein genoeg andere kinderen tegen die hen dat duidelijk maken. Desnoods met fysiek geweld. Ook daar zijn we in beginsel op tegen, want het recht van de sterkste mag nooit prevaleren.
Intussen heb ik me toch een beetje gemakkelijk afgemaakt van dat moeilijke onderwerp van fysieke straf. En dat lijkt me niet eerlijk tegenover de oprechte vraag van oma van Drongelen.
Ik moet heel eerlijk zeggen dat ik zowel professioneel als privé wel degelijk ook situaties meemaak waarin ik geen andere oplossing zie dan beetpakken of zelfs een tik.
Ieder kind is anders, en er zijn kinderen die een hang naar gevaar hebben. Of zelfs een hang naar geweld. Als we daar als pedagogen voor weglopen, doen we het fout, en laten ouders in de kou staan. Ik vind dus dat ik als pedagoog ook de vraag "Hoe moet ik straf geven?" moet beantwoorden. Vandaar de 10 strafregels die ik daarvoor heb opgesteld.
Op basis van deze regels moet ik constateren dat een pak voor de broek wegens het kleuren van een bankstel... buiten de regels valt. Met name regel 10:
Straf mag alleen een fysiek aspect hebben (zoals stevig vasthouden, of zelfs een tik) ter bescherming van het kind of van anderen. Het moet overduidelijk zijn dat je zo erger kunt voorkomen.
Ik kan me de gevoelens van oma goed voorstellen. Zij is bovendien baas in eigen huis, en haar dochter moet accepteren dat degene die op dat moment verantwoordelijk is, de regels stelt. Maar of het kleinzoontje een tik minder erg vindt dan de manier waarop zijn eigen moeder straft? Geen idee.
Alle kinderen zijn verschillend. De veronderstelling van oma dat een tik geen schade oplevert, verschilt dus van kind tot kind. Bij het ene kind levert het wel schade op en bij het andere niet.
Maar waarom zou je het risico (van mogelijke schade) willen lopen als er een heel scala van andere strafmiddelen beschikbaar is? Kinderen kunnen op hun kamer gezet worden, of – heel klassiek – 'in de hoek', of je kunt ze iets afpakken.
Ik ben het wel volkomen eens met oma dat een concrete straf beter is dan psychologische toespraken. In ieder geval voor kleine kinderen, die zich nog niet kunnen inleven in een ander perspectief.
En ik wil alle ouders die af en toe een tik uitdelen ook echt geen schuldgevoel aanpraten. Kinderen slaan ook elkaar regelmatig, dus dat zijn ze wel gewend. Maar de grens met overmatig geweld is flinterdun. Het beste advies blijft dus echt om zo ver mogelijk van die grens verwijderd te blijven.
