25 september 2009 door Jochem Gaas
Het ouderschapsplan is een lovenswaardige poging om echtscheidingen beter te regelen, maar het zal niet werken omdat er geen sancties zijn.
Vanaf 1 maart 2009 moeten er bij een scheiding afspraken worden gemaakt over:
Die afspraken worden vastgelegd in een ouderschapsplan. Op zich is het goed dat er zo'n plan gemaakt moet worden, omdat er zo meer rekening wordt gehouden met de belangen van de kinderen dan voorheen.
Maar of het ook echt gaat werken, betwijfel ik. Hieronder zal ik uitleggen waarom.
In de top-10 van kinderleed scoort echtscheiding het hoogst, nog boven de dood van een ouder. Bij de dood van een ouder mag je rouwen, maar bij een echtscheiding is dit vaak veel moeilijker.
Ouders hebben vaak hun handen vol aan hun eigen problemen, waardoor ze onvoldoende toekomen aan het helpen van hun kinderen. Onder andere om ervoor te zorgen dat ze niet in loyaliteitsconflict belanden, waarover straks meer.
Een ouderschapsplan kan ouders hiervan bewuster maken, en zou ze kunnen aanzetten goede afspraken te maken, om te voorkomen dat kinderen schade lijden.
Als er geen ouderschapsplan is bij een verzoek tot echtscheiding, kan de rechter de ouders naar een mediator (bemiddelaar) sturen om alsnog tot afspraken te komen.
Mediation heeft veel voordelen:
Maar mediation heeft ook beperkingen. Als de mediator er niet in slaagt om de partijen tot elkaar te brengen, houdt het op. Ouders kunnen niet gedwongen worden tot een overeenkomst.
Een ander probleem is de gebrekkige vertrouwelijkheid, hoewel dat soms juist wel een voordeel kan zijn. Mediators hebben namelijk geen verschoningsrecht, volgens de Hoge Raad. Dat betekent dat mediators door de rechter gehoord kunnen worden.
Stel, de rechter verwijst een scheidend ouderpaar naar een mediator om tot een omgangsregeling te komen. Omgang is immers vaak de bottleneck bij het opstellen van een ouderschapsplan. Dan kan zich de volgende situatie voordoen.
De vader wil eens in de 2 weken de kinderen een weekend bij hem thuis hebben, van vrijdagavond tot zondagavond, plus de helft van alle schoolvakanties. Een gebruikelijke omgangsregeling dus. De moeder wil dat niet, omdat ze vindt dat de mening van de kinderen gerespecteerd moet worden. Die zeggen – volgens de moeder – dat zij niet bij hun vader willen slapen.
Wat is hier nu aan de hand? Kinderen zijn in principe loyaal aan beide ouders: ze kunnen niet kiezen voor een van beiden. En als we ze daartoe dwingen, berokkenen we ze schade. Ik baseer mij daarbij op de Hongaars-Amerikaanse psychiater Nagy, die stelt dat kinderen uiting moeten kunnen geven aan hun loyaliteit voor beide ouders om te kunnen opgroeien tot goed functionerende volwassenen.
Wanneer een kind niet vrijuit loyaal kan zijn, kan dat ernstige gevolgen hebben. Zowel op korte als langere termijn.
Voor de korte termijn zijn onder andere bekend:
Ook kan het voorkomen dat kinderen zich als jonge volwassenen gaan gedragen. Het kind wordt dan belemmerd in zijn of haar kind-zijn. Het kan zelfs leiden tot parentificatie. Dat wil zeggen dat het kind gaat 'zorgen' voor (een of beide) ouders, en zelf de rol van ouder op zich gaat nemen.
Op langere termijn, als het kinder ouder wordt, kunnen er de volgende problemen ontstaan:
Het ouderschapsplan is niet meer dan een poging om de positie van kinderen bespreekbaar te maken. Maar hardnekkige problemen worden er niet mee opgelost.
Hierboven gaf ik het voorbeeld van twee ouders die niet tot een omgangsregeling konden komen. De rechter verwees hen naar een mediator, maar die slaagde er ook niet in om de partijen tot elkaar te brengen. Wat dan?
De rechter kan dan besluiten om zelf een omgangsregeling vast te stellen. Vaak wordt dat de bekende constructie: eens per 2 weken een weekend, en de helft van alle vakanties. Maar mét de opmerking dat de vader de wens van de kinderen moet respecteren als die niet willen komen. Dan ben je dus nog geen stap verder, ouderschapsplan of niet.
Als de vader verder wil strijden, is het aannemelijk dat de Raad voor de Kinderbescherming onderzoek doet. En dan is het einde zoek.
Het komt voor dat de moeder de afspraken niet nakomt, ook al zijn de bijeenkomsten bij de Raad voor de Kinderbescherming gepland in overleg met beide ouders. De Raad kan dan adviseren (aan de rechter) om geen omgangsregeling vast te stellen, waarna de vader in hoger beroep kan gaan.
Vervolgens kan het gebeuren dat het Hof de vader in het gelijk stelt, waarna alsnog een omgangsregeling wordt vastgesteld. Omdat de moeder die uitspraak wederom niet nakomt, wordt ze veroordeeld tot 40 uur werkstraf. De hele procedure heeft dan 8 jaar geduurd, en de vader ziet zijn kinderen nog steeds niet.
Kortom: het ouderschapsplan helpt geen zier als ouders echt onwillig zijn om tot een oplossing te komen.
Het ouderschapsplan schiet tekort omdat er geen sancties op staan als het mis gaat. De wet zegt niets over de manier waarop ouders gedwongen kunnen worden om afspraken te maken én ze na te komen.
Mijn voorstel is dus om sancties te stellen. Bij 'normale' geschillen zijn dwangsommen, boetes of zelfs celstraffen mogelijk. Maar bij problemen rond het opstellen of naleven van omgangsregelingen worden zelden sancties toegepast.
Er zijn vaders in hechtenis genomen voor het niet betalen van alimentatie. Als geldkwesties tot een celstraf kunnen leiden, waarom dan niet het boycotten van een omgangsregeling?
Een mogelijke sanctie is gedwongen hulpverlening. Ouders zouden verplicht moeten kunnen worden om te werken aan hun eigen problematiek, zonder daar hun kinderen mee te belasten. Het doel moet zijn dat kinderen de vrijheid hebben om loyaal te kunnen zijn aan beide ouders.
Meer informatie:
