24 februari 2006 door Joanna Sandberg

Mijn zoon ziet horror-beelden, waarbij hij mij iets aandoet. Wat moeten we doen? (11 jr)

Onze zoon van bijna 11 heeft last van horror-plaatjes en -filmpjes in zijn hoofd, waarbij ik als moeder altijd de hoofdrol speel. Op de meest lugubere manieren wordt mij van alles aangedaan. Hij voelt zich hier heel rot onder en zoekt de bevestiging van mij dat het wel over zal gaan.

Ik weet niet altijd zo goed hoe ik hiermee om moet gaan. We hebben een goed contact, maar misschien heeft mijn man te weinig deelgenomen aan zijn opvoeding. We hebben veel problemen op financieel gebied, waardoor hij altijd wel met iets bezig is. Onze zoon klaagt dan dat papa niets met hem doet.

Hij is lang opstandig geweest ten opzichte van zijn vader, maar nu trekt hij meer naar hem toe en kan hij goed met hem over zijn plaatjes praten. Het schijnt dat mijn man het in zijn jeugd ook heeft gehad.

Onze zoon lijkt soms even gerustgesteld maar nooit voor lang. Hij voelt zich voornamelijk schuldig en heeft er zelf het meeste last van. Ik heb de indruk dat het steeds erger wordt door het praten erover. Nu wil hij ook al geen honkballer meer worden, want hij ziet zichzelf mij met zo'n knuppel slaan.

Wat moeten we doen? Moet ik naar een psycholoog met onze zoon?

Antwoord

Op zich vormen dwanggedachten en dwanghandelingen een normaal onderdeel van de ontwikkeling van een kind. Denk bijvoorbeeld aan het bedritueel dat per se gevolgd moet worden, schoenen die op een rijtje moeten staan, en tegels die niet aangeraakt mogen worden. Dat is allemaal normaal en gaat vanzelf weer over. Een mooi overzicht van dwanggedachten en dwanghandelingen per leeftijdsfase vindt u in het artikel Wat moet je doen bij dwangmatig gedrag? dat eerder in deze rubriek gepubliceerd werd.

Uw situatie wijkt echter in meerdere opzichten af van de normale ontwikkeling. Vooral door het gewelddadige karakter van de dwanggedachten, maar ook omdat uw zoon er zo'n schuldgevoel door krijgt, omdat het zijn toekomstbeeld als honkballer verpest, en omdat het erger lijkt te worden.

U moet dus zeker snel hulp gaan zoeken. Hoe eerder uw zoon behandeld kan worden, hoe beter, want dit soort dwanggedachten kunnen snel heel hardnekkig worden, en uiteindelijk tot een dwangstoornis leiden (dat wil zeggen dat je normale functioneren erdoor belemmerd wordt). Via de huisarts kunt u zich laten verwijzen naar een kinderpsychiater of een kinderpsychotherapeut die gedragstherapeutisch geschoold is.

Vicieuze cirkel

Bij dwanggedachten gaat het om hinderlijke gedachten, fantasieën, beelden, etc. die je niet kunt tegenhouden en die zich voortdurend herhalen. Iemand met dit soort gedachten, die bijvoorbeeld agressief of seksueel van aard kunnen zijn, komt in een vicieuze cirkel terecht. Dat komt doordat de gedachten worden ervaren als 'niet van jezelf', wat angstverhogend werkt, hetgeen weer leidt tot nog meer dwanggedachten, enzovoorts.

Angst is de basis van de dwang. Ook wordt de angst steeds erger, omdat het niet lukt om de angst te bezweren met dwanghandelingen. Hoe hard je je best ook doet, met steeds meer handelingen. Het zal duidelijk zijn dat je daar behoorlijk depressief van kunt worden.

Agressieve gedachten

De dwanggedachten van uw zoon zijn agressief van aard ('harming obsessions', in het jargon) en de agressie is tegen u gericht. Aangezien u en uw zoon in het gewone leven juist een goed contact hebben, zorgt dat ervoor dat uw zoon zich heel rot en schuldig voelt en bevestiging bij u zoekt dat het wel overgaat.

U vertelde dat die bevestiging (door u of uw man) maar kortstondig helpt. Uw zoon voelt zich soms even gerustgesteld, maar het blijkt een 'schijn'-geruststelling te zijn, want al snel komen de agressieve dwanggedachten weer terug.

De angst wordt op zich niet erger doordat uw zoon er met u of zijn vader over praat (zoals u suggereerde), maar door de mechanismen die ik hierboven heb beschreven.

Biologische basis

Men weet nog niet precies hoe het komt dat iemand ernstige obsessies krijgt. Steeds meer wordt door wetenschappelijk onderzoek aangetoond dat een dwangstoornis ('obsessief-compulsieve stoornis', in het jargon) een biologische basis heeft, en mogelijk in de genen ligt. U schrijft dat uw man als kind ook last had van dwanggedachten; er kan dus sprake zijn van een familiaire gevoeligheid.

Ondanks die biologisch-genetische basis die wordt aangenomen, kan ik het toch niet laten om de psychologische kant van uw verhaal te belichten. Want die is er ook natuurlijk. Ik realiseer me dat ik me daarmee wel op glad ijs begeef, omdat ik weinig informatie heb. Wat ik nu ga zeggen moet u daarom meer zien als 'hoe het zou kúnnen zijn' en niet hoe het met zekerheid ís.

De horror-plaatjes

Uit uw verhaal zou je kunnen opmaken dat uw zoon moeite heeft om zijn emoties op een goede wijze te uiten. Ik zal u uitleggen waar 'm dat volgens mij in zit.

U schreef dat hij lang opstandig is geweest tegen zijn vader, omdat die weinig met hem optrok. Opmerkelijk is dat hij nú juist meer naar zijn vader trekt, en dat hij goed met hem kan praten over zijn plaatjes (de horror-plaatjes in zijn hoofd, neem ik aan). De agressieve beelden zijn echter niet op zijn vader gericht, zoals je zou verwachten, maar op u.

Hoe is dat te verklaren? Ik denk dat het voor hem veel veiliger is om zijn agressie (in gedachten) op u te projecteren, omdat jullie juist een heel goed contact hebben. Ook zorgen de horror-plaatjes ervoor dat hij meer met zijn vader kan optrekken en meer op hem gaat lijken, omdat zijn vader er in zijn jeugd ook last van had.

Door deze over-controle (zijn obsessies) worden heftige emoties eronder gehouden. Oftewel: door aldoor maar opdringende agressieve gedachten en beelden te hebben, hoeft hij niet meer te voelen hoe boos hij is, en op wie.

Gedragstherapie

Mijn advies is: gedragstherapie en mogelijk medicatie. De medicijnen die hiervoor in aanmerking komen (serotonine-heropnameremmers), zijn de laatste tijd echter onder vuur komen te liggen omdat er onder kinderen en jongeren een toename van zelfmoordpogingen geconstateerd werd. Als er al medicatie overwogen wordt, dan moet er natuurlijk altijd een kinderpsychiater bij de behandeling betrokken worden, omdat dat een arts is, die medicijnen mag voorschrijven. Gewone therapeuten mogen dat niet.

En ten slotte: houd er rekening mee dat ook u en uw man betrokken zullen worden bij de gedragstherapeutische behandeling van jullie zoon. Ten eerste omdat jullie allebei een rol spelen bij zijn dwanggedachten (u zelfs letterlijk, maar waarschijnlijk ook uw man, zoals ik beschreef). En ten tweede omdat jullie hem kunnen helpen om ervan af te komen. Uw man zou bijvoorbeeld samen met jullie zoon op zoek kunnen gaan naar ándere dingen die hen bindt.

Veel succes ermee!