12 november 2003 door Lissy de Ridder
De zoon van een goede vriendin van mij (7 jaar oud) blijkt bloedarmoede te hebben, vrij ernstig zelfs. Er wordt nu van alles gedaan. Onder andere: bij het eten van groene groente (bevat natuurlijk ijzer) geen melkproducten meer gebruiken (omdat melkproducten de opname van ijzer belemmeren). In de praktijk: geen vla of yoghurt als toetje, ook geen spinazie a la crème, en ga zo maar door.
Nu is mijn vraag: maakt het nuttigen van melkproducten het eten van groente in het algemeen 'nutteloos'? Ik bedoel: kan je, als het om ijzer gaat, net zo goed de spinazie uit de spinazie a la crème laten, of geldt die regel alleen maar als je een tekort hebt, en vindt het allemaal z'n balans wel als je geen bloedarmoede hebt?
Concreter gezegd: krijgt mijn (gezonde) kind van 2 voldoende ijzer binnen als hij standaard een danoontje krijgt als toetje, en als hij spinazie altijd a la crème eet?
Maakt u zich geen zorgen: het eten van spinazie a la crème en het eten van een Danoontje veroorzaakt echt geen bloedarmoede. Hieronder zal ik u iets meer vertellen over bloedarmoede en ijzer.
Bloedarmoede (anemie) is een gebrek aan bloedkleurstof (hemoglobine) en/of een tekort aan rode bloedcellen.
Als er bij iemand bloedarmoede geconstateerd wordt, moet allereerst gekeken worden wat voor soort bloedarmoede het is en waardoor die veroorzaakt wordt. Er zijn namelijk verschillende soorten bloedarmoede. Onder andere:
Als er sprake is van bloedarmoede door ijzergebrek, zal meestal extra ijzer (de bekende staalpil) gegeven worden.
Om te begrijpen hoe zo'n staalpil werkt – of meer algemeen: hoe ijzer door mensen wordt opgenomen – en wat de rol van melkproducten daarin is, moeten we de chemie van het lichaam induiken. Dat is behoorlijk technisch, maar ik zal een poging wagen om het zo begrijpelijk mogelijk uit te leggen.
Er zijn twee soorten ijzer-atomen: tweewaardig ijzer en driewaardig ijzer. Het ene atoom komt twee elektronen te kort (2+) en het andere atoom komt er drie te kort (3+). Het tweewaardige ijzer wordt wél goed door het lichaam opgenomen en het driewaardige ijzer niet. Tweewaardig ijzer (het zogenaamde heem-ijzer) zit in vlees, en driewaardig ijzer (non-heem-ijzer) zit in groente. Het voorvoegsel 'heem' is overigens hetzelfde als in hemoglobine (heem-o-globine), maar dit terzijde.
Dus: het ijzer in vlees wordt wel goed opgenomen en het ijzer in groente niet of nauwelijks.
Toch is er wel een manier om het non-heem-ijzer uit groenten op te nemen, namelijk door het driewaardige ijzer om te zetten in tweewaardig ijzer. Dat chemische proces vindt plaats door toevoeging van zuur.
Daarom wordt altijd geadviseerd om staalpillen tegelijk met iets zuurs in te nemen, bijvoorbeeld sinaasappelsap of een vitamine-C tablet.
Wat gebeurt er nu als je melk of melkproducten gebruikt bij groente? Uw crème van de spinazie a la crème dus? Melk is een zogenaamde buffer, oftewel een stof die een zuur minder zuur maakt, en een base (zoals afwasmiddel en ammonia) minder basisch. Een soort neutralisator dus.
Het gevolg is dat het maagzuur (= zoutzuur) minder zuur wordt, en het driewaardige ijzer uit de spinazie niet of nauwelijks meer omgezet wordt in het tweewaardige ijzer. Dit ijzer wordt dus niet of nauwelijks meer opgenomen in het lichaam.
Betekent dat nu dat je geen geen spinazie a la crème meer zou kunnen eten? Natuurlijk niet. Ten eerste is het niet schadelijk, ten tweede zitten er nog genoeg voedingsstoffen in die wél nuttig zijn, en ten derde krijg je bij een gevarieerd voedingspatroon je ijzer ook wel op andere manieren binnen.
Het is overigens een fabeltje dat er in spinazie meer ijzer zou zitten dan in andere groene groentes. Men heeft lange tijd gedacht dat spinazie tien keer zo veel ijzer bevatte als – bijvoorbeeld – andijvie, maar dat bleek het gevolg te zijn van een rekenfout. Popeye is tenslotte ook maar een verhaal...
