20 april 2007 door Saskia Nihom-Nijstad
Ons gezin bestaat uit vader, moeder, zoon van 12 en dochter van 7. Onze dochter vertoont zeer negatief gedrag. Ze heeft haar mondje goed vooraan, zowel thuis als bij anderen. Maar als we iets gezelligs willen doen, vraagt ze steeds aandacht door de gezellige dingen af te kraken en overal negatief commentaar op te geven.
Een voorbeeld. Ze wil graag nieuwe kleren en we gaan de stad in om iets uit te zoeken. Elke winkel is dan stom, ze geeft aan dat ze van mij alles moet passen, vindt het overal te druk, te warm, te koud, etc. Als we er iets gezelligs aan koppelen (zoals ergens een ijsje eten, of naar een speeltuin gaan) dan duurt dat te lang, of ze heeft dorst, en als de dorst is gelest heeft ze honger, enzovoorts.
We gaan dan naar huis zonder leuke kleren, en zonder een gezellige middag gehad te hebben. Ze is dan boos en de schuld ligt volgens haar altijd bij ons (ook nadat we rustig met haar gepraat hebben). Je krijgt het gevoel niets goed te kunnen doen.
Ander voorbeeld. We proberen haar vaak niet alle ruimte te geven voor dit negatieve gedrag, maar dat valt soms niet mee. Vorige week gingen we met vrienden naar het bos. Zij had geen zin om te lopen. We hebben toen kortaf gereageerd: "Het is ook óns uitje, we gaan nu die wandeling maken". Dan loopt ze wel, maar de middag wordt enorm beladen door het constante commentaar.
Ook proberen we haar een klaagverbod op te leggen. Aan het begin van elke week krijgt ze 5 centen. Elke keer bij klaaggedrag 1 cent inleveren. Centen op: 1 week geen speelafspraken. Dit leek goed te gaan, maar de houding zelf verandert niet.
Als we haar belonen voor gezellig gedrag, dan is ze daar blij mee, maar het weerhoudt haar er niet van om even later weer commentaar op alles te geven.
We worden erg verdrietig van dit gedrag. Het is voor ons niet leuk, maar ze wordt er zelf ook niet gelukkig van. Heeft u enig idee hoe we dit gedrag kunnen beïnvloeden?
U vroeg: hoe kunnen we dit gedrag beïnvloeden? Waarschijnlijk bedoelde u daarmee dat u het gedrag van uw dochter zodanig wilt beïnvloeden dat ze positiever gedrag gaat vertonen. Die precisering is belangrijk, want zonder het te weten beïnvloedt u haar al lang! Maar dan negatief. En omgekeerd beïnvloedt zij u weer, eveneens negatief.
Wederzijdse beïnvloeding is op zich normaal. Het is een proces dat bij alle ouders en alle kinderen voortdurend speelt. Alleen heeft het bij jullie geleid tot een neerwaartse spiraal, waarbij iedereen elkaar steeds negatiever beïnvloedt. Hieronder zal ik eerst uitleggen hoe dat werkt, en daarna wat je eraan kunt doen.
Uw dochter is voortdurend bezig gezellige dingen af te kraken en overal commentaar op te geven. Volgens haar ligt de schuld altijd bij haar ouders en nooit bij haar zelf. Zij geeft jullie dus het gevoel dat jullie nooit iets goed kunnen doen.
Maar bij uw dochter is het net zo. Ook zij heeft het gevoel dat zij nooit iets goed kan doen. Met haar negatieve gedrag schreeuwt ze om aandacht voor dat probleem. Vrij vertaald zegt ze: "Leer mij welk gedrag ik dan wél moet laten zien, zodat jullie mij waarderen."
Eigenlijk is het heel simpel: negatief gedrag lokt negatief gedrag uit en positief gedrag moedigt positief gedrag aan. Maar zo simpel als het klinkt, zo lastig is het natuurlijk om een negatieve spiraal daadwerkelijk te doorbreken. Het kan echter wel, en ik zal u daar een paar handvatten voor geven.
Ga om te beginnen eens na, samen met uw partner, wat jullie verwachten van jullie kinderen én van jullie zelf. En of die verwachtingen misschien wat bijgesteld moeten worden.
Het zou namelijk kunnen zijn dat jullie de lat erg hoog leggen. Mensen die erg hoge eisen aan zichzelf en anderen stellen, lopen het risico dat hun kinderen alsmaar het gevoel hebben dat ze niet kunnen voldoen aan de hoge verwachtingen. Uw dochter zou dus het gevoel kunnen hebben dat ze voortdurend faalt, omdat ze niet kan voldoen aan uw verwachtingen.
Neem dat voorbeeld van het kopen van nieuwe kleren. Daaruit maak ik op dat uw dochter toch wel moet doen wat u van haar verwacht, namelijk dat zij het ook gezellig moet vinden. Terwijl kleren kopen toch behoorlijk stressy kan zijn, zeker voor kinderen.
Voor veel kinderen is kleren kopen gewoon een ramp. Enerzijds willen ze zelf kunnen kiezen, omdat ze precies weten wat ze mooi vinden, maar anderzijds hebben ze nog grote moeite met de hoeveelheid waaruit ze kunnen kiezen. Kortom: ze willen wel graag kiezen maar ze kunnen het nog niet (op de manier die u graag zou willen).
U heeft misschien een soort ideaal-beeld van een dochter die opgewekt, enthousiast en vrolijk kleren gaat kopen met haar moeder. Terwijl ze er in werkelijk verschrikkelijk de pest aan heeft (net als sommige mannen). Dat is heel legitiem.
Ten tweede raad ik u aan om zo veel mogelijk te kijken en te luisteren naar het positieve gedrag van uw dochter. Positief gedrag is er altijd, maar soms zit het een beetje verstopt. Juist daarom is het van belang dat je goed kijkt en goed luistert.
Zodra u positief gedrag van uw dochter waarneemt, benoem dat dan, en probeer er iets aardigs over te zeggen. Probeer ook uw eigen gevoel en dat van uw dochter erbij te benoemen.
Ik kan dat illustreren aan de hand van die boswandeling waarover u vertelde. Wat gebeurde daar nu eigenlijk? Uw dochter wil niet lopen in het bos (= negatief gedrag) en zij moet toch mee. Ze is 7 jaar en jullie bepalen nog wat er gaat gebeuren (= jullie eigen gedrag). Uiteindelijk gaat ze toch mee, en gaat ze wel degelijk lopen (= positief gedrag!). Alleen geeft ze wel voortdurend commentaar op het gebeuren (= aandacht vragen).
Door alsmaar commentaar te geven vraagt uw dochter aandacht, omdat zij geen aandacht krijgt voor het feit dat ze toch maar mooi meeloopt. Jullie verwachten van haar dat ze dit 'gewoon' doet, en dat ze het ook nog leuk vindt. Maar zij verwacht dat jullie er toch wel even bij stilstaan dat ze meewandelt, en dat jullie dat ontzettend waarderen.
Dat lijkt allemaal wat overdreven, maar bij kinderen werkt het nu eenmaal zo. Die willen gewoon begrepen en gewaardeerd worden.
Een derde advies dat ik u kan geven, en dat zijdelings al ter sprake kwam bij het aandacht schenken aan positief gedrag, is dat u uw dochter zou moeten helpen bij het benoemen van haar gevoelens. Hoe werkt dat?
Uw dochter is waarschijnlijk een zeer gevoelig meisje dat nog veel moeite heeft met al haar gevoelens. Als ze mee moet wandelen, dan geeft dat een warboel van gevoelens voor haar:
Het benoemen van haar gevoelens in zo'n situatie geeft haar duidelijkheid en veiligheid. Ze heeft jullie hulp hierbij hard nodig, in ieder nieuwe situatie opnieuw.
Het kopen van kleren, wat zo ontzettend lastig is, is óók een situatie waarin je je kind kunt helpen door het benoemen van gevoelens.
Om te beginnen moet je je kind helpen met het maken van keuzes. Maar ook door te bevestigen dat het niet eenvoudig is. Uw dochter wil gewoon van u horen: "Moeilijk hè, om iets leuks te kiezen. Er is ook zoveel waaruit je kunt kiezen".
En als ze dan bezig is te kiezen, dan wil ze gestimuleerd worden, en horen dat ze op de goede weg is. Natuurlijk is al dat passen een vervelende klus, maar als je iets leuks wilt hebben wat niet te strak of te ruim zit, dan moet je wel. Vertel haar dat gewoon, en erken haar gevoel dat winkels soms stom zijn, en druk, en te warm, en te koud. Zij voelt het zo, en ze wil alleen maar dat haar moeder naar haar luistert en laat merken dat zij haar begrijpt. Dan voelt ze zich veilig, en hoeft ze steeds minder te schreeuwen om aandacht.
Ten vierde is het raadzaam om haar negatieve gedrag (bestaande uit klagen en commentaar leveren) links te laten liggen. Probeer er niet op te letten en er geen aandacht aan te schenken. Negeren dus.
Als u toch de behoefte voelt om er iets over te zeggen, volsta dan met: "Tja, dat kan". Zorg ervoor dat de toon waarop u dat zegt, neutraal is, evenals uw gezichtsuitdrukking en uw lichaamshouding. Uw dochter mag niet kunnen aflezen dat u zich eigenlijk vreselijk ergert. Ze moet voelen dat het u koud laat.
In eerste instantie zal het klagen dan nog erger worden. Dat is normaal en begrijpelijk. Wie niet gehoord wordt, gaat nog harder praten. Maar na een tijdje zal uw dochter merken dat ze met haar geklaag en gecommentarieer geen aandacht meer krijgt. Haar negatieve gedrag zal dan toch langzaam uitdoven.
Het vijfde en laatste advies luidt: heb geduld, en verwacht niet dat uw dochter alles in een keer goed doet.
Geef haar het gevoel dat jullie open voor haar staan, en begrip kunnen opbrengen voor het feit dat ze het soms moeilijk heeft. U zult zien dat haar gedrag dan zienderogen gaat verbeteren.
Alhoewel ik niet verwacht dat het nodig zal zijn, moet u wel hulp zoeken als u er niet uitkomt. Dat kan een heel simpele vorm van hulp zijn, zoals een opvoedwinkel of een (particuliere) pedagogische praktijk. Neem echter wel de tijd om het zelf te proberen. En als het niet meteen lukt, probeer het de volgende dag dan nog een keer.
Veel succes!
