1 december 2006 door Joanna Sandberg

Kan een psychische klacht zich lichamelijk uiten? En zo ja, hoe los je dat op? (8 jr)

Mijn zoon (8 jaar) is 3 weken geleden geblesseerd geraakt tijdens het voetballen. De volgende dag zat zijn knie op slot en nu houdt hij zijn been stijf. Inmiddels zijn we onder behandeling bij een knie-specialist. Er is een MRI-scan gemaakt maar ze kunnen geen oorzaak vinden.

Steeds meer beginnen wij te denken of er een psychische component bijzit. Vanochtend zag ik bijvoorbeeld dat hij in zijn slaap zijn knie gebogen had. Hij werd wakker en deed hem meteen van 't slot. Vorig week had ik ook al zoiets gezien (ook in bed) en dit toen benoemd. Hij ontkende meteen dat hij zijn been krom had gedaan.

Opvallend vind ik dat hij een echt buitenkind is, dat het liefst buiten aan het ravotten is. Desondanks gaat hij nu binnen zitten toekijken.

Ik geloof echt wel dat hij pijn heeft, maar dat hij dat in zijn onbewuste in stand houdt. Ik denk dus niet dat hij dit met opzet doet.

Gezondheid

Cristel heeft een zoon met een beperking: "Waarschijnlijk heeft hij tijdens de zwangerschap een herseninfarct gehad"

Het is een kind met wisselende stemmingen. Maar de laatste tijd ging het juist uitzonderlijke goed. In zijn mindere buien is hij snel boos en geïrriteerd. Dan gaat hij vaak in discussie, en volgens hem is alles anders. School is zwaar voor hem; hij kan zich moeilijk concentreren. Toch gaat hij zonder problemen naar school.

Mijn vraag: hoe kunnen we dit doorbreken?

Antwoord

U beschreef heel helder wat er aan de hand is:

• er was sprake van een blessure en de volgende dag zat zijn knie op slot;
• hij houdt zijn been stijf;
• de knie-specialist heeft geen lichamelijke oorzaak gevonden;
• u denkt dat er een psychische component aan deze zaak zit;
• als hij slaapt kan hij zijn knie buigen;
• als hij wakker wordt doet hij zijn knie op slot;
• als u er iets van zegt, ontkent hij het;
• u gelooft wel dat hij pijn heeft, maar dat hij dit onbewust in stand houdt;
• en volgens u doet hij dit alles niet met opzet.

Aan het eind van uw verhaal beschreef u nog even heel kort het probleem van uw zoon: "School is zwaar voor hem; hij kan zich moeilijk concentreren. Toch gaat hij zonder problemen naar school."

Dat is bijzonder, want de meeste kinderen die school zwaar vinden, gaan juist niet zonder problemen naar school. Ze laten dat meestal duidelijk merken, bijvoorbeeld door te klagen, te argumenteren, te weigeren om weg te gaan, de vreselijkste buikpijnen voor te wenden, enzovoorts. Kennelijk toont uw zoon het anders.

Hieronder zal ik aangeven wat er volgens mij aan de hand is. Het sleutelwoord daarbij is conversie.

Schoolprobleem

Ik vermoed dat de knie-klachten van uw zoon toch gerelateerd zijn aan zijn schoolprobleem. Hij laat weliswaar niet openlijk merken dat de school (te) zwaar voor hem is, maar hij doet dat toch, op een verborgen wijze. Want ik stel mij zo voor dat als de klacht verergert met zijn knie, hij niet meer in staat zal zijn om (gewoon) naar school te gaan.

Gelukkig is het nog niet zo ver, maar mogelijk moet hij op zijn tenen lopen om het op school bij te benen (met excuses voor deze ontsporende beeldspraak).

Conversie

Ik weet veel te weinig van uw zoon om echt iets over hem te kunnen zeggen, en via het internet valt natuurlijk nooit een officiële diagnose te stellen, maar ik kan wel een vermoeden uiten. En op grond van mijn kennis en ervaring vermoed ik dat uw zoon een zogenaamde conversie heeft. Grofweg: het omzetten van mentale klachten in lichamelijk klachten.

Ik denk aan een conversie omdat uw zoon een lichamelijk symptoom heeft (namelijk: pijn aan zijn knie), waarvoor geen lichamelijke oorzaak is gevonden, maar waar waarschijnlijk – zoals u zelf aangaf – een psychische component bij zit.

Mogelijke oorzaken

Een conversie treedt vaak op na een relatief kleine blessure. Mogelijke oorzaken kunnen zijn:

• stress;
• communicatieproblemen;
• gezinsproblemen;
• schoolproblemen;
• niet onderkende leerproblemen;
• moeite om gevoelens van boosheid of angst te uiten.

En nog een paar weetjes:

• bij een conversie is er uitdrukkelijk geen opzet in het spel. Er is dus geen sprake van (bewust) 'simuleren'. De lichamelijke klachten zijn échte klachten;
• een conversie heeft vaak grote invloed op het gezin. Je moet als gezin steeds rekening houden met de problemen van het kind;
• conversieproblemen komen tweemaal zo vaak voor bij meisjes als bij jongens, en ze komen niet voor bij kinderen van jonger dan 5 jaar. Conversieproblemen starten vaak na het 10e jaar, maar komen vooral voor in de puberteit;
• meestal begint de conversie acuut, waarna de symptomen langzamerhand in ernst toenemen.

Wat kun je doen?

Wat kun je als ouders doen in zo'n geval? Om te beginnen:

• neem het probleem serieus;
• laat zorgvuldig onderzoek doen om medische oorzaken uit te sluiten (u heeft dit inmiddels al gedaan);
• benader je kind niet geïrriteerd maar empathisch (dus: probeer je in te leven);
• ga niet dokter-shoppen.

Doordat er medisch gezien niets mis is, ligt het voor de hand dat je gaat denken: "Er is niets aan de hand, dus houd ons en jezelf niet langer voor de gek, en loop normaal". Dat gevoel is heel normaal en begrijpelijk, maar je moet het absoluut niet laten merken. Want als uw zoon het gevoel krijgt dat u zijn klacht niet serieus neemt, zal de klacht alleen maar sterker worden.

Uw zoon heeft dus begrip en erkenning nodig voor zijn klacht, ook al is die klacht – medisch gezien – niet reëel.

Twee-sporen-beleid

Het is zinloos om uw zoon ervan te overtuigen dat er medisch gezien geen probleem is. Ga ook geen valstrik voor hem opzetten. Want als hij daar in trapt, dan leidt dat tot gezichtsverlies, met een verergering van de situatie als gevolg.

Maar wat dan wel? In het algemeen wordt er in dit soort situaties een twee-sporen-beleid geadviseerd:

• ga naar de dokter;
• en ga naar een psycholoog.

Aangezien u al bij de dokter bent geweest, zou u naar een fysiotherapeut kunnen gaan. Die kan uw zoon helpen zijn been uit het slot te halen en het minder stijf te houden.

Onderzoek en begeleiding

Daarnaast neemt u uw zoon serieus (qua schoolproblematiek) door hem psychologisch te laten onderzoeken naar zijn intelligentieniveau en een didactisch onderzoek te laten doen naar mogelijke leerproblemen.

Ook is het goed wanneer u als ouders – en mogelijk als gezin – onder professionele begeleiding gaat praten over de vraag hoe jullie het beste kunnen omgaan met de problemen van uw zoon.