2 november 2007 door Joanna Sandberg
Mijn zoon van 10 jaar is af en toe werkelijk onhandelbaar. Hij is de oudste van vier kinderen in een 'normaal' gezin. Hij heeft een broertje van 9 die ADD heeft [een soort super-dromerigheid - red.] en twee zusjes van 6 en bijna 3.
Sinds een aantal weken ben ik noodgedwongen weer aan het werk. Ik werk 28 uur en dat is voor de jongste zoon (dus niet de problematische oudste) een enorme omschakeling. Mijn moeder, die normaal gesproken al een grote rol speelt in hun leven, past op als ik moet werken. Het is voorgevallen dat ik op mijn werk gebeld word omdat de oudste alles op stelten zet.
Een concreet voorbeeld. De jongens gaan samen op de fiets naar school. Omdat de jongste een lekke band heeft, biedt de oudste zijn fiets aan en gaat zelf op skeelers. Op de terugweg komt hij terug op deze afspraak, maar omdat de jongste de skeelers van zijn broer niet past, racet hij er met de fiets vandoor. De oudste wordt dan boos en begint ongeremd te schelden en te vloeken (op het schoolplein van een christelijke school). Mijn moeder is daar om onze dochter van 6 te halen en spreekt hem aan op zijn gedrag.
Hij vervolgt zijn tirade tegen oma en meldt haar dat ze zich nergens mee moet bemoeien. De cadeaus die hij ooit gehad heeft moet ze meenemen en ze moet oprotten.
Thuis geeft zijn vader hem de kans zijn verhaal te doen maar hij kan nu al niet meer stoppen en vervalt in "Bel de kinderbescherming maar, ik voel me hier niet veilig!" Mijn man zet hem buiten om af te koelen en hij probeert de voordeur in te trappen. Vervolgens moet hij in de keuken blijven zitten (hij blijft voortdurend schelden en vloeken en verwensen) tot ik kom.
Ik stuur hem naar zijn kamer (nadat ook ik te horen krijg dat ik mag gaan, en mijn man een schop gekregen heeft). Ik vraag hem om voor mij het hele gebeuren in een verhaal op te schrijven en ook een lijstje te maken met 10 leuke en 10 stomme dingen in zijn leven. Hij moet op zijn kamer eten en ik roep hem naar beneden om te douchen als hij naar bed moet. Voor hij gaat slapen leg ik hem uit dat we van hem houden maar dat dit gedrag absoluut onacceptabel is.
Het lijstje heb ik hem laten maken in de hoop dat ik er achter kom waar zijn onzekerheid en woede vandaan komt. Helaas kan ik er niets uit opmaken. Hij heeft een hekel aan afwassen en dat soort heel normale dingen. Niet echt een verrassing...
Voor alle duidelijkheid: het probleem is niet begonnen toen ik ging werken. Wel is voor mij nu duidelijk dat het niet zo is dat ik hem gewoon niet aankan of dat ik me 'aanstel' als ik aangeef dat ik 'gek' van hem word.
Als ik terugkijk naar zijn baby- en peutertijd, herinner ik mij dat hij toen af en toe al heel erg driftig was, en dat ik hem wel eens een kwartier heb vastgeklemd om te zorgen dat hij niet dwars door het lint ging. Hij kan niet kletsen en ik heb wel eens geprobeerd om hem een dagboek te laten bijhouden. Na verloop van tijd verwatert dat weer en ligt het dagboek voor niets op de kast. Of het echt helpt kan ik ook niet zeggen.
Mijn vraag is nu: is mijn kind normaal en kan ik op deze voet verder gaan, of moet ik hulp zoeken voor hem? Enerzijds ben ik bang dat ik hem onnodig laat modderen. En anderzijds ben ik bang om het probleem groter te maken door er derden bij te halen.
Uw zoon is erg driftig. Is dat normaal? Wat u beschrijft is 'erg lastig gedrag', maar lijkt mij nog wel binnen het normale te vallen. Maar ja, wat is normaal? Het gaat erom of u en uw man hem aankunnen, en hem kunnen aanpakken. Wat daarvoor nodig is, is een goede samenwerking in de opvoeding. Ook is het belangrijk om uw moeder hierbij te betrekken als zij vaak voor de kinderen zorgt.
Dan uw voorbeeld. Wat uw zoon tegen zijn oma zei is heel onaardig en gênant op een christelijk schoolplein, maar zijn gedrag is met name onbeheerst. Hij lijkt zó woedend te worden dat hij ongeremd raakt en zichzelf niet meer kan stoppen.
Om toch te kunnen stoppen heeft hij dan hulp nodig van een volwassene: zijn vader, zijn moeder, een leerkracht, of zijn oma. Hoe langer hij boos blijft, hoe ongeremder hij raakt. Dat is duidelijk te zien aan uw voorbeeld. Het is dus erg belangrijk om meteen in te grijpen en niet te lang te wachten of pogingen tot een gesprek te doen.
U vertelde dat zijn vader hem thuis de kans gaf om zijn verhaal te vertellen. Maar hij kán al niet meer stoppen en vervalt in "Bel de kinderbescherming maar." Dan is hij dus al te onbeheerst om rustig te kunnen praten, en moet er juist niet met hem gepraat worden. Hij moet dan direct begrensd worden en apart worden gezet.
Vervolgens zet uw man hem buiten om even af te koelen (wat dus al te laat is), waarna hij probeert om de voordeur in te trappen. Vervolgens moet hij in de keuken blijven zitten waar hij voortdurend blijft razen en tieren, tot u hem naar zijn kamer stuurt (met alle scheld- en schoppartijen vandien).
Mijn vraag is dan: waarom heeft uw man hem naar buiten gestuurd en hem niet meteen op zijn kamer gezet? Want buiten kon hij nog allerlei rottigheid uithalen zoals de voordeur intrappen. Ook was daar voor iedereen te horen dat hij schold en vloekte, wat me niet prettig voor u lijkt. Tenslotte kon hij bij terugkomst uw man nog een schop verkopen.
Kortom: pas toen u ingreep, hem daadwerkelijk uit de situatie haalde en naar zijn kamer stuurde, werd hij pas echt aangepakt.
Mijn advies is dus om samen met uw man na te gaan hoe hij jullie zoon meteen kan aanpakken, voordat diens woede escaleert. Want als uw zoon weet en voelt dat zijn vader niet doorpakt, maar wacht tot u thuis komt, krijgt uw zoon een verkeerde boodschap. Hij denkt dan al snel: "Papa kan mij niet aan, ik ben de baas over papa". Hij leert dan niet om zichzelf te beheersen, omdat het daarvoor (onder andere) nodig is dat hij meteen lik op stuk krijgt.
Dat 'aanpakken', 'doorpakken' en 'meteen lik op stuk krijgen' hoeft helemaal niet hard of met nare woorden te gaan. Zoals u het zelf doet, ziet het er bijvoorbeeld rustig uit.
Ik vind dat u hem goed aanpakt, en ook lief, door met hem in contact te blijven en hem die 10 leuke en 10 stomme dingen te laten opschrijven. Ook zegt u voor het slapen gaan dat jullie van hem houden, wat altijd goed is.
Volgens mij doet hij ook echt zijn best voor u, omdat hij die 10 punten daadwerkelijk voor u opschrijft (hij had het ook kunnen weigeren). Dat het uiteindelijk weinig oplevert, omdat het heel gewone dingen zijn die hij noteert, is helemaal niet erg. Waarschijnlijk zijn het ook heel gewone dingen die hem storen.
Als ik u was, zou ik maar geen moeite meer doen om erachter te komen wat er nou precies aan de hand is wat hem zo boos kan maken. Hij is gewoon licht ontvlambaar op dit moment, wat allerlei onbelangrijke aanleidingen kan hebben.
Daarentegen zou ik wél aan hem vragen – op een moment dat hij gewoon rustig is – wat hij zelf denkt dat hem zou helpen om niet meer zo boos te worden, en wat hem zou kunnen helpen om zelf te stoppen.
Hoe gaat het trouwens op school? Als hij daar ook zo onbeheerst is, zou u eens kunnen vragen aan de leerkracht hoe die hem aanpakt.
Ik weet niet hoe ernstig de ADD van zijn jongere broer is, en wat voor invloed dat op het gezin heeft, maar misschien is dat toch niet eenvoudig voor uw oudste zoon. Misschien heeft hij er last van.
Dat uw zoon last heeft van zijn jongere broer, bleek in ieder geval wel heel duidelijk uit het voorbeeld van de fiets. (Al vond ik het meer een gewoon broer-broer probleem dat alle broers kan overkomen, dan iets wat je nou typisch een ADD-probleem zou noemen.)
Uw oudste zoon was zo aardig om zijn fiets uit te lenen aan zijn jongere broer. Maar 's middags bedenkt hij zich. Dat kan gebeuren. En wat doet zijn broer? Die trekt zijn eigen plan en gaat er vandoor met de fiets. De oudste voelt zich dan onmachtig en wordt woedend. Allicht. Heel begrijpelijk. Hij hééft al een driftig temperament (dat heeft hij al sinds hij klein was, zoals u schreef) maar van zoiets word je natuurlijk goed giftig.
Mijn vraag is dan ook of u zijn jongere broer heeft aangesproken op zijn onhebbelijke gedrag. Als u dat gedaan heeft (of uw man), dan moet uw oudste zoon dat wel weten. Hij moet weten dat ook zijn broer wordt aangepakt.
Mogelijk heeft hij ook de boodschap gekregen dat hij rekening moet houden met zijn jongere broer. Bijvoorbeeld "omdat die er niets aan kan doen dat hij ADD heeft". Of "omdat die nu eenmaal jonger is". In zekere zin is dat ook wel zo, dat hij rekening moet houden met een broertje dat wat kwetsbaarder is, maar soms kan dat toch wel erg frustrerend zijn. En zeker als je driftig van aard bent, kan het behoorlijk zwaar zijn.
Ik raad u het volgende aan:
1. Probeer zijn gevoelens te verwoorden wanneer hij zo woedend is. Bijvoorbeeld: "Volgens mij ben je heel boos omdat je broer je keihard voorbij fietste, en geen rekening hield met jou. Dat is ook heel vervelend, maar nu hup naar je kamer om af te koelen en dan praten we zo verder". Of zoiets.
2. Natuurlijk moet hij zijn excuses maken tegenover zijn grootmoeder.
3. Bespreek met z'n drieën of z'n vieren (u, uw zoon, uw moeder, en eventueel ook uw man) wat uw zoon kan doen als hij zo boos is. Eén van de mogelijkheden is dat hij zelf zou kunnen weglopen uit lastige situaties, dus dat hij ook zichzelf apart kan zetten.
4. Zorg ervoor dat hij in voorkomende gevallen adequaat en acuut begrensd wordt (net als zijn jongere broer trouwens).
5. Stem dit alles ook goed af met uw man, zodat uw zoon niet de indruk krijgt dat hij een loopje met hem kan nemen.
In principe kunt u dit allemaal heel goed alleen af. Maar als u denkt dat u toch wel wat hulp kunt gebruiken, ga dan naar een opvoed-bureau of opvoed-winkel bij u in de buurt. Dat is laagdrempelige hulpverlening die meestal gratis is.
Namen en adressen kunt u krijgen via uw huisarts of de GGD. Tot voor kort was er een centraal adressenbestand beschikbaar bij het NIZW (Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn) maar dat bestand bestaat helaas niet meer. [Het NIZW trouwens ook niet meer - red.]
