18 maart 2022 door Niels van de Griend
Kan uw kind zijn kindsdeel al opeisen als u nog in leven bent? Nee, dat kan niet Maar wanneer is het kindsdeel dan wel opeisbaar? Notaris Niels legt uit hoe het zit.
Hoe zit het eigenlijk met de opeisbaarheid van een kindsdeel? Sommige kinderen vragen zich zelfs af of hun kindsdeel al opeisbaar is nog voordat het überhaupt ontstaat, dus nog voordat de ouders overleden zijn. "Stel je eens voor zeg", denken ze dan, "dat mijn ouders hun eigen vermogen opmaken en niets voor mij overlaten..."
Ouders kunnen gerust zijn: kinderen kunnen niets opeisen zolang hun ouders nog in leven zijn. Dat is echt onmogelijk. Een kindsdeel ontstaat pas bij overlijden. Tenminste, áls er al sprake is van een kindsdeel.
Er hoeft niet altijd sprake te zijn van een kindsdeel. Ouders kunnen hun kinderen namelijk vrij eenvoudig onterven via een testament.
Eerder heb ik al aangegeven wanneer dat zinvol kan zijn. Zie: "Waarom een testament?", met name deel 1 en deel 4. In sommige gevallen is het noodzaak. In andere gevallen is er wellicht sprake van onterving juist omdát de kinderen zo aandringen op opeisbaarheid. Eigen schuld, dikke bult.
Je kinderen onterven. Kan dat? Voor de twijfelaars onder u nog één keer voor de zekerheid: Ja, je kunt je kind onterven!
Waarom hoor je dan toch zo vaak dat je je kinderen niet kunt onterven? Waarschijnlijk vanwege de zogenaamde legitieme aanspraak of legitieme portie van kinderen. Dat is een soort gegarandeerd minimum (namelijk: de helft van het gewone kindsdeel), dat de kinderen kunnen opeisen als ze daarop te kort komen. Let wel, ze kunnen dat opeisen. Ze hoeven het dus niet te doen.
Een van de aardige punten van het huidig erfrecht is dat de legitieme portie aanzienlijk is uitgekleed. Het bestaat nog wel, maar de kracht ervan is behoorlijk verminderd. Mede daarom kan onder het nieuwe erfrecht nog meer maatwerk geleverd worden en mede daarom moeten kinderen soms vrezen voor hun aanspraken.
Een kindsdeel is dus iets anders dan de legitieme portie. Over het algemeen is de hoogte van het kindsdeel afhankelijk van de hoeveelheid erfgenamen. Overlijdt één van de ouders met achterlating van drie kinderen en een echtgenoot, dan zijn er (tenzij het testament anders bepaalt) dus vier erfgenamen, ieder voor een kwart. Het erfdeel is dan een kwart van de nalatenschap.
Bij een huwelijk in gemeenschap van goederen is de nalatenschap over het algemeen de helft van het totale gemeenschappelijk vermogen van beide ouders. Uiteindelijk is de waarde van het kindsdeel dan gelijk aan één-achtste deel van het gezamenlijk vermogen.
Ik zei al dat er gedurende het leven van beide ouders geen sprake is van een kindsdeel, laat staan van enige opeisbaarheid daarvan. Dat wordt doorgaans anders indien één van de ouders is overleden en de wettelijke verdeling of de zogenoemde ouderlijke boedelverdeling van toepassing is. Op grond daarvan zijn de kinderen en de langstlevende samen de erfgenamen.
Vervolgens wordt echter via genoemde verdeling de langstlevende de enig eigenaar. De kindsdelen worden dan omgezet in een vordering in geld op de langstlevende. Deze vorderingen zijn over het algemeen slechts zeer beperkt opeisbaar.
Wanneer zijn de kindsdelen respectievelijk de vorderingen dan wél opeisbaar? Meestal wordt die vraag gesteld aan de hand van een concreet geval. Bijvoorbeeld: "Mijn moeder is overleden en mijn vader gaat samenwonen met een nieuwe vriendin. Kan ik mijn kindsdeel opeisen?" Of: "Mijn moeder gaat het huis verkopen. Kan ik mijn kindsdeel opeisen?" Sommige kinderen lijken erg ongeduldig te zijn.
Ook bij deze vragen is mijn antwoord doorgaans vrij kort: "Kijk maar in het testament!" In het testament staan de gevallen omschreven waarin de vorderingen van de kinderen opeisbaar zijn.
Over het algemeen zijn de vorderingen opeisbaar in de volgende gevallen:
De gevallen van opeisbaarheid binnen het systeem van de wettelijke verdeling zijn nog beperkter. De kans van daadwerkelijke opeisbaarheid is over het algemeen dus behoorlijk klein. Kinderen moeten gewoon even wachten, en op is op.
Zie verder: Wanneer is een kindsdeel opeisbaar? - Deel 2
