8 november 2002 door Ward van Alphen
Onze zoon van 9 jaar is bang voor onrustig weer, zoals regen, wind en onweer. Overdag valt het wel mee; de angst speelt vooral voor de nacht, voor het slapen.
Het meest storende daarvan (vooral voor hemzelf) is dat het bijna obsessief is; het houdt hem uren voor het slapen al bezig. Hij wil het liefst alle weerberichten volgen of vraagt telkens aan ons wat voor weer het wordt. We hebben een zogenaamd "weerglas", waar hij tig keer naartoe loopt. Hij heeft er buikpijn van als er maar de minste dreiging van zo'n weertype is! Als het inderdaad regent, dan komt hij vaak 's nachts z'n bed uit en is hij erg onrustig.
Ik weet nog dat zo'n zes jaar geleden er beelden op tv zijn geweest van de overstromingsgebieden rond Tiel enz. Daar was hij toentertijd erg van onder de indruk. Het water hier in de buurt, in de vaart, is toen ook een beetje over de wal heengekomen, dus het kwam voor zijn gevoel wel erg dichtbij.
De herkomst is dus wel duidelijk. Alleen: wat doe je eraan? Hoe kun je er het best mee omgaan?
Het is overigens altijd al een gevoelig jongetje geweest, met gevoel voor dramatiek (angst voor wolven achter de schotten op zolder etc.). Hij kan op de angstige momenten zo naar zijn van z'n eigen onrust, dat hij zelfs over zelfmoord begint. We weten dat dit bij zijn gevoel voor dramatiek past, maar toch vinden wij dat heel naar.
We proberen de angst zoveel mogelijk rationeel te benaderen: "Wat kan er nou helemaal gebeuren?" Daarnaast is onze benadering gericht op basisvertrouwen: je kan je je hele leven zenuwachtig maken door alles wat er kan gebeuren, maar je kunt ook leven met een gevoel van vertrouwen en blij zijn met al het goede en fijne. Mocht de tegenslag komen, dan kun je je altijd nog druk maken. Maar dat is heel moeilijk voor hem.
In uw verhaal spelen verschillende dingen een rol, zoals de gevoeligheid van uw zoon, zijn angst, en zijn gedrag dat dwangmatige trekken vertoont. Hieronder zal ik al die zaken een plaats proberen te geven.
Ik vraag me af wat u bedoelt met "gevoel voor dramatiek". Dat intrigeert me. Bedoelt u misschien dat hij het leuk vindt om te overdrijven? Om overal theater van te maken, met theatraal gedrag? Is hij geneigd om dingen uit zijn verband te rukken? Maakt hij van kleine dingen iets groots, van een mug een olifant?
Het gedrag van uw kind kan verschillende bronnen hebben. Bijvoorbeeld omdat het een kwetsbaar kind is, dat in spannende situaties de grip op de realiteit kwijtraakt. Maar het kan ook – zoals u zelf suggereert – een voorliefde voor theater zijn, waarbij u denkt dat hij niet zozeer bang is, maar doorschiet in bepaald gedrag. En, om het nog ingewikkelder te maken (of nog leuker, vanuit mijn eigen beroepsperspectief): er zijn ook kinderen waarbij beide aspecten tegelijk een rol spelen. Bovendien kun je ook nog denken aan – beginnend – dwangmatig gedrag.
In deze rubriek is al vaker aan de orde geweest hoe je het beste kunt inspelen op angst. Het moeten afchecken van factoren die eigenlijk niet afgecheckt moeten worden, is een gewoonte die hij zou moeten afleren.
Hij zou dus moeten leren om tegen zichzelf te zeggen dat slecht weer geen reden is om zo met het weer bezig te zijn.
Vaak kan een kind zelf ook wel aangeven dat het helemaal niet prettig is om zo dwangmatig met dingen bezig te zijn. In dat geval kun je een ingang hebben voor een beloningsprogramma, waarbij je een beloning geeft voor één keer naar het weerbericht kijken en that's it, bijvoorbeeld.
Als je hem probeert uit te leggen wat er gebeurt, ga je in zekere zin méé met zijn gedrag, en gaat er niet minder maar juist meer tijd in zitten. Dat is het gevaar van uitleggen.
Als je al uitleg geeft, zou je in ieder geval moeten aankondigen dat je het kort en sober doet. Vervolgens gaat het erom hoe hij met zijn angst omgaat. Hij moet weer een pad op waarbij hij leert dat hij zelfstandig met angst en onzekerheid kan omgaan.
Verder moet u misschien het weerglas weghalen, als hij er op zo'n ziekelijke manier naartoe blijft trekken. Maar u kunt ook afspraken maken, zoals: "Eén keer kijken mag, maar dan is het ook afgelopen".
Grenzen stellen dus. Dat is niet zielig, want kennelijk heeft hij dat nodig.
Blijkens uw verhaal kan uw zoon zichzelf nog geen grenzen stellen. Hij is nog te jong om vanuit uw rationele benadering ("Wat kan er nou helemaal gebeuren?") zichzelf te kunnen sturen.
Sommige slimme kinderen kunnen je daartoe wel verleiden, maar toch moet je afstand nemen, en bedenken dat ook een kind dat slim is grenzen nodig heeft. Soms zelfs meer dan andere kinderen, omdat ze in hun redeneren op gebieden komen die hen angstig maken.
Een ander punt is de manier waarop uw kind vérder functioneert, naast dat gedoe met het weer. Kinderen die dwangmatig gedrag vertonen, kunnen daar ernstig onder leiden. Soms kan het een soort signaal zijn voor spanningen op andere terreinen, zoals school, of sociale contacten met leeftijdsgenoten.
In dat geval kom je er natuurlijk niet met het aanpakken van het (dwangmatige) gedrag zelf, omdat dat slechts een symptoom is. U zult dan moeten nagaan waar de oorzaak ligt, en dat gezamenlijk aanpakken. Want ook daar heeft een kind ondersteuning bij nodig. En zoals altijd geldt ook nu: wanneer u het gevoel heeft alles gedaan te hebben wat in uw mogelijkheden ligt, zonder dat het effect heeft, dan moet u niet nalaten om professionele hulp te zoeken.
Er moet me, tot slot, nog iets anders van het hart. We hebben net een van de zwaarste stormen van de afgelopen tijd achter de rug. Dan lig je zélf in bed heel hard je best te doen om er niet aan te denken hoe het dak er vanaf zal komen... Dat heb je nou altijd met dit soort angsten: als kinderen bang zijn voor oorlog, zal je net zien dat er eentje uitbreekt.
Toch heeft het geen zin om je er druk over te maken, en is je kop in het zand steken een zinvolle manier om met potentiële angsten om te gaan.
Succes ermee!
